این روزها کمتر خانواده‌ای پیدا می‌شود که از قبض گاز و برق شکایت نداشته باشد. آلودگی هوا بحران‌های انرژی هزینه‌های تولید و مصرف بی‌رویه هر روز سرو صدایی جدید دارد. شاید این بحران‌ها نتیجه سال‌ها بی‌تدبیری باشد و فراموشی ریشه‌های ایرانی و اندیشه که در گذشته وجود داشت و با توهم مدرن شدن تیشه به ریشه زدیم، در حالی که ارگ توهم را کنار می‌گذاشتیم و به کمک تکنولوژی و دانش و تجربه‌ای که در شهرسازی و معماری ایرانی وجود داشت، می‌توانستیم خانه و شهرهای بهتری داشته باشیم و هر روز بحرانی جدید ظهور نمی‌کرد. در این یاداشت قصد دارم درباره خانه‌های پسیو بنویسم؛ رویکردی که از آلمان شروع شد و در حال رشد و همه‌گیری است و وقتی درباره آن می‌خوانیم و تحقیق می‌کنیم، با صد افسوس می‌بینیم چگونه این دانش به‌روز در دنیا ریشه‌ای قوی و عمیق در تفکر ایرانی داشته و سال‌ها امکان زیست سالم در خانه و شهر را برای مردم ایران به ارمغان داشته است. شاید امروزه با کمی تدبیر قدم‌های جدی و اساسی برداشته شود البته با تکیه بر گذشته اصیل‌مان و دانش به‌روز دنیا، شهرها و زیست انسانی در ایران را نجات دهیم.

در همین زمان که در ایران دغدغه گرم کردن ساختمان‌ها و خانه‌ها در زمستان را داریم و درتابستان خنک کردن آنها و آلودگی‌هایی که مصرف انرژی در ساختمان‌ها ایجاد می‌کند، در بسیاری از کشورهای دنیا نوعی الگوی جدید ساخت‌وساز رشد کرده است؛ الگویی که می‌گوید: به‌جای آنکه اول خانه‌ای پر از اتلاف انرژی بسازیم و بعد با بخاری و کولر این اتلاف انرژی را جبران کنیم، از همان ابتدا خانه را طوری طراحی کنیم که تقریبا خودش را گرم و خنک نگه دارد. این الگو همان خانه پسیو (Passive House) است.

خانه پسیو دقیقا یعنی چه؟

خانه پسیو یک «سبک لوکس» یا مد روز نیست، بلکه یک استاندارد دقیق برای طراحی و ساخت ساختمان است.

 هدفش ساده است؛کاهش مصرف انرژی تا حد ممکن و تأمین آسایش حرارتی و هوای سالم برای ساکنان

برای رسیدن به این هدف، به‌جای تکیه بر سیستم‌های بزرگ گرمایش و سرمایش، روی خود ساختمان کار می‌شود.یعنی؛

*دیوار، سقف و کف با عایق مناسب پوشانده می‌شود.

*همه درزها و شکاف‌ها به‌طورحرفه‌ای گرفته می‌شود تا هوا بی‌دلیل خارج و وارد نشود.

*پنجره‌ها معمولا سه‌جداره و بسیار کم‌اتلاف هستند.

*یک سیستم ساده تهویه با بازیابی حرارت، هوای تازه را وارد و همزمان گرمای هوای داخل را پس می‌گیرد.

*جهت‌گیری ساختمان و سایه‌بان‌ها طوری طراحی می‌شوند که زمستان از گرمای خورشید استفاده شود و تابستان جلوی داغ شدن بیش از حد گرفته شود.

نتیجه این است که خانه پسیو در زمستان با انرژی بسیار کم گرم می‌ماند، در تابستان کمتر نیاز به کولر دارد و هوای داخل همیشه تازه و مطبوع است.

چرا جهان به‌سمت خانه‌های پسیو رفته است؟

ایده خانه پسیو از اواخر دهه ۱۹۸۰ در آلمان شکل گرفت و امروز هزاران ساختمان در اروپا، امریکا و آسیا با این استاندارد ساخته شده‌اند: از ویلاها و آپارتمان‌ها گرفته تا مدارس، بیمارستان‌ها و ساختمان‌های اداری.

دلایل این استقبال روشن است؛

*کاهش شدید مصرف گاز و برق

*قبض‌های سبک در کل عمر ساختمان

*کاهش آلودگی و انتشار گازهای گلخانه‌ای

*افزایش ارزش ملک، چون خریداران به هزینه بهره‌برداری و راحتی زندگی در طولانی‌مدت توجه می‌کنند

نکته جالب این است که تجربه کشورهای مختلف نشان داده، اگر از ابتدا درست طراحی شود، هزینه ساخت یک خانه پسیو لزومی ندارد خیلی بیشتر از ساختمان معمولی باشد، چون سیستم‌های گرمایش و سرمایش کوچک‌تر، ساده‌تر و ارزان‌تر می‌شوند. در آینده بیشتر درباره رویکرد اقتصادی این سبک خواهم نوشت.

ایران؛ جایی که می‌تواند از برنده‌های بزرگ خانه پسیو باشد

ایران با تنوع آب‌وهوایی گسترده، یکی از مناسب‌ترین کشورها برای استفاده از اصول خانه پسیو است. با داشتن

*زمستان‌های سرد و طولانی در شهرهایی مثل تبریز، اردبیل، همدان و اقلیم کردستان

*تابستان‌های بسیار گرم در اهواز، بندرعباس، بوشهر و زاهدان

*و در کنار اینها، سنت ارزشمند معماری اقلیمی ایرانی: حیاط مرکزی، بادگیر، دیوارهای ضخیم و ایوان‌های سایه‌دار

در واقع بسیاری از ساختمان‌های قدیمی ایران، با همان منطق «پسیو» ساخته شده‌اند؛ یعنی استفاده هوشمندانه از اقلیم، قبل از اختراع شوفاژ و کولر. گاهی شاید مدرن شدن بلای جان ما شد و ما یک‌باره همه اندیشه گذشتگان را به فراموشی سپردیم.

(ادامه دارد)