زیان ۹.۶ میلیارد دلاری فلرسوزی
حمیدرضا آریافر - کارشناس حوزه انرژی
«فلرینگ» (flaring)، فرآیندی است که از طریق آن، گاز طبیعی را بهصورت کنترلشدهای به هنگام استخراج نفت میسوزانند؛ در غیر این صورت، این گاز بهشکل خطرناک و کنترلنشدهای آتش میگیرد و خواهد سوخت. بهطور معمول، سعی بر این است که گاز طبیعی را جمعآوری و ذخیره کنند، اما زمانی که این امکان وجود نداشته باشد، آن را میسوزانند. فلرینگ، خطرات ناشی از آتشسوزی تجهیزات را کاهش میدهد و از تولید محصولات ناخواسته جلوگیری میکند.
هنگام تشکیل نفت در زیر زمین، مقادیری از گاز طبیعی نیز تولید میشود که این دو در داخل مخازن نفت و گاز به دام میافتند. بهدلیل چگالی کمتر گاز، این ماده در بالای نفت بهصورت یک توده جمع میشود که هنگام حفاری مخازن نفتی، این گاز طبیعی، فضایی برای خروج به سمت بالا پیدا میکند. در برخی مخازن، مقدار گاز قابلتوجهی وجود دارد که استخراج آن به همراه نفت، توجیه اقتصادی دارد، اما در مواردی، این گاز را در فرآیند فلرینگ، میسوزانند. علاوه بر این، در موقعیتهایی که نیاز به عملیات «تعمیر و نگهداری» (Maintenance) وجود دارد، برای حفظ ایمنی کارکنان از فلرینگ استفاده میشود.
باتوجه به اینکه فلرینگ گاز طبیعی، تولید گاز دیاکسید کربن را به همراه دارد، موجب تغییرات آب و هوایی میشود. علاوه بر این، بسته به خلوص این گاز، گازهای دیگری نیز انتشار مییابند که از جمله میتوان به اکسیدهای گوگرد و نیتروژن اشاره کرد که در ترکیب با رطوبت هوا، بارانهای اسیدی را ایجاد میکنند. علاوه بر تاثیر مخرب بر محیط زیست، قرار گرفتن در معرض گازهای فلرینگ میتواند موجب بروز بیماریهای مختلفی همچون سرطان، تخریب ریه و مشکلات پوستی شود.
همزمان با بروز پدیده گرمایش جهانی، شرکتهای نفتی نیز روشهای مختلفی را برای کاهش استفاده از سیستم فلر و فلرینگ توسعه دادهاند. بهطور مثال، گاز طبیعی را مجددا میتوان برای تزریق به مخزن و تثبیت فشار آن استفاده کرد. علاوه بر این، از آنجایی که گاز طبیعی بهعنوان یک فرآورده، قابلیت فروش دارد، شرکتهای نفتی نیز تمایل دارند تا این گاز را به جای سوزاندن، جمعآوری کنند و به فروش برسانند.
بااینهمه فلرسوزی در ایران پیشینه دیرینه ای دارد و کارشناسان دلیل شکلگیری فلرینگ در حجم بالا در ایران را عدم دسترسی به فناوری نوین و ضریب پیچیدگی پایین پالایشگاهها و پتروشیمیها میدانند.
بررسیهای میدانی و اظهارات فعالان اقتصادی حاکی از آن است که بخشی از گاز مایع تولیدی پارس جنوبی بهجای ورود به چرخه صادرات و تولید ثروت، بهدلیل نبود زیرساختهای لازم و توقف پروژههای توسعهای، سوزانده میشود. این موضوع طبق برآوردهای آژانس بینالمللی انرژی (IEA)، سالانه بین ۹ تا ۹.۶ میلیارد دلار به اقتصاد ایران زیان وارد میکند.
براساس آخرین آمارها که مربوط به سال ۲۰۲۳ است نیز ما ۴۳.۱ میلیون تن فلر سوزاندهایم، این در حالی است که رقم این شاخص در سال ۱۹۷۵ حدود ۴۶.۴ میلیون تن بوده است.
نفت ایران شور و سنگین است و برای پالایش آن باید ضریب پیچیدگی پالایشگاهها و پتروشیمیها بالاتر باشد، این ضریب در کشور ما پایین است که همین امر سبب میشود شاهد هدررفت بخش زیادی از انرژی در فرآیند بهرهبرداری باشیم. بر همین اساس میتوان گفت تنها راه کاهش فلرسوزی ورود تکنولوژی و افزایش پیچیدگی صنایع و تاسیسات بهرهبرداری از ذخایر نفت و گاز کشور است.
سوخت فلر اتفاقی ناگزیر در فرآیند بهرهبرداری از منابع گاز و نفت است، اما گازهای فلر گازهایی مضر هستند و تحقیقات سرطانزا بودن آن را تایید میکنند؛ ضمن اینکه در این اتفاق بخش از سرمایههای کشور هدر میرود. بر همین مبنا کنترل و کاهش آن در حداقلترین میزان الزامی است؛ اتفاقی که در کشورهای دارای فناوری پیشرفته محقق شده است؛ بهگونهای که اکنون در امریکا میزان فلرسوزی در سال ۲۰۲۳ به ۲۱ میلیون تن رسیده، در حالی که میزان تولید نفت و گاز در این کشور بهمراتب از ایران بالاتر است.
بر اساس آمار ایران در صدر فهرست فلرسوزی قرار دارد. در هر حال چه ایران در صدر این فهرست قرار داشته باشد و چه در رتبههای پایینتر، آنچه که اهمیت دارد، هدررفت حجم بالایی از گازهای قابلبهرهبرداری که رقم آن برای سال ۲۰۲۳ حدود ۴۳.۱ میلیون تن اعلام شده، است.