امنیت و آرامش؛ پیش‌شرط توسعه پایدار گردشگری
سعید حائری‌فرد - مدرس و راهنمای گردشگری
صنعت گردشگری یکی از بخش‌های اقتصادی است که به‌شدت از تحولات سیاسی و اقتصادی تاثیر می‌پذیرد. در ایران نیز این صنعت همواره تحت‌تاثیر نوسانات نرخ ارز، تنش‌های منطقه‌ای، جنگ‌ها و بی‌ثباتی‌های داخلی قرار داشته است. تجربه فعالان این حوزه نشان می‌دهد که حتی کوچک‌ترین شوک اقتصادی یا امنیتی می‌تواند بازار گردشگری را متوقف کرده و بسیاری از آژانس‌ها و کسب‌وکارهای مرتبط را در معرض تعطیلی قرار داده است.
یکی از مهم‌ترین عوامل بحران در گردشگری ایران، جهش‌های پی‌درپی نرخ دلار است. هر زمان که نرخ ارز افزایش شدید پیدا می‌کند، حتی افرادی که توان مالی مناسبی دارند نیز ترجیح می‌دهند سفرهای خارجی خود را به‌تعویق بیندازند. دلیل این امر تنها گران‌تر شدن هزینه‌ها نیست، بلکه بی‌ثباتی و فضای متلاطم اقتصادی است که تصمیم‌گیری را دشوار می‌کند.
این وضعیت باعث می‌شود بخش تورهای خروجی آژانس‌ها با رکود روبه‌رو شود. آژانس‌هایی که کسب‌وکار جایگزین یا فعالیت‌های متنوع ندارند، به‌سرعت دچار مشکل شده و حتی به مرز ورشکستگی می‌رسند. این روند تنها مختص کسب‌وکارهای نوپا نیست؛ بسیاری از آژانس‌های باسابقه نیز توان مقابله با چنین شوک‌هایی را ندارند.
در گردشگری داخلی نیز همین مسئله خود را نشان می‌دهد. افزایش نرخ دلار باعث بالا رفتن هزینه‌های عمومی کشور می‌شود و این موضوع به‌طورغیرمستقیم روی سفرهای داخلی تاثیر می‌گذارد. هزینه حمل‌ونقل، هتل، غذا و سایر خدمات افزایش می‌یابد و در نتیجه، سفر از سبد هزینه‌های خانوار حذف یا به‌حداقل می‌رسد. اگر خانواده‌ای پیش‌تر 3 بار در سال به سفر می‌رفت، اکنون تعداد سفرهایش به یک یا 2 بار کاهش یافته یا به‌جای تورهای گروهی، به سفر با وسیله شخصی روی می‌آورد. این تغییر الگو، آژانس‌های گردشگری داخلی را نیز با چالش جدی مواجه کرده است.
عامل دیگر، جنگ‌ها و ناامنی‌های منطقه‌ای است. بسته شدن آسمان یا تهدیدهای امنیتی اخیر باعث شده بسیاری از مسافران سفرهای خارجی خود را به زمان نامعلوم موکول کنند. فضای روانی ناشی از جنگ، حتی اگر مستقیم به ایران مربوط نباشد، بر ذهنیت گردشگران اثر می‌گذارد و تصمیم به سفر را به‌تعویق می‌اندازد.
این شرایط به‌ویژه برای آژانس‌هایی که در حوزه تورهای خروجی فعالیت می‌کنند، بسیار سنگین است. توقف‌های طولانی در فروش تور، جریان نقدینگی آنها را قطع کرده و حتی ادامه حیات‌شان را به‌خطر می‌اندازد.
راه برون‌رفت از این وضعیت بیش از هر چیز به سیاست‌گذاری کلان و مدیریت بحران‌های اقتصادی بستگی دارد. در بخش گردشگری ورودی، کلید اصلی، برقراری امنیت پایدار و دیپلماسی فعال است. با برقراری آرامش نسبی و کاهش تنش‌ها، نه‌تنها ورود گردشگر خارجی افزایش می‌یابد، بلکه اقتصاد داخلی نیز رونق می‌گیرد و همین امر باعث بهبود شرایط سفرهای داخلی می‌شود، بنابراین امنیت و آرامش، پیش‌شرط توسعه پایدار گردشگری در کشور است.
تجربه جهانی نشان می‌دهد بیشترین گردشگران هر کشور معمولا از میان همسایگان آن وارد می‌شوند. در مورد ایران نیز این قاعده صدق می‌کند، اما باید توجه داشت که بسیاری از کشورهای همسایه، از جمله عراق، افغانستان و حتی ارمنستان، خود با مشکلات اقتصادی و سیاسی متعددی مواجهند. بنابراین نمی‌توان روی آنها به‌عنوان منابع پایدار گردشگر حساب جدی باز کرد. به‌همین‌دلیل، توجه به بازارهای دورتر و متنوع‌سازی مقاصد ورودی اهمیت پیدا می‌کند، اما باز هم شرط اصلی آن فراهم شدن امنیت و اعتمادسازی در سطح بین‌المللی است.
نکته مهمی که نباید فراموش شود، لزوم واقع‌گرایی در توسعه گردشگری است. برخی کشورها مانند نپال یا سریلانکا باوجود ضعف شدید زیرساخت‌ها، موفق شده‌اند گردشگران زیادی جذب کنند. آنها این موفقیت را مدیون تاکید بر اصالت‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی خود هستند.
در ایران نیز گردشگر خارجی بیشتر به‌دنبال تجربه فرهنگی و تاریخی است؛ دیدن تخت‌جمشید، سفر به کویر لوت یا بازدید از اماکن تاریخی شهری چون شیراز و کرمان. بنابراین تمرکز بیش از حد بر زیرساخت‌های سنگین و پرهزینه اولویت اول نیست. آنچه بیشترین اهمیت را دارد، ایجاد امنیت روانی، تسهیل ارتباطات اقتصادی و تبلیغ موثر اصالت‌های فرهنگی و طبیعی کشور است.
صنعت گردشگری ایران در شرایط کنونی بیش از هر زمان دیگری آسیب‌پذیر است. جهش‌های ارزی، جنگ‌ها و بی‌ثباتی‌های منطقه‌ای، این صنعت را بارها تا مرز توقف کامل کشانده‌اند. آژانس‌های گردشگری، چه در حوزه داخلی و چه در حوزه خارجی، در برابر این بحران‌ها بسیار شکننده‌اند و بدون حمایت و سیاست‌گذاری هوشمندانه نمی‌توانند پایدار بمانند.
اولویت اصلی برای بهبود وضعیت، کاهش تنش‌های سیاسی، برقراری امنیت پایدار و ایجاد ثبات اقتصادی است. تنها در چنین فضایی می‌توان انتظار داشت که هم گردشگری داخلی دوباره جایگاه خود را در سبد خانوار باز یابد و هم گردشگران خارجی با اطمینان و رغبت بیشتری وارد ایران شوند.
