ایران به‌عنوان کشوری واقع در قلب خاورمیانه و در کمربند مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان، از شرایط اقلیمی ویژه و پیچیده‌ای برخوردار است. یکی از کلیدی‌ترین عواملی که سرنوشت آب و هوایی این سرزمین کهن را رقم می‌زند، قرارگیری آن در محدوده‌ای تحت‌سلطه سامانه‌های پرفشار  است. 

یک منطقه پرفشار در علم هواشناسی به ناحیه‌ای از جو اطلاق می‌شود که در آن، فشار اتمسفر به‌طور قابل‌توجهی از نواحی اطراف خود بیشتر است. این پدیده جوی عمدتا نتیجه فرآیند فرونشینی یا سقوط عمودی توده‌های عظیم هوا است. 

هنگامی که هوا از لایه‌های بالایی جو به‌سمت پایین حرکت می‌کند، فشرده و گرم می‌شود که این امر به افزایش فشار در سطح زمین منجر می‌شود. این ویژگی جغرافیای جوی، نقش تعیین‌کننده‌ای در الگوهای بارشی، دما و طول دوره‌های خشکسالی در ایران  دارد.

ویژگی‌ها و اثرات این سامانه‌های پرفشار بر آب و هوای ایران را می‌توان در چند محور اصلی بررسی کرد. نخستین ویژگی، الگوی حرکت هوا در این سیستم‌ها است.

 در نیمکره شمالی که ایران نیز در آن واقع شده، جریان هوا در اطراف مرکز یک پرفشار، به جهت حرکت عقربه‌های ساعت (ساعت‌گرد) است. این پدیده که نتیجه مستقیم تاثیر نیروی کوریولیس (ناشی از چرخش زمین) است، باعث می‌شود هوا از مرکز پرفشار به‌سمت خارج جریان یابد. این مکانیسم نقش بسزایی در پراکندگی و جهت حرکت توده‌های هوا دارد و در واقع، این چرخش ساعت‌گرد است که مسیر ورود سامانه‌های باران‌زا یا توده‌های هوای سرد را به کشورمان هدایت یا مسدود می‌کند.

دومین ویژگی عمده، شرایط جوی حاکم بر این مناطق است. هوای نزولی در مرکز یک سامانه پرفشار، عاملی بازدارنده در برابر تشکیل ابر است. همان‌طور که هوا به‌سمت پایین حرکت می‌کند، گرم و خشک می‌شود و ظرفیت آن برای نگهداری رطوبت افزایش می‌یابد که در نتیجه، امکان میعان و تشکیل ابر به‌حداقل می‌رسد. بنابراین، مناطق تحت‌تاثیر یک پرفشار عموما با آسمانی صاف، آفتابی و شرایط جوی بسیار پایدار همراه هستند. این آسمان صاف اگرچه می‌تواند برای فعالیت‌های روزانه مطبوع باشد، اما در درازمدت به معنی فقدان ابرهای باران‌زا و در نتیجه، کاهش بارش است. این ویژگی، یکی از دلایل اصلی طولانی‌بودن دوره‌های خشکی و کم‌بارشی در بسیاری از نقاط ایران به‌شمار می‌رود. سلطه طولانی‌مدت این سامانه به‌ویژه در فصل تابستان، دلیل اصلی تابستان‌هایی خشک، بدون بارش و با آسمانی تقریبا همیشه صاف  است.

سومین اثر مهم، تاثیر این سیستم‌ها بر دماست که می‌تواند بسته به نوع، مبدأ و فصل فعالیت مرکز پرفشار، کاملا متغیر و حتی متضاد باشد. برای نمونه، پرفشار قدرتمند و سرد سیبری که در فصول پاییز و به‌ویژه زمستان فعال می‌شود، با هدایت توده‌های هوای بسیار سرد و خشک به‌سمت ایران، باعث کاهش شدید دما، یخبندان‌های گسترده و آب‌وهوایی سرد و عمدتا پایدار می‌شود. در مقابل، سامانه پرفشار جنب‌حاره‌ای که عموما در فصول بهار و تابستان بر منطقه مسلط می‌گردد، کاملا برعکس عمل می‌کند. این سامانه با حاکمیت خود بر ایران، توده‌های هوای گرم و خشک را به‌ارمغان می‌آورد که نتیجه آن، افزایش شدید دما، تابستان‌هایی طاقت‌فرسا، گرمازدگی و شدت یافتن خشکی است. این سیستم عامل اصلی ایجاد آب و هوای خشک و گرمای سوزان در بخش‌های وسیعی از کشور در نیمه دوم سال است.

حضور غالب و متمادی این سامانه‌های پرفشار، در کنار موقعیت جغرافیایی ایران و دوری از منابع رطوبتی اصلی مانند اقیانوس‌ها، ترکیبی را ایجاد کرده که عمده مساحت این سرزمین را با ویژگی‌های بارز خشکی و کم‌بارشی مواجه ساخته است. این شرایط، مدیریت منابع آب را به یکی از حساسترین و حیاتی‌ترین چالش‌های پیش‌روی ایران تبدیل کرده است. درک صحیح از مکانیسم‌های حاکم بر این سیستم‌های فشار بالا، نه‌تنها برای پیش‌بینی‌های هواشناسی روزمره، بلکه برای برنامه‌ریزی‌های کلان در بخش‌های کشاورزی، منابع آب، انرژی و مدیریت محیط‌زیست امری ضروری و انکارناپذیر است. 

بنابراین، مطالعه و رصد دقیق رفتار این سامانه‌های جوی، کلیدی برای فهم بهتر اقلیم ایران و یافتن راهکارهایی برای انطباق و سازگاری با شرایط موجود است.

 به‌طورخلاصه، می‌توان گفت که سامانه پرفشار، یکی از بازیگران اصلی صحنه اقلیم ایران است که اثر انگشت آن را می‌توان روی الگوهای بارش، دما و تابش خورشید در سراسر کشور مشاهده کرد.