ایران سرزمینی در قلب کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان، این روزها بیش از پیش با افزایش دمای بی‌سابقه دست و پنجه نرم می‌کند. آمارهای نگران‌کننده نشان می‌دهد که نرخ گرمایش در کشور ما 2برابر میانگین جهانی است؛ روندی که در ۵۰ سال گذشته به 2 درجه سانتیگراد افزایش دما منجر شده است. این تغییرات اقلیمی که عمدتا ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای در سطح جهان است، تنها به افزایش دما محدود نمی‌شود. پیامدهای آن به شکل گسترده‌ای بر تبخیر و تعرق تاثیر گذاشته و منجر به از دست رفتن وسیع منابع آبی، خشک شدن بسیاری از رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و تالاب‌ها شده است. این وضعیت که در گذشته نیز با چالش‌های مدیریت منابع آب همراه بوده، اکنون ابعاد فاجعه‌بارتری به خود گرفته و پیامدهای اقتصادی گسترده‌ای برای کشور به‌دنبال داشته است و در آینده‌ای نزدیک، به‌شکلی حادتر خود را نشان خواهد داد، مگر آنکه تمهیدات لازم و عاجل اندیشیده شود.

بخش کشاورزی، به‌عنوان شریان حیاتی اقتصاد کشور و تامین‌کننده امنیت غذایی، نخستین و آسیب‌پذیرترین قربانی این دگرگونی‌های اقلیمی است. خشکی گسترده و مکرر، اراضی وسیعی را از چرخه تولید خارج کرده است. این مسئله نه‌تنها به کاهش شدید تولیدات کشاورزی و تهدید معیشت روستاییان انجامیده، بلکه به شکل‌گیری و گسترش کانون‌های تولید گردوغبار منجر شده است. پدیده گردوغبار، علاوه بر اثرات منفی بر سلامت عمومی، به زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انرژی آسیب رسانده و فعالیت‌های اقتصادی را مختل می‌کند.

همزمان با چالش‌های کشاورزی، تقاضای انرژی در کشور به‌دلیل افزایش دما به‌شدت رو به فزونی است. این امر، هزینه‌های سنگینی را برای دولت و مصرف‌کنندگان به‌همراه دارد، زیرا برای تامین برق موردنیاز سیستم‌های سرمایشی و خنک‌کننده، نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌های تولید و انتقال برق است. این وضعیت، فشار مضاعفی بر بودجه عمومی وارد آورده و می‌تواند به کمبود برق در ساعات اوج مصرف منجر شود.

صنایع نیز از این تغییرات در امان نیستند. بسیاری از صنایع در ایران، به ویژه صنایع آب‌بر مانند پتروشیمی، فولاد و نیروگاه‌ها، با چالش‌های اساسی در تامین آب و انرژی مواجهند. کاهش منابع آبی و افزایش نیاز به خنک‌سازی، می‌تواند تامین مواد اولیه و انرژی این صنایع را با مشکل مواجه کند و در نهایت به کاهش تولید و حتی تعطیلی برخی از آنها بینجامد. این وضعیت بر زنجیره تامین ملی تاثیر منفی گذاشته و به رشد اقتصادی آسیب می‌رساند.

نیروی کار، به‌ویژه آن دسته از کارگرانی که در فضای باز فعالیت می‌کنند، مانند کارگران ساختمانی، کشاورزان و کارگران خدماتی در شهرهای گرمسیری، با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند. افزایش دما می‌تواند ساعات کاری مفید در فضای باز را به‌شدت کاهش داده و بر بهره‌وری نیروی کار تاثیر منفی بگذارد. این مسئله، علاوه بر خطرات سلامتی برای کارگران، می‌تواند به کاهش درآمد خانوارها و افزایش نرخ بیکاری فصلی منجر شود.

راهکارهای سازگاری؛ از چالش تا فرصت:مواجهه با گرمایش زمین، علاوه بر چالش‌های فراوان، فرصت‌هایی را نیز برای تحول و نوسازی اقتصادی ایران فراهم می‌آورد.

انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر: افزایش چشمگیر ساعات آفتابی در ایران، یک فرصت بی‌نظیر برای توسعه و بهره‌برداری از انرژی خورشیدی به‌عنوان یک منبع انرژی پاک، پایدار و ارزان‌قیمت است. سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های خورشیدی و ترویج استفاده از پنل‌های خورشیدی در مقیاس‌های کوچک و بزرگ، می‌تواند بخش قابل‌توجهی از نیاز انرژی کشور را تامین کرده و وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد. این امر نه‌تنها به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کند، بلکه امنیت انرژی کشور را نیز افزایش می‌دهد.

تحول بنیادین در بخش کشاورزی: برای سازگاری در بخش کشاورزی، تغییر الگوی کشت به‌سمت محصولات مقاوم به خشکی و کم‌آب‌بر ضروری است. استفاده از واریته‌های اصلاح‌شده با عملکرد بالاتر در شرایط اقلیمی جدید، در کنار بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و هوشمند صرفه‌جویی در مصرف آب (مانند سیستم‌های آبیاری قطره‌ای، کشت گلخانه‌ای و استفاده از آب مجازی) از جمله راهکارهای حیاتی هستند. علاوه بر این، کاهش ضایعات و دورریز مواد غذایی در تمام مراحل تولید تا مصرف، نقش مهمی در افزایش امنیت غذایی و بهره‌وری منابع دارد.

تغییر ساختار مشاغل و صنایع: باید به‌سمت توسعه مشاغل و صنایع کم‌آب‌بر حرکت کرد و وابستگی به صنایع پرمصرف آب را کاهش داد. توسعه صنایع‌دستی، فناوری اطلاعات، گردشگری پایدار و خدمات، می‌تواند به تغییر ساختار اقتصادی کشور کمک کند. برای مثال، در حالی که یک هکتار زمین کشاورزی سنتی ممکن است برای تعداد محدودی شغل ایجاد کند، یک صنعت دانش‌بنیان یا خدماتی با نیاز آبی اندک می‌تواند هزاران فرصت شغلی پایدار فراهم آورد.

صرفه‌جویی انرژی در ساختمان‌ها: توسعه صنعت ساخت‌وساز سبز و بهره‌گیری از فناوری‌های مرتبط با ذخیره و کاهش مصرف انرژی در ساختمان‌ها، مانند پنجره‌های دوجداره، عایق‌کاری حرارتی و سیستم‌های تهویه مطبوع کارآمد، علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف انرژی، می‌تواند بازارهای جدید و مشاغل تازه‌ای در این حوزه ایجاد کند.

بازار کربن و جذب کربن: می‌توان با توسعه بازارهایی برای خریدوفروش کربن و همچنین سرمایه‌گذاری در پروژه‌های جذب کربن (مانند جنگل‌کاری و احیای تالاب‌ها)، هم به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک و هم منابع درآمدی جدیدی برای کشور ایجاد کرد.