عملکرد قابل‌دفاعی نداریم
حامد نجفی- عضو هیات‌علمی دانشگاه تربیت مدرس
اگرچه کشاورزی سنتی و تولید محصولات کشاورزی بدون استفاده از مواد شیمیایی از سابقه بسیار طولانی برخوردار است، اما کشاورزی زیستی که اساسا بر منابع تولید محلی متکی بوده و فعالیت آن بر حفظ تعادل اکولوژیکی و توسعه مطلوب فرآیندهای بیولوژیک استوار است، از طرف دیگر دارای مقررات و استانداردهای خاصی است.
شواهد زیادی حاکی از برتری کشاورزی ارگانیک بر کشاورزی رایج از جنبه‌های مختلف زیست‌محیطی مانند افزایش تنوع زیستی، کاهش بقایای سموم شیمیایی در مواد غذایی گیاهی و دامی، کاهش گازهای گلخانه‌ای و گرمای زمین و جنبه‌های اجتماعی ـ اقتصادی مانند تولید پایدار و عدالت اجتماعی و اقتصادی وجود دارند.
سطح زیرکشت جهانی محصولات زیستی در سال ۲۰۰۶ حدود ۳۱ میلیون هکتار و ارزش تجاری محصولات زیستی به ۳۸میلیارد دلار در سال رسیده است. نظام‌های کشاورزی زیستی مبتنی بر استانداردهای خاص و دقیقی هستند که در آنها امنیت و اطمینان مصرف‌کنندگان، رقابت عادلانه بین تولیدکنندگان و تسهیل در تجارت محصولات زیستی بین دولت‌ها در نظر گرفته شده است.
استانداردهای کشاورزی ارگانیک شامل اصول، قواعد، پیشنهادات و ضرورت‌هایی هستند که باید در کلیه مراحل تولید و فرآوری تا مصرف رعایت شوند. باوجودی که کشور ما از نظر کشاورزی سابقه بسیار طولانی دارد و برخی محصولات مهم زراعی فعلی در دنیا از قبیل غلات و حبوبات در این قسمت از جهان اهلی شده‌اند.
متاسفانه هنوز در چارچوب کشاورزی زیستی نوین، فاقد مقررات ملی است. امروزه بازارهای خارجی و به‌ویژه اتحادیه اروپا، تمایل خود را نسبت به خرید محصولات زیستی ایران (پسته، گردو، خرما، کشمش، میوه‌های تازه، زعفران و ... ) اعلام داشته‌اند، اما هنوز هیچ‌گونه مقررات ملی در این رابطه با تولید محصولات زیستی ایران وجود ندارد.
موضوع استاندارد در حوزه محصولات کشاورزی بسیار پیچیده بوده و بخش‌ها و نهادهای متعددی در آن دخیل هستند. بخشی از رعایت استانداردها مربوط به دفتر مکانیزاسیون، کود و سم، ورود نهاده‌ها، معاونت دام، دامپزشکی و... است که در نهایت به استاندارد کشاورزی ختم می‌شود.
متاسفانه در حوزه مواد غذایی و محصولات کشاورزی هیچ دستورالعملی درباره رعایت استاندارد در تولید محصولات خام اعم از گندم و... به طور رسمی تدوین یا اعلام نشده است، البته در سازمان میوه و تره‌بار یا سازمان نباتات استاندارد کود و سم مطرح است، اما متاسفانه به‌دلیل تقلبی بودن برخی کودها یا سموم امکان کنترل جدی در این حوزه نیز وجود ندارد. با این وجود درباره کالاهای صادراتی یا وارداتی مواردی مطرح است که به آن توجه می‌شود، اما به‌طورکلی غیر از اصولی که درباره سم یا کود مطرح است، وجود ندارد.
هیچ عملکرد قابل‌دفاعی درباره استاندارد در کشور وجود ندارد، سال گذشته مجموعا ۹میلیون تن صادرات محصولات کشاورزی داشتیم، اما متاسفانه گاه این صادرات به‌دلیل عدم‌برخورداری از استانداردهای لازم بازگشته‌اند، به مانند برگشت خوردن بارهای پسته از اروپا، کیوی از بازار همسایه حوزه شمالی، گوجه، ذرت، فلفل و... که در سال‌های گذشته شاهد آن بودیم. شاید میزان باری که برگشت می‌خورد، قابل‌توجه نباشد و ضرر آنچنانی نیز وارد نکند، اما آثاری که این بازگشت در بازارهای ملی و بین‌المللی دارد، گاه قابل‌جبران نیست.
بازگشت این محصولات به این دلیل است که اغلب کشورهای مقصد یک‌سری دستورالعمل‌ها و استانداردهایی دارند که ممکن است محصولات صادراتی از آن تبعیت نکنند و محموله‌ها را بازگشت بزنند. بنابراین برخی معیارهایی وجود دارد که در داخل کشور باید به آن توجه شود، اما به‌طورکلی به‌لحاظ اجرایی و عملیاتی به آن توجه نمی‌شود.
استانداردها در کشورهای مختلف متفاوت است. ممکن است محصول ما از استانداردهای اروپا پیروی کند، اما استانداردهای دیگر کشورها را نه! بنابراین جمع‌آوری این استانداردها، تدوین و بومی‌سازی، تولید محصول براساس استانداردهای بازار هدف به‌صورت جداگانه و... نیازمند یک عزم جدی، صرف هزینه و زمان بسیار زیاد و هماهنگی بین بخش‌های مختلف است.
