شوآفی به نام بورسی شدن کربن
محمدصادق احدی - اقلیمشناس و کارشناس تغییر اقلیم
پذیرفته شدن تجارت کربن در بورس را میتوان به فال نیک گرفت، اما در شرایط فعلی، اجرای این اتفاق مانند وارونه نواختن شیپور است. بهعبارت روشنتر مانند راهاندازی یک سامانه فروش قایق در کشوری خشک است که اصلا تقاضایی برای خرید قایق وجود ندارد، بنابراین خرید و فروش کربن در بورس، بخش انتهایی پروژه کاهش انتشار گازهای گلخانهای است. بهعبارتروشنتر، برای اینکه کالایی در بورس به نام کربن خرید و فروش شود، نیازمند الزاماتی است که باید پیش از ورود آن به بازار سرمایه، طراحی و ایجاد شود. بیشک لازمه این تبادل اقتصادی در بازار سرمایه، وجود خریدار و فروشنده است و خریدار باید گواهی کربن داشته باشد و دولت تعهد کافی برای انتشاردهندگان کربن بگذارد؛ یعنی چارچوبهای مشخصی را برای صاحبان صنایع در انتشار کربن تعیین کند. حال لازمه ایجاد تقاضا این است که صاحبان صنایع و کارخانجات که یکی از اصلیترین منتشرکنندگان گازهای گلخانهای هستند، به فراخور قانون و فشارهای دولت، باید میزان این انتشار را کاهش دهند که اگر این کار را انجام دهند، گواهی دریافت میکنند، اما اگر نتوانند میزان انتشار خود را از حد مشخصشده پایین بیاورند، میتوانند از دیگر فعالان صنعتی که این گواهی را دارند، خریداری کنند.
بنابراین پیشنیازهای این فرآیند، در گام نخست ایجاد الزامات به کاهش انتشار کربن است که سهم مجاز انتشار کربن باید از سوی دولت مشخص شود. بهعبارتدیگر، دولت باید مقدار مجازی را که صنایع میتوانند کربن منتشر کنند، تعیین کند و به آنها گواهی بدهد. این گواهی میتواند خرید و فروش شود، این گواهی باعث میشود صاحبان صنایع یا خودشان کاهش انتشار داشته باشند و گواهی انتشار دریافت کنند یا از دولت، گواهی کاهش انتشار را بخرند؛ چنین فرآیندی باید تبدیل به قانون شود. بهعبارت روشنتر، برای اینکه کالایی به نام گواهی انتشار در بورس خرید و فروش شود، باید قوانین لازم برای ایجاد تقاضا ایجاد شود، بنابراین لزوم قانونگذاری و ایجاد استاندارد برای انتشار گواهی کربن و تدوین مجوزهای انتشار است.
در گام دوم باید فرآیند الزامات خرید و فروش گواهی کربن مشخص شود؛ اینکه آیا اجازه خرید و فروش به صاحبان صنایع داده میشود یا از طریق دولت این اتفاق میافتد؟ در مرحله بعدی، باید یک سیستم ارائهدهنده گواهی که ممیزی آن را برعهده بگیرد، ایجاد شود تا بعد بتوان گواهی را خرید و فروش کرد. در این مرحله باید نهادی وجود داشته باشد تا این گواهیها ضبط و نگهداری شوند. بهعبارتروشنتر، گواهی کربن را باید به اوراق بهادار تبدیل کرد، بنابراین سامانهای باید وجود داشته باشد تا چنین اوراق بهاداری تولید، ثبت و ضبط شوند تا بتوان در بورس خرید و فروش انجام داد، بنابراین خرید و فروش گواهی کربن در بورس، نقطه انتهایی فرآیند کاهش میزان انتشار گازهای گلخانهای است و متاسفانه دولت از انتهای این جریان گام برداشته و از قبل، موارد اساسی این فرآیند را که باید شکل داده شوند، ایجاد نکرده است. در واقع دولت باید بهعنوان یک نهاد رگلاتور، مجوز گواهی کربن را صادر کند و بعد مجوز خرید و فروش را هم به صاحبان آن بدهد.
واضح است که تدوین و صدور گواهی کربن، نیازمند ایجاد اصول و ساختارهایی است، بهگونهای که موردتایید بینالملل هم قرار بگیرد؛ اما هنوز نمیدانیم که مکانیزم صدور گواهی کربن در کشور چیست. بهعبارتدیگر مشخص نشده است که آیا در این گواهی از استانداردهای سازمان ملل استفاده خواهد شد یا از مکانیزم بازارهای داوطلبانه نظیر جی سی قطر استفاده میشود یا قرار است سیستم ایجاد و صدور گواهی داخلی راه انداخته شود. در واقع هنوز در کشور ما مشخص نشده است که براساس کدام استاندارد بینالمللی یا داخلی، گواهیهای کربن صادر میشود. باید سامانهای بهمنظور پیشگیری از دوبارهکاری ایجاد شود که بتوان مشخصات ریز و درشت یک پروژه صنعتی را درج کرد. این سامانه با هدف پیشگیری از فروش گواهی کربن به چند نفر تاسیس شده است، چراکه تنها یک نفر باید بتواند از گواهیها استفاده کند و تعهد انتشار در هر گواهی، تنها برای یک نفر وجود دارد؛ در نتیجه این فرآیند نیازمند ایجاد یک سامانه دقیق و کنترلگر است. همچنین باید مشخص شود که چه نوع گواهی، به چه افرادی فروخته میشود. این نباشد که گواهیهای صنایع با انتشار کوچکمقیاس به صنایع با انتشار بزرگمقیاس داده شود. گفتنی است، این گواهی باید قابلیت ردیابی داشته باشد که تخصیص کد یکتا، کمک زیادی به ردیابی آن میکند و چنین فرآیندی اغلب موردتایید سازمانهای بینالمللی است، بنابراین بورس ایران باید با نهادهای بینالمللی استاندارد صدور گواهی کربن در ارتباط باشد. بنابراین در گام نخست، باید یک روند اجباری برای دریافت گواهی ایجاد شود، همچنین لزوم بهرهگیری از یک نهاد ممیزی برای صدور گواهی احساس میشود که یا باید از نهادهای ممیزی بینالمللی بهره جست یا از نهادهای داخلی. در مرحله بعد باید سیستم ثبت ملی وجود داشته باشد که به سامانههای بینالمللی گواهیدهنده متصل باشد تا اینکه یکپارچگی صدور خرید و فروش گواهی کربن برای کنترل و جلوگیری از دوبارهشماری وجود داشته باشد.