مدیریت پسماند را به دانشبنیانها بسپاریم
حسن پسندیده، مدیر کل سابق دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیطزیست
در قانون دوم مدیریت پسماندها مشخص شده که مدیریت اجرایی کلیه پسماند در محدوده شهرها جز پسماندهای صنعتی و ویژه، برعهده شهرداریها است. در ادامه خارج از محدوده شهر، برعهده بهیاریها و خارج از محدوده بهیاریها، برعهده بخشداریها است. در این شرایط، مدیریت اجرایی پسماندهای صنعتی و ویژه هم برعهده تولیدکننده است، بنابراین متولیان این امر در زمینه مدیریت پسماند مشخص شده است. در بخش کلان موضوع باید گفت که سازمان حفاظت محیطزیست بهعنوان یک دستگاه نظارتی نقش مهمی برعهده دارد. مدیر کل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیطزیست تاکید کرد: براساس قانون مدیریت پسماندها همه سازمانها و نهادها در این امر مکلف شدهاند.
بنابراین برای مدیریت پسماند و جلوگیری از آثار زیانبار آن مقررات و معیارهایی در این قانون پیشبینی شده است که چه اشخاص حقیقی و چه اشخاص حقوقی مکلف هستند این قانون را رعایت کنند. در این شرایط همه دستگاهها مکلف هستند افزون بر کاهش میزان تولید پسماند، کالاهایی را تولید کنند که بازیافت آنها آسانتر است و از تولید مصنوعات که مخرب محیطزیست هستند، جلوگیری کرده یا تولید را بهحداقل برسانند. در کل وقتی صحبت از مدیریت اجرایی پسماندها میشود، بهعبارتی از یک کار مشارکتی سخن میگوییم که مراحلی از جمله تولید، نگهداری، حملونقل، پردازش و فعل و انفعالاتی را که مربوط به بازیافت و بیخطرسازی آنها است، شامل میشود.
در مراحل یادشده، فناوری و دانشبنیانها نقش مستقیم و مهمی دارند و آنگونه که باید و شاید بهرهگیری جدی از آنها نشده است. در واقع هنوز نتوانستیم هم بهلحاظ نرمافزاری و هم در بخش سختافزاری، استفاده موثر از دانشبنیانها و فناوران داشته باشیم.
این بخش مربوط به پسماندهای خانگی و شهری میشود که نیازمند فرهنگسازی و آموزش در مقیاسی وسیع است و دانشبنیانها در این عرصه میتوانند نقش مهمی ایفا کنند. وی با تاکید بر اینکه مدیریت پسماندهای خانگی و اداری در مرحله روبنایی این چرخه قرار دارد، گفت: هنوز نتوانستیم آحاد جامعه را فرابخوانیم و نتوانستیم زیرساختها را برای مشارکت حداکثری مردم فراهم کنیم. تولیدات دانشبنیانها در مدیریت چرخه پسماند میتواند به مرحله بومیسازی هم برسد.
در بخش عملیاتی متناسب با نوع پسماند باید فناوری مناسب با آن را استفاده کرد. برای مثال اگر پسماندی نیاز به سوزانده شدن یا دفن و بازیافت و دیگر اقدامات دارد، باید دید از چه دستاوردی میتوان در این زمینه بهره گرفت. ابتدا پسماندها باید بهدرستی جمعآوری شوند و در محلهای مناسب که توانمندیهای لازم را دارند، مدیریت شوند.
باتوجه به سابقه دانشبنیانّها در بخشهایی نظیر نانوفناوری، کشاورزی و... میتوانیم با اعتماد هرچه بیشتر مدیریت پسماندها را به آنها بسپاریم. کشور ما تواناییهای بسیار زیادی در ایجاد فناوریهای گوناگون بهویژه در زمینه محیطزیست و مدیریت پسماند دارد. پژوهشکدههایی نظیر صنعت نفت که توانسته است با فناوری پلاسما به امحای زباله بپردازد، یکی از این نمونهها است، اما امروزه باید از این فناوریها بهصورت هرچه فراگیرتر در مقیاسی بالا بهره بگیریم.
کشور ما در تولید انرژی از پسماند و بازگردانی آن به چرخه مصرف تا حد زیادی نیاز به بروزرسانی دارد، اما این بروزرسانی نهتنها باید در ایجاد و خلق فناوری و روشها اثرگذار باشد، بلکه باید در تفکر حاکم در مدیریت چرخه پسماند هم شکل بگیرد. امروز باید برای مدیریت پسماند در قالب گروهی از نهادهای دولتی و خصوصی برنامهریزی داشته باشیم. این گروهها میتوانند افرادی متشکل از دانشبنیانها، فناوران و پژوهشکدهها، شهرداریها، سازمان محیطزیست، بخشداریها و بهیاریها باشند تا بتوانیم علاوه بر افزایش بهداشت شهری و محیطی و امحای زباله، به تولید انرژی هم از مسیر غیرنفتی برسیم.