دلایل کم‌بهره‌وری مصرف انرژی
آنوش رحام-فعال صنعت فولاد
پایین بودن نرخ حامل‌های انرژی در کنار تحریم‌ها و عدم‌دسترسی به فناوری از مهم‌ترین دلایل نادیده گرفتن بهره‌وری انرژی در کشور است. از آنجا که در سال‌های اخیر شاهد ناترازی مصرف برق و گاز در کشور بوده‌ایم و توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های انرژی در کشور، زمینه محدودیت هرچه بیشتر عملکرد صنایع را فراهم کرده؛ بهینه‌سازی مصرف انرژی موردتوجه صنعتگران قرار گرفته، اما اصلاح شرایط پیش‌رو نیازمند همکاری و تعامل مشترک میان تولیدکنندگان و سیاست‌گذاران است.
بهره‌وری مصرف در صنایع در ابعاد مختلفی موردتوجه قرار دارد. باتوجه به چالش‌های کشور در تامین انرژی طی سال‌های اخیر و پیش‌بینی تداوم آن در سال‌های آتی، بهره‌وری مصرف انرژی در ایران موردتوجه است. میانگین مصرف انرژی در زنجیره فولاد متناسب با روش تولید و همچنین محصول تولیدشده در آن زنجیره متفاوت است. با این وجود در حالت کلی می‌توان این‌طور ادعا کرد که بخشی از ظرفیت‌های فولادی کشور برپایه تکنولوژی‌های قدیمی بنا شده‌اند.
این تکنولوژی‌ها از یک‌سو مصرف انرژی بالایی دارند و از سوی دیگر نیز، به آلایندگی قابل‌توجه هوا منتهی می‌شوند، بنابراین استفاده از این تکنولوژی‌ها برای تولید در بسیاری از کشورهای دنیا محدود شده است.
ایران از منابع غنی انرژی برخوردار است؛ اما ملزم به مصرف این منابع نیستیم؛ بلکه باید به آنها به‌چشم منابع بین‌نسلی نگاه شود. با این وجود در طول دهه‌های اخیر همواره سیگنال فراوانی انرژی از سوی سیاست‌گذاران به صنایع داده شده است. در چنین شرایطی، کاهش مصرف انرژی یا بهره‌وری مصرف آن، هیچ‌گاه اولویت صنایع نبوده است.
اقتصاد کشور ما وابسته به نفت است. در هر دوره‌ای که بهای نفت در بازارهای جهانی رو به رشد می‌رود و به‌دنبال آن، درآمدهای نفتی کشور نیز بیشتر می‌شود؛ میزان سوبسید پرداختی دولت به انرژی صنایع افزایش می‌یابد. این سوبسید عموما با هدف توسعه صنایع در اختیار آنها قرار داده می‌شود، اما نحوه مدیریت آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ هرچند در عمل توجه کافی به آن نمی‌شود.
با نظر به تداوم عرضه انرژی ارزان برای صنایع در طول دهه‌های گذشته، بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف انرژی موردتوجه صنعتگران نبوده است. همین موضوع نیز به اتلاف شدید منابع انرژی در کشور تبدیل شده و همچنان ادامه دارد. البته با تغییر نرخ انرژی در چند سال اخیر، بسیاری از صنعتگران نسبت به مصرف انرژی حساس شده‌اند و از راهکارهایی برای بهره‌وری هرچه بیشتر در این بخش گام برمی‌دارند.
از آنجا که کشور در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی در روند تامین انرژی روبه‌رو شده، این مشکلات بیش از قبل نمود یافته و ضربات جدی را به صنایع کشور تحمیل کرده است، بدین‌ترتیب بهره‌وری مصرف انرژی موردتوجه سیاست‌گذاران و مصرف‌کنندگان قرار گرفته است. در چنین فضایی، دولت تحت‌تاثیر محدودیت‌های موجود و کمبود کسری بودجه و همچنین کمبود منابع انرژی، ناچار به اصلاح قیمت‌ها شده است.
روند تخصیص انرژی به صنایع در سایر کشورها متفاوت است؛ نرخ سوخت اعم از برق یا گاز به‌مراتب با بهای بالاتری نسبت به ایران در اختیار مصرف‌کنندگان اعم از صنایع قرار می‌گیرد. علاوه بر این، به سوخت به‌چشم سرمایه بین‌نسلی نگاه می‌شود؛ به‌همین‌دلیل نیز صنایع به‌شدت در مصرف انرژی محتاط هستند، اما در کشور ما حفظ منابع برای آینده جزو اولویت‌های اصلی صنایع نبوده و در چنین شرایطی، بهره‌وری مصرف انرژی از اهمیت ویژه‌ای برای سیاست‌گذار و مصرف‌کننده برخوردار نیست.
متاسفانه عمده سوبسید انرژی در ایران به صنایعی تعلق می‌گیرد که از یک‌سو، مصرف انرژی بالاتری دارند و از سوی دیگر نیز، ارزش‌افزوده بیشتری هم تولید نمی‌کنند، بنابراین رفع این موضوع نیازمند تدوین برنامه‌ای جامع در دولت‌ها برای اصلاح شرایط کنونی است، اما اگر یارانه انرژی به حلقه‌های انتهایی یا تولیدکنندگان محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر اختصاص یابد، از یک‌سو امکانی برای مدیریت مصرف انرژی فراهم می‌شود و از سوی دیگر نیز، تولید محصولات نهایی با ارزش بالاتر، توسعه خواهد یافت. یعنی گامی مثبت در راستای بهبود شرایط اقتصادی و رشد اشتغالزایی کشور برداشته خواهد شد یا به‌بیان دیگر، این اقدام علاوه بر آنکه محرکی برای صنایع با هدف بهره‌وری هرچه بیشتر در مصرف انرژی است؛ همزمان تکمیل زنجیره تولید را تقویت می‌کند. در نتیجه در آینده می‌توانیم منتظر آثار مثبت آن در اقتصاد کشور نیز باشیم.
در ادامه باید خاطرنشان کرد؛ جذب سرمایه به اقتصاد ما با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. همزمان تحریم و محدودیت در تعاملات بین‌المللی نیز مانع جذب سرمایه به کشور می‌شود. در چنین شرایطی، بسیاری از صنعتگران امکانی برای ورود تجهیزات و تکنولوژی‌های نوین را به کشور ندارند و در واقع در چنین بستری، مصرف انرژی جزو نخستین اولویت‌های تولید
نیست.
