بیتوجهی به حفاری پاشنهآشیل معادن
سهراب حسینی- فعال بخش معدن
فعالیت در معادن و صنایعمعدنی میتواند بهعنوان نیروی محرکه و پیشران رشد کشور، عمل کند، اما در طول این سالها به توسعه بخش معدن توجه کافی نشده است. این بیتوجهی در نخستین حلقههای فعالیت معدنی از جمله در حوزه اکتشاف بیشتر بهچشم میخورد. کمااینکه بیتوجهی سیاستگذاران به اجرای فعالیتهای حفاری اکتشافی، زمینهساز بروز ضعفهای جدی در این بخش شده است.حفاری یکی از مراحل فعالیتهای اکتشافی است که تاثیر بسزایی بر بهبود و ارتقای شناسایی ذخایر جدید دارد. بهدلیل وابستگی صنعت حفاری به واردات و در نتیجه ارزآوری، فعالیتهای حفاری در ایران چندین مرتبه و بهدنبال بروز جهش نرخ ارز، با بحران روبهرو شد. این بحران به از میان رفتن فعالیت برخی از حفاران قدیمی منتهی شد.در طول دهههای گذشته، اهمیت فعالیتهای حفاری در کشور مغفول ماند، چراکه معادن یکی از دغدغههای سیاستگذاران و تصمیمگیران نبودند. با گذر زمان و با شناخت مسئولان نسبت به اهمیت فعالیتهای معدنی در اشتغالزایی و درآمدزایی برای کشور و همچنین توسعه مناطق دورافتاده و محروم، این بخش نیز موردتوجه قرار گرفت، اما بازهم به فعالیتهای حفاری و تاثیر آن بر اکتشاف و بهویژه اکتشافات عمیق، آنطور که باید و انتظار میرود، توجه نشد.
در نیمه نخست سال ۱۳۸۹ ، انجمن حفاران غیرنفتی با هدف توسعه و ورنق معدنکاری در کشور، آغاز به کار کرد. تهیه فهرستبهای حفاری اکتشافی برای نخستینبار در کشور با همکاری ایمیدرو و سازمان برنامهوبودجه، طراحی دوره آموزشی همراه با سرفصل، سیلابس دروس و زمانبندی دوره آموزشی حفاری در سطوح مختلف، برگزاری دوره آموزشی، تهیه استانداردهای عملیات حفاری، ردهبندی دستگاههای حفاری، رتبهبندی پیمانکاران حفاری، شاخصهای مرتبط با نیروی انسانی، رتبهبندی پروژههای حفاری، دستورالعمل نگهداری ماشینآلات حفاری، شاخص عمر لوازم و تجهیزات حفاری، تفاهمنامه با صندوق بیمه سرمایهگذاری معدنی، تفاهمنامه مشترک آموزشی با یونیدرو، تفاهمنامه مشترک آموزشی با سازمان فنی و حرفهای کردستان، حضور پیوسته در نمایشگاههای بینالمللی تهران، حضور در جلسات مشورتی وزارت صمت، اتاق بازرگانی و سازمانهای مرتبط، جلسات کارشناسی و حل اختلاف فیمابین اعضا و کارفرمایان. ارائه توصیهنامه و حمایت برای تسهیلگری امور اعضا و... مهمترین اقداماتی هستند که با پیگیری اتحادیه حفاران غیرنفتی بهنتیجه رسیده است.
حفاریهای اکتشافی در برنامههای توسعهای نیز بهدقت موردتوجه قرار نگرفتهاند. در برنامه هفتم توسعه سالانه ۵ میلیون متر حفاری پیشبینی شده است. مجموع حفاری اکتشافی انجامگرفته در کشور در طول تمام سالیان گذشته برابر ۴.۸ میلیون متر برآورد میشود. سال گذشته نیز برابر ۹۰۰ هزار متر حفاری اکتشافی در کشور انجام شد. در واقع باید اعتراف کرد که سیاستگذاران برنامهای بهشدت بلندپروازانه برای حفاری اکتشافی، طرحریزی کردهاند که نیازمند تامین ماشینآلات است. برنامه هفتم توسعه در شرایطی تدوین شده است که در حال حاضر تنها ۷۰۰ دستگاه در کشور به حفاری کمعمق، نیمهعمیق و عمیق، مشغول هستند. این دستگاههای حفاری، استهلاک بالایی دارند و انتظار میرود هر ۵ سال یکبار، بهروز شوند. گفتنی است، از میان ۷۰۰ دستگاه یادشده، تنها ۲۰۰ مورد از این ماشینآلات به حفاریهای عمیق اختصاص دارند. بسیاری از این دستگاهها، نیازمند تعمیرات یا اورهال هستند. از عمر بسیاری از این ماشینآلات نیز زمان طولانی باقی نمانده، در همین حال از راندمان بسیاری از این تجهیزات کاسته شده، بنابراین نوسازی این تجهیزات بسیار ضروری است؛ بنابراین برای تحقق هدف برنامه پنجساله هفتم توسعه نمیتوان به دستگاههای موجود در کشور اکتفا کرد.
در ادامه باید خاطرنشان کرد؛ چالشهای متعددی در مسیر فعالیتهای حفاری اکتشافی در کشور وجود دارد. نبود سند استراتژیک اکتشاف مواد معدنی و عدمتعیین ناظر قوی بر اجرای آن، یکی از بزرگترین مشکلاتی است که فعالیت در این بخش را تحت تاثیر منفی قرار میدهد، یعنی ما استراتژی نداریم و نمیدانیم بهدنبال اکتشاف چه ماده معدنی باشیم.
در همینحال موانع متعددی نیز در مسیر توسعه حفاری اکتشافی وجود دارد. نبود دستگاه حفاری مناسب و بهروز، بزرگترین چالشی است که روند فعالیت در این حوزه را تحتتاثیر منفی قرار میدهد. در این سالها اهمیت دستگاههای حفاری اکتشافی بهدرستی شناخته شده است، اما ورود این تجهیزات به کشور ممنوع و فعالان بخش معدن ملزم شدهاند تا این تجهیزات را از داخل خریداری کنند. بدون تردید تولید داخلی باید موردحمایت سیاستگذاران قرار گیرد، اما از تولیدکنندگان داخلی نیز انتظار میرود همزمان روی کیفیت و تیراژ محصولات خود، بیشتر کار کنند. در حال حاضر ثبت سفارش و واردات تجهیزات حفاری به کشور بسیار طولانی و زمانبر است. در واقع امکان واردات و خرید دستگاه حفاری بهآسانی در کشور وجود ندارد. در همینحال تولیدکنندگان داخلی، مشغول ساخت دستگاه حفاری هستند که حتی نمونه مشابه آن را ندیدهاند و نمیتوان به آنها اعتماد کرد.