نبود استراتژی توسعه‌ای مدون برای بخش معدن به یکی از چالش‌های اساسی در مسیر توسعه فعالیت‌های حوزه معدن و صنایع وابسته به آن بدل شده است. در چنین شرایطی عملا امکانی برای توسعه فعالیت‌های معدنی وجود ندارد. افت فرآیند جذب سرمایه به فعالیت‌های بخش معدن و صنایع‌معدنی دیگر چالشی است که عملکرد معادن و صنایع‌معدنی ایران را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. چالش‌های یادشده دورنمای فعالیت‌های معدنی را تهدید می‌کنند. در طول هفته‌های گذشته، بسیاری از مسئولان کشور در نهادهای معدنی از توسعه‌نیافتگی اکتشافات به‌ویژه در اعماق ابراز نگرانی کرده‌اند. بی‌توجهی به توسعه فعالیت‌های اکتشافی عمیق در ایران در شرایطی است که در این سال‌ها بسیاری از کشورهای حوزه خلیج‌فارس نیز به این حوزه ورود کرده و به رقیبی جدی برای ایران بدل شده‌اند. عمان سالانه یک ‌میلیون متر حفاری اکتشافی انجام می‌دهد. عربستان نیز با سرمایه‌گذاری قابل‌توجه داخلی و خارجی به‌دنبال ارتقای سطح فعالیت‌های اکتشافی است. بدون تردید با تداوم این شرایط، شاهد بروز عقب‌ماندگی جدی در حوزه معدن و صنایع‌معدنی ایران حتی در قیاس با کشورهای همسایه خواهیم بود.

شناسایی ذخایر عمقی معدنی و اجرای فعالیت‌های اکتشافی عمیق باید در دستور کار سیاست‌گذاران معدنی کشور قرار گیرد. بسیاری از کشورهای معدنی دنیا به‌سمت فعالیت‌های اکتشافی عمیق پیش رفته‌اند. به‌عنوان‌مثال، در استرالیا استخراج مس، سرب، روی و سایر فلزات در عمق هزار و 300 متری انجام می‌شود. تداوم فعالیت در حوزه معدن و صنایع‌معدنی ایران نیز، نیازمند حرکت به‌سمت فعالیت‌های اکتشاف و به‌دنبال آن استخراج عمیق است. حرکت به‌سمت شناسایی و استخراج ذخایر معدنی عمیق، نیازمند بهره‌مندی از تکنولوژی و نوآوری روز دنیا است. در همین حال باید نیروی انسانی متخصص برای فعالیت در اعماق زمین تربیت شود. در حال ‌حاضر معادن زیرزمینی محدودی از جمله باما، نخلک و سرمک در کشور ما فعالیت دارند.

بی‌توجهی به اجرای فعالیت‌های اکتشافی و استخراجی در اعماق در حالی در جریان است که بسیاری از کشورها نه‌تنها فلزات را از اعماق استخراج می‌کنند، بلکه حتی سنگ‌های تزئینی نیز از زیرزمین استخراج می‌شوند. این روش‌های استخراجی به ذخایر سنگ‌های تزئینی در زیر کوه‌ها اختصاص دارند که فعالیت‌های روباز در آنجا، فاقد توجیه اقتصادی است.

باوجود تنوع ذخایر معدنی ایران و احتمال وجود ذخایر گسترده در کشور و در اعماق و اثرگذاری قابل‌توجه آن بر مسیر توسعه صنعتی، اقتصادی و اجتماعی، به این موضوع، آن‌طور که باید و انتظار می‌رود، توجه نشده است.

سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، متولی اصلی شناسایی ذخایر معدنی و جمع‌آوری اطلاعات و داده‌های مرتبط با این بخش است. اما بودجه این سازمان به‌سختی کفاف نیروهای آن را می‌دهد. در شرایطی که دولت هر سال با چالش کسری بودجه مواجه است و به‌سختی از پس تامین هزینه‌های جاری خود برمی‌آید، هزینه‌ای به فعالیت‌های اکتتشافی عمیق، اختصاص نمی‌یابد. همین بی‌توجهی نیز، زمینه تضعیف ایران را در حیطه فعالیت‌های معدنی، ایجاد کرده است. چنانچه این شرایط ادامه یابد، در آینده نزدیک باید شاهد بروز چالش‌های جدی‌تر حتی در حوزه صنایع‌معدنی به‌عنوان مصرف‌کنندگان اصلی مواد معدنی در قالب مواد اولیه بخش تولید باشیم. بدون تردید این کمبودها در سایر صنایع نیز بروز می‌کند و عملکرد تولید را تحت‌تاثیر منفی قرار خواهد داد.

بی‌توجهی به توسعه فعالیت‌های معدنی در کشور ما در حالی مشاهده می‌شود که طی این سال‌ها، کشورهای حوزه خلیج‌فارس، سرمایه قابل‌توجهی را به شناسایی ذخایر معدنی، اختصاص داده‌اند. ارزش ذخایر معدنی شناسایی‌شده ایران، حدود یک تریلیون دلار برآورد می‌شود، در حالی‌ که عربستان با هزینه‌کرد میلیاردها دلار، ارزش ذخایر معدنی خود را به ۱.۲ تریلیون دلار رسانده است. عربستان در نظر دارد با سرمایه‌گذاری و شناسایی ذخایر جدید معدنی، ارزش این ذخایر را سال ۲۰۲۳ به ۳۰ تریلیون دلار برساند.

بنابراین باید اقرار کرد که دیگر کشورهایی همچون استرالیا، برزیل و شیلی تنها رقبای معدنی ایران نیستند. در حال‌ حاضر کشورهای حوزه خلیج‌فارس نیز، به این حوزه ورود کرده‌اند. باتوجه به حجم سرمایه‌گذاری انجام‌گرفته در این بخش توسط کشورهای حوزه خلیج‌فارس، پیش‌بینی می‌شود این کشورها در آینده به هاب مواد معدنی تبدیل شوند.

با توسعه فعالیت‌های معدنی در کشورهای حوزه خلیج‌فارس، معادن ایران از رونق خواهد افتاد. به بیان دیگر، این کشورها به رقیب سرسخت ایران در اجرای فعالیت‌های معدنی بدل می‌شوند. علاوه‌براین باتوجه به هزینه قابل‌ملاحظه تولید محصول در ایران و چالش‌های ساختاری که در مسیر فعالیت صنایع وجود دارد، در عمل صنایع کشور در رقابت با طرف‌های خارجی، بازخواهند ماند.