آلومینیوم یکی از فلزات اساسی است که کاربردهای فراوانی در صنایع مختلف از جمله در صنعت ساختمان، خودروسازی، حمل‌ونقل، صنایع نظامی، دفاعی، بسته‌بندی الکترونیک و انتقال برق دارد. تولید آلومینیوم یکی از صنایع استراتژیک در جهان است. تولید پایدار و سازگار با محیط‌زیست از مهم‌ترین ویژگی‌های آلومینیوم است که تاثیر بسزایی بر صنعتی شدن و پیشرفت کشورها دارد؛ بر همین اساس نیز، از این فلز نقره‌ای‌رنگ با عنوان فلز آینده نام‌ برده می‌شود. ایران به‌عنوان نخستین تولیدکننده آلومینیوم در خاورمیانه شناخته می‌شود. بااین‌وجود، در طول سال‌های گذشته کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و خاورمیانه همچون امارات‌متحده‌عربی، بحرین، عربستان‌سعودی و قطر توانسته‌اند سهم خود را در تولید آلومینیوم برپایه بهره‌مندی از ذخایر انرژی افزایش دهند و در مقابل، ایران حتی از تحقق اهداف نخست خود برای توسعه صنعت آلومینیوم نیز باز مانده و این عقب‌ماندگی در سایه نبود متولی واحد برای این صنعت و نظارت دقیق بر عملکرد آن ایجاد شده است.تولید آلومینیوم از اهمیت ویژه‌ای برای اقتصاد ایران برخوردار است. این صنعت برپایه بهره‌مندی از ذخایر ارزان انرژی در کشور شکل ‌گرفته و توسعه‌ یافته است. بااین‌وجود، فعالان صنعت آلومینیوم در روند فعالیت خود با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند که تولید آنها را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد.تامین مواد اولیه با بهای مناسب یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی آلومینیوم در کشور ما است. در واقع میان صنایع بالادستی و پایین‌دستی در تعیین فرمول قیمت‌گذاری آلومینیوم در سال‌های گذشته، همواره چالش وجود داشته است. فرمول تعیین نرخ پایه شمش آلومینیوم برابر است با: «قیمت شمش آلومینیوم در بورس فلزات لندن× ۱.۱ × میانگین نرخ ارز». بااین‌وجود، فعالان صنایع پایین‌دستی آلومینیوم کشور نسبت به این نرخ معترض هستند و آن را اشتباه می‌دانند، چراکه با این فرمول، نرخ شمش آلومینیوم در بازار جهانی به‌مراتب پایین‌تر از بهای فروش این محصول در بازار داخلی خواهد بود.

سندیکای صنایع آلومینیوم کشور پیشنهاد داده است فرمول تعیین نرخ پایه شمش آلومینیوم به‌گونه‌ای تغییر کند که بهای فروش شمش در بازار داخلی حداکثر با بهای صادراتی این محصول برابری کند؛ به‌این‌ترتیب، فرصتی برای رقابت میان صنایع پایین‌دستی با رقبای سایر کشورها فراهم می‌شود.عرضه محدود شمش آلومینیوم در بورس کالا، چالش دیگری است که به رشد قابل‌توجه بهای این محصول در رینگ معاملاتی بورس کالا منتهی می‌شود و بر عملکرد صنعتگران تاثیر منفی دارد. در واقع، عرضه محدود شمش آلومینیوم در بورس کالا زمینه‌ساز شدت گرفتن رقابت برای خرید این محصول در رینگ معاملاتی می‌شود.نهاد ناظر بر فرآیند عرضه محصولات مختلف و تنظیم بازار صنایع معدنی، وزارت صنعت، معدن و تجارت است؛ بر همین اساس از این وزارتخانه انتظار می‌رود ضمن بررسی شرایط تولید در صنایع آلومینیوم، مانع گران‌فروشی و ضرر فعالان صنایع پایین‌دستی شود. در همین حال، سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان وظیفه بررسی این شرایط را برعهده دارد، اما در عمل، هیچ اقدام اجرایی در راستای حمایت از صنایع پایین‌دستی ترتیب داده نمی‌شود. در واقع، باید پذیرفت عملکرد صنایع پایین‌دستی و متضرر شدن آنها، از اهمیت کافی برای مدیران برخوردار نیست.برخی از صنایع بالادستی آلومینیوم کشور به دولت وابسته هستند، اما برخی دیگر در اختیار بخش خصوصی هستند. در حال‌ حاضر واحدهایی که به‌نوعی به دولت وابسته هستند، در تامین نیاز صنایع پایین‌دستی فعالانه‌تر عمل می‌کنند.در ادامه باید خاطرنشان کرد که رفع بسیاری از مشکلات در صنایع آلومینیومی، نیازمند نظارت دقیق بر عملکرد واحدهای بالادستی است. بااین‌حال، نظارت دقیقی بر اجرای مصوبات قانونی وجود ندارد و همین موضوع نیز عملا فعالیت صنایع را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد؛ بر این اساس، انتظار می‌رود نظارت دقیقی بر اجرای دستورالعمل‌ها و تامین نیاز واحدهای پایین‌دستی صنایع آلومینیوم کشور وجود داشته باشد.

صنایع بالادستی آلومینیوم کشور برپایه بهره‌مندی از انرژی ارزان در کشور احداث ‌شده و توسعه‌ یافته‌اند. این واحدها در حال ‌حاضر برپایه بهره‌مندی از همین مزیت‌ها، امکان رقابت در بازار جهانی را یافته‌اند؛ بنابراین موظف‌ هستند در درجه نخست نیاز صنایع پایین‌دستی به محصول را تامین کنند.فروش شمش آلومینیوم با نرخ بالا در بازار داخلی، هزینه تمام‌شده تولید را در واحدهای پایین‌دستی افزایش داده است. در چنین شرایطی، صنایع آلومینیومی ما توان رقابت در بازار جهانی را ندارند و عملا بستر فروش خود را از دست‌ داده‌اند، اما شمش ارزان آلومینیوم ایران، امکان رقابت‌پذیری حداکثری را برای تولیدکنندگان ترک فراهم کرده است؛ بنابراین، بازنگری در این سیاست‌ها، ضروری به‌نظر می‌رسد.

رشد تولید فولاد جهان و ایران در ۱۱ ماهه ابتدایی ۲۰۲۳

رشد تولید ایران تنها ۰.۶ درصد بود

انجمن جهانی فولاد، آمار تولید جهانی فولاد را در ۱۱ ماه ۲۰۲۳ (ماه‌های ژانویه تا اکتبر) منتشر کرده است. بنا بر این گزارش در این بازه زمانی یک میلیارد و ۷۱۵ میلیون و ۱۰۰ هزار تن فولاد در جهان تولید شد. این حجم از تولید نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۰.۵ درصد افزایش داشت. همچنین بنا بر آمار انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد جهان در یازدهمین ماه سال ۲۰۲۳ برابر ۱۴۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تن بود، این حجم از تولید نسبت به نوامبر سال ۲۰۲۲، برابر ۳.۳ درصد رشد پیدا کرده است. در ادامه و در پیش‌بینی بازار فولاد در سال 2024 باید خاطرنشان کرد که بنابر پیش‌بینی‌ها، جریانی از افزایش تقاضا و تولید، تقویت قیمت‌ها و در نهایت رشد حاشیه سود فولادسازان در سال ۲۰۲۴ میلادی بر بازار جهانی فولاد حاکم خواهد بود. رشد تقاضای فولاد در سال ۲۰۲۴ میلادی در بیشتر مناطق جهان ادامه خواهد داشت و در این سال مصرف جهانی فولاد ۲۰ میلیون تن تا ۳۰ میلیون تن بیشتر از سال ۲۰۲۳ خواهد بود.

نگاهی به آمار تولید

انجمن جهانی فولاد در آخرین گزارش خود برآوردی از میزان تولید فولاد در ۱۱ ماه منتهی به پایان اکتبر ۲۰۲۳ را منتشر کرد. براساس این گزارش در این بازه زمانی میزان تولید فولاد دنیا با رشد ۵. ۰ درصدی در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۲۲ همراه بود و به یک میلیارد و ۷۱۵ میلیون و ۱۰۰ هزار تن رسید. روند تولید فولاد ایران نیز در این بازه زمانی صعودی بود. میزان رشد تولید فولاد کشور از ابتدای ژانویه تا پایان اکتبر برابر ۰.۶ درصد گزارش‌شده و به ۲۸ میلیون و ۱۰۰ هزار تن رسیده است. البته این رشد تولید برای فولاد کشور با توجه به روند روزافزون ظرفیت‌سازی در این صنعت، آن‌قدرها هم امیدوارکننده نیست. به بیان دیگر صنعت فولاد ایران از توان به مراتب بالاتری برای تولید برخوردار است. در حال حاضر ظرفیت اسمی تولید فولاد ایران بالغ بر ۴۰ میلیون تن برآورد می‌شود. در همین حال برای ظرفیت‌سازی و تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ (حدود 2 سال دیگر) برنامه‌ریزی شده است. بدون تردید تولید با ظرفیت به‌مراتب پایین‌تر از ظرفیت اسمی، می‌تواند در قالب چالشی جدی برای فعالان صنعتی و تولیدکنندگان ظاهر شود و عملا روند فعالیت صنعتگران را تحت تاثیر منفی قرار دهد.

تولیدکنندگان بزرگ فولاد جهان

در میان ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد جهان پنج کشور چین، هند، روسیه، کره جنوبی و ایران ۱۱ ماهه ۲۰۲۳ را با رشد تولید نسبت به مدت مشابه سال گذشته سپری کردند. بیشترین رشد تولید در هند و کم‌ترین در ایران رقم خورد. رشد تولید ایران در این مدت تنها ۰.۶ درصد بود. تولید ایران در ماه نوامبر ۲۰۲۳، برابر ۳ میلیون تن و در ماه‌های ژانویه تا نوامبر ۲۸ میلیون و ۱۰۰ هزار تن بود. کشورهای ژاپن، امریکا، آلمان، ترکیه و برزیل نیز در ۱۱ ماهه سال ۲۰۲۳ تولید کمتری نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۲ داشتند. بالاترین رشد منفی تولید در این مدت در برزیل اتفاق افتاده است؛ برزیل در ۱۱ ماهه ۲۰۲۳، بیش از ۷ درصد فولاد کمتری نسبت به ۱۱ ماهه ۲۰۲۲ تولید کرد.

آخرین گام حمایتی سیاست‌گذاران از اقتصاد ۲۰۲۳

کاهش نرخ سود سپرده‌گذاری و بهره بانکی در چین ظرف روزهای پایانی ماه دسامبر محرک بهای کامودیتی‌ها با محوریت آهن و فولاد در بازارهای جهانی شد؛ به‌نحوی‌که سنگ‌آهن به سقف نرخ ۱۸ ماه اخیر خود بازگشت و مقاطع طویل فولادی نیز پس از یک دوره کوتاه‌مدت نوسان کاهشی، به مسیر رشد نرخ بازگشتند. به گزارش اکوایران نرخ محموله‌های سنگ آهن عیار ۶۳.۵ درصد وارداتی به بندر تینجیان چین ظرف سومین هفته از ماه دسامبر به سقف نرخ ۱۳۹ دلار به ازای هر تن صعود کرد؛ این رقم بیشترین بهای فروش آن پس از ژوئن ۲۰۲۲ بود.

احتمال رشد تقاضا، سنگ‌آهن را گران کرد

تقویت احتمال رشد تقاضا برای سنگ‌آهن در میان‌مدت محرک رشد بهای این محصول ظرف روزهای پایانی امسال میلادی بود. ۵ بانک بزرگ دولتی چین نسبت به کاهش نرخ سپرده و بهره اقدام کردند. این اقدام در راستای تحریک اقتصاد چین اجرایی شد؛ به نظر می‌رسد سیاست‌گذاران چین در حال اجرای آخرین سیاست‌های حمایتی خود برای بازگرداندن اقتصاد به مسیر رشد در سال ۲۰۲۳ هستند. یکی از بانک‌هایی که نسبت به کاهش نرخ بهره در این کشور اقدام کرد، بانکی است که نسبت به ارائه تسهیلات به پروژه‌های ساخت‌وساز اقدام می‌کند. باوجود حمایت‌های انجام‌شده از سوی دولت چین، اما نرخ مسکن در این کشور کاهشی است و بنابراین سیاست‌گذاران چینی، آخرین اقدام خود برای بازگشت مثبت بهای مسکن در این کشور را ظرف روزهای پایانی سال ۲۰۲۳ برمی‌دارند. امیدواری به بهبود فعالیت ساخت‌وساز در چین در میان‌مدت، تقاضا برای سنگ‌آهن را افزایش داد و بهای این محصول را افزایش داد.

خبرهای خوب برای بازار فولاد در سال جدید میلادی

روزهای پایانی سال فرصتی برای ارائه برآورد کلی از بازار و همچنین پیش‌بینی شرایط در ماه‌های پیش‌رو است. بنابر پیش‌بینی‌ها، جریانی از افزایش تقاضا و تولید، تقویت قیمت‌ها و در نهایت رشد حاشیه سود فولادسازان در سال ۲۰۲۴ میلادی بر بازار جهانی فولاد حاکم خواهد بود. بنابراین گزارش، رشد تقاضای فولاد در سال ۲۰۲۴ میلادی در بیشتر مناطق جهان ادامه خواهد داشت و در این سال مصرف جهانی فولاد ۲۰ میلیون تن تا ۳۰ میلیون تن بیشتر از سال ۲۰۲۳ خواهد بود. پیش‌بینی می‌شود، کاهش جزئی تولید فولاد در چین و رسیدن حجم تولید آن به پایین‌تر از یک میلیارد تن در سال ۲۰۲۴، همراه با خوش‌بینی‌هایی که نسبت به تولید جهانی فولاد و کاهش نرخ مواد اولیه وجود دارد، به افزایش میانگین نرخ جهانی فولاد و بالا رفتن حاشیه سود فولادسازان بینجامد.

سخن پایانی

فولادسازی یکی صنایع مهم و اثرگذار بر اقتصاد است. ازاین‌رو رصد روند تولید، عرضه و تقاضای فولاد و همچنین بازار فروش این محصول اهمیت ویژه‌ای دارد. توجه به‌این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که در سال‌های اخیر سرمایه قابل‌توجهی جذب زنجیره فولاد کشور شده که زمینه توسعه آن را فراهم کرده است. بااین‌وجود میزان تولید فولاد هم‌پای رشد ظرفیت‌سازی در این صنعت، ارتقا نیافته است. چالش‌ها و کمبودهای زیرساختی از مهم‌ترین دلایلی هستند که آینده تولید را در این صنعت و در کشور ما تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد.