توسعه معدنی و پیشنیازهای آن
مهدی لطفی اصل-کارشناس و فعال معدنی
برای توسعه معادن بهمنظور تاثیرگذاری بهینه آن بر اقتصاد پایدار در مرحله اول ضروری است زیرساختهای لازم در جهت انجام فعالیت معدنکاری سیستماتیک و در مقیاس بزرگ اجرایی شود. زیرساختهای موردنیاز برای بخش معادن عبارت است از: زیرساخت راه ارتباطی، برقرسانی، آبرسانی، مخابرات، تهیه و دستهبندی دادههای اکتشافی و... از میان این زیرساختها، توسعه زیرساخت راه ارتباطی و تهیه دادههای اکتشافی مستند و معتبر از اهمیت بالاتری برخوردار است، زیرا حملونقل مواد معدنی استخراج شده از معادن و تامین خوراک موردنیاز واحدهای صنعتی فرآیند نهایی معدنکاری به حساب میآید و تلاش در جهت کاهش هزینههای مرتبط با این بخش بهمنظور کاهش نرخ نهایی تمامشده جزو مولفههای اقتصاد پویا است. همچنین از آنجایی که معادن معمولا در مناطقی کوهستانی و صعبالعبور قرار گرفتهاند، در جهت دستیابی به اکتشاف و استخراج مواد معدنی باارزش و توسعه فعالیتهای معدنی ضرورت دارد به بخش ایجاد و توسعه زیرساخت راه ارتباطی معادن بهعنوان یکی از پیشنیازهای اساسی توسعه بخش معدن نگریسته شود و اقدامات لازم در این زمینه که برابر قانون معادن برعهده دولت است، به مرحله اجرا در آید.همچنین با توسعه زیرساخت راه ارتباطی معادن در بیشتر موارد شاهد آن خواهیم بود که راه ارتباطی روستاهای محل وقوع معادن نیز وضعیت بسامانی پیدا میکند و رفتوآمد در آنها برای مردم منطقه بهسهولت امکانپذیر میشود. زیرساخت تهیه دادههای اکتشافی مستند و منطبق با استانداردهای جهانی نیز در جهت توسعه فعالیتهای معدنی موثر و همچنین کاهش ریسک سرمایهگذاری و از بین بردن منبع فسادی بهنام رانت اطلاعاتی از ضروریات توسعه پایدار بخش معدن است.
طی سالهای گذشته اقدامات موثری در جهت ایجاد و توسعه زیرساختهای معدنی صورت گرفته است. از جمله ایجاد و توسعه زیرساخت راه ارتباطی که براساس قوانین و مقررات برعهده دولت است و باید از محل حقوق دولتی درصدی را در جهت توسعه زیرساختهای معدنی اختصاص دهد. در زمینه توسعه فعالیتهای اکتشافی نیز براساس قانون معادن و آییننامه اجرایی آن مقرر شده درصدی از حقوق دولتی به این امر اختصاص یابد. در بحث تهیه دادههای اکتشافی متاسفانه اقدامات موثری انجام نشده است. برای مثال هدف اصلی طرح پهنهبندی اکتشافی کشور که از حدود ۱۰ سال پیش عملیاتی شده، تهیه بانک اطلاعات اکتشافی با انجام عملیات اکتشافی سیستماتیک و منطبق با استانداردهای جهانی بود که درحالحاضر با مطالعه اقدامات انجامشده روشن است که هدف اصلی یعنی شناسایی مناطق دارای ظرفیت معدنی و تکمیل عملیات اکتشافی چهارگانه روی آنها، محقق نشده و مشخصا میتوان گفت طرح پهنهبندی اکتشافی در کشور در رسیدن به اهداف مدنظر ناموفق بوده است. با مقایسه کشورهای موفق معدنی در زمینه حفاری اکتشافی انجام گرفته طی یک دوره زمانی دهساله و انجام عملیات اکتشاف ژئوفیزیک هوابرد مشخص میشود در این زمینهها نیز عملکرد چندان موفقی نداشتهایم و از بسیاری از کشورهای موفق معدنی در زمینه اکتشاف عقب افتادهایم؛ بنابراین بهنظر میرسد اقدام فوری در جهت رفع عقبماندگی در این زمینه باید جزو ضروریات توسعه فعالیتهای معدنی لحاظ شود و با تهیه برنامههای عملیاتی کوتاهمدت و میانمدت و با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی و دولتی در این زمینه اقدامات موثری را حداقل طی یک دوره ششساله انجام داد. شایان ذکر است که همکاری کلیه ارگانهای دولتی و نظامی در جهت دستیابی به یک برنامه موفق اکتشافی موردنیاز است.
بهنظر میرسد درحالحاضر بخش خصوصی از ظرفیت لازم برای ایجاد زیرساختهای معدنی، بهویژه در بخش ایجاد و توسعه زیرساخت راه ارتباطی و تامین انرژی برخوردار است. در برخی از مناطق باتوجه به تمرکز معادن در یک منطقه خاص جغرافیایی میتوان از ظرفیتهای مالی معدنکاران در جهت ایجاد و توسعه زیرساختهای راه ارتباطی مشترک و تامین انرژی بهشکل یک مجموعه معدنی استفاده کرد و بدیهی است که دولت باید از ظرفیتهای قانونی در جهت تشویق معدنکاران برای سرمایهگذاری در این زمینه استفاده کند. اما در زمینه زیرساخت دادههای اکتشافی مجموعههای معدنی دولتی که براساس قانون مکلف به انجام عملیات اکتشاف هستند، باید بیش از گذشته در جهت ایفای تعهدات قانونی خود اهتمام ورزند و اطلاعات اکتشافی بهدست آمده را به شکل شفاف و روشن در اختیار سرمایهگذاران معدنی قرار دهند و حذف رانت اطلاعاتی در این زمینه جزو ضروریات اساسی است. کشور ما از نظر ذخایر مواد معدنی جزو کشورهای با ظرفیت بالا شناخته میشود؛ بنابراین سرمایهگذاران خارجی علاقهمند به سرمایهگذاری در این زمینه هستند؛ بنابراین لازم است بستر مناسب برای جذب سرمایهگذار خارجی در این بخش فراهم شود. از جمله این اقدامات تولید و در دسترس قرار دادن اطلاعات زمینشناسی معتبر و ایجاد زیرساختهای اساسی در مناطق دارای ظرفیت است. یکی از مزایای قابلتوجه استفاده از ظرفیت سرمایهگذاران خارجی، فرصت برخورداری از روشهای نوین اکتشاف، بهویژه در زمینه کانسارهای معدنی پنهان است.همانگونه که پیش از این هم اشاره شد بخش خصوصی از ظرفیت لازم برای سرمایهگذاری در بخش زیرساختهای معدنی بهویژه در ایجاد و توسعه زیرساخت راه ارتباطی و تامین انرژی برخوردار است. با تهیه و تنظیم یک برنامه مدون میانمدت میتوان از ظرفیتهای بخش خصوصی در جهت توسعه زیرساختهای معدنی استفاده کرد تا علاوه بر تامین انرژی این بخش و کاهش هزینههای عملیاتی، در زمینه توسعه پایدار مناطق محل وقوع معادن نیز اقدامات اساسی انجام شود.