مانع‌زدایی از مراودات مالی
بیژن یثربی-کارشناس و فعال اقتصادی
گفته می‌شود امروزه مهم‌ترین جنگ دنیا، جنگ بر سر آب و انرژی است، اما به‌گمان من پشت‌پرده اصلی این معرکه، دستیابی به مواد معدنی است، زیرا تولید مواد معدنی است که اصلی‌ترین مصرف‌کننده آب و انرژی در جهان به‌شمار می‌رود. اگر ما بتوانیم در این نبرد پیروز شویم، در معاهدات سیاسی و بین‌المللی دست بالا را خواهیم داشت. البته روشن است که چنین اتفاقی با برنامه‌ریزی رخ می‌دهد. اگر همت نداشته باشیم، نمی‌توانیم در میدان این رقابت کاری از پیش ببریم.از این منظر، اتفاق مثبتی که در زمینه برقراری مجدد روابط ایران و برخی کشورهای همسایه رخ‌داده، زمینه مناسبی فراهم آورده است تا روابط خارجی ایران با دیگر کشورها، به‌ویژه کشورهای غربی بتواند در سایه حرمت بین طرفین احیا شود. وقتی مشکلات میان همسایگان از مسیر دیپلماتیک حل شود، همین اتفاق درباره دیگر کشورها هم می‌تواند تکرار شود. هیچ کشوری از جمله ایران، دوست و دشمن دائمی ندارد، بلکه هر کشوری باید در راستای منافع بلندمدت خود فعالیت کند، اما به‌هرحال نتیجه این بازی برای همه طرف‌های دخیل، که در واقع انرژی خود را از حوزه خلیج‌فارس تامین می‌کنند، برد ـ برد است.سرمایه‌گذاری‌های مشترک میان چند کشور، امنیت همه آن کشورها را هم افزایش می‌دهد، چون سرمایه‌های بخش خصوصی و دولتی واسطه مانع ایجاد مخاصمه می‌شود و به‌این‌ترتیب، آنها نمی‌توانند علیه همدیگر وارد جنگ‌ودعوا شوند. بنابراین، اگر فرصتی برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک ایجاد شود، همه کشورهای ذی‌نفع با آغوش باز از آن استقبال می‌کنند. فرقی ندارد سرمایه از کجا بیاید. سرمایه‌گذاری خارجی یعنی پیوند دوستی میان کشورها، زیرا موفقیت هریک در گرو موفقیت دیگری است. به‌عنوان‌مثال، چین و امریکا به‌ظاهر جنگ اقتصادی دارند، اما در واقع هریک از این کشورها در کشور دیگر سرمایه‌گذاری‌های عظیمی انجام داده‌اند. بنابراین، برخوردهای میان این ۲ کشور را می‌توان نوعی رقابت دانست که هرگز به جنگ ختم نخواهد شد، چون منافع هر یک در گرو منافع دیگری است.
سرمایه‌گذاری خارجی چه شرقی باشد و چه غربی، در درجه اول برای سود و منافع خود می‌آید. اینکه به تعهدات‌شان در قبال ما عمل خواهند کرد یا نه، بستگی به نوع قرارداد و میزان ثبات یک کشور دارد. دنیای سرمایه از ضعف داخلی برای خلف وعده کردن استفاده می‌کند.نکته مهم این است که آیا کشور میزبان سرمایه‌گذاری، چه تعهدی را از طرف مقابل می‌گیرد. باید ببینیم که ما چه چیزی را از طرف مقابل خواسته‌ایم. اگر نخواسته باشیم، آن‌طرف هم انجام نمی‌دهد. به‌عنوان‌مثال، معدن یک مقدار محیط‌زیست را دستخوش تغییر می‌کند، اما ما درحال‌حاضر نمی‌توانیم بازسازی معادن‌مان را انجام دهیم. هیچ معدنی در ایران یافت نمی‌شود که بعد از اتمام ذخیره بازسازی شده و به دریاچه مصنوعی تبدیل شده باشد. برای همین هم، محیط‌زیستی‌ها ما را محکوم می‌کنند. معدنکاری در کشور ما هزار و یک مشکل دارد، بنابراین در پایان کار، دیگر سرمایه‌ای باقی نمی‌ماند و حمایتی نمی‌شود که کار بازسازی و احیا انجام شود و برای مثال، معدن تبدیل به دریاچه مصنوعی شود و ظرفیت جدید و منحصربه‌فردی پدید بیاید. اما اگر سرمایه‌گذاری بزرگ خارجی وجود باشد، می‌توان از ابتدا کار بازسازی معدن را هم در قرارداد با وی گنجاند.
واقعیت این است که ما در زمینه تامین سنگ‌آهن مگنتیت با مشکل روبه‌رو هستیم و برای تحقق اهداف طرح جامع فولاد به چیزی حدود ۱۶۰ میلیون تن سنگ‌آهن نیاز داریم که درحال‌حاضر تامین داخلی آن برای کشور ممکن نیست، زیرا بسیاری از معادن روباز سنگ‌آهن رو به اتمام است و در عین حال تجربه موفقی در حوزه کانسازهای فلزی زیرزمینی نداشته‌ایم، زیرا ماشین‌آلات مناسبی نداریم، تولیدکننده ماشین‌آلات و دستگاه‌های زیرزمینی، چه حمل‌کننده و چه بارکننده، نیستیم و به‌واسطه تحریم‌ها، نمی‌توانیم ماشین‌آلات موردنیاز را از دیگر کشورها تامین کنیم. به‌این‌ترتیب، در حوزه استخراج زیرزمینی مشکل داریم. بنابراین، در این زمینه‌ها با کشورهای همسایه می‌توانیم وارد تعامل بشویم. مواد معدنی را با هم مبادله کنیم و کارخانه فرآوری و استحصال در جای دیگر و به میزبانی کشوری دیگر راه‌اندازی شود.
برای مثال، ایران و عربستان ۲ کشور نزدیک به هم هستند و از طریق خلیج‌فارس با هم ارتباط دارند. بنابراین، می‌توانیم در نزدیکی خلیج‌فارس، کارخانجات زنجیره فولاد، احداث کنیم و از عربستان سنگ‌آهن بیاوریم و بعد از فرآوری، صادر کنیم. این کار پیش‌ازاین هم، سابقه داشته است. درحال‌حاضر، کارخانجات روی در کشور نمی‌توانند ماده اولیه موردنیاز خود را برای تولید شمش روی تامین کنند و برای جبران این کمبود، خاک روی از ترکیه وارد می‌شود.البته سودآوری چنین مبادلاتی در گرو این است که مطالعات امکان‌سنجی به‌دقت انجام‌شده باشد، در غیر این صورت، منجر به شکست، خطا و افزایش زیان انباشته خواهد شد. بزرگ‌ترین مانع ما در مسیر توسعه معدنی کشور و جذب سرمایه‌گذار، این است که مشکلات مالی کشورمان را با جامعه جهانی حل‌وفصل کنیم و این موضوع متاسفانه در گرو احیای برجام و برخی معاهدات بین‌المللی دیگر پولی از جمله مسئله پالرمو است و اگر این مشکلات حل نشود، در میدان رقابت از عربستان‌سعودی عقب می‌مانیم. بنابراین به‌نظرمن، یکی از مهم‌ترین موانعی که پیش‌روی ما قرار دارد، این است که بتوانیم کمی روابط خارجی کشور خود را با دنیا در حوزه سیاست خارجی بهبود بخشیم. به‌عبارت‌بهتر، باید ابتدا سیاست‌های داخلی کشورمان را تغییر بدهیم و در مرحله بعد، سیاست خارجی مناسب را تنظیم کنیم.
