جمعیت کشور به‌سوی افزایش سالمندان به پیش می‌رود و این واقعیتی است که همه به آن باور دارند، به‌ویژه موج جمعیتی سال‌های آینده که اکنون بیشتر آنها در سن کارند، به‌تدریج به خیل سالمندان و کهنسالان کشور افزوده می‌شوند. باید دید آیا ساختارهای جامعه، اعم از فضاهای اجتماعی و ذهنی یا فضاهای شهری برای استقبال از آن آماده‌اند یا خیر؟ با نگاهی به آمارها و در مقایسه با کشورهای پیشرفته ضعف‌های مختلفی در این بخش مشاهده می‌کنیم و اگر بر این منوال پیش برویم، دست و پا بسته به بحرانی دچار می‌شویم که تا چند دهه گرفتار آن خواهیم بود. برای گذر از چنین بحران بزرگی، لازم است از هم‌اکنون که آن جمعیت در سنین کار و فعالیت هستند، به آنها بپردازیم. یکی از اقدامات مهم، ایجاد آمادگی اجتماعی، روحی و ذهنی است. حضور انبوه سالمندان در سال‌های پیش‌رو و نبود امکانات نگهداری از آنها، همچون نیروی انسانی محدود، کمبود خانه‌های سالمندان، بیمارستان‌ها و امکانات بهداشت و درمان ناکافی، کاهش درآمد سرانه به‌دلیل خروج این جمعیت بزرگ از محیط کار و اضافه شدن آنها به خیل بازنشستگان، ساختارهای خانوادگی کم‌جمعیت، متفرد شدن انسان‌ها، ضعف روحیه جمعی و دلسوزی همگانی و نبود نهادهای جانشین برای پوشش و جبران این حفره‌ها، باید تکانه شدیدی در برنامه‌ریزان سطوح گوناگون جامعه وارد سازد و آنها را وادار به جنبشی برای شکل‌دهی به ساختارهای مناسب برای استقبال از این پیشایند سازد.

تدارک چنین سازواره‌هایی به‌هیچ‌وجه در بازه زمانی چند ساله انجام‌شدنی نیست. برخی از آنها تدارک فرهنگی درازمدت لازم دارند. برخی در حوزه اخلاق اجتماعی‌ هستند، برخی به تقویت عواطف اجتماعی و فردی نیاز دارند، برای برخی باید به آموزش‌های گسترده‌ای برای تحمل و شکیبایی دست زد؛ اما یکی از موارد این تدارک، پاسخ به این پرسش بنیادی است که آنها در کجا زندگی خواهند کرد؟ مسکن مناسب آنها کجا است و چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟خانه‌های مناسب زندگی در دوره سالمندی، باید به‌اندازه‌ای باشد که آنها بتوانند چه از نظر هزینه و چه نیروی انسانی فردی خودشان از پس اداره آنها برآیند. آنها باید بتوانند با کمترین هزینه و زمان، دما و شرایط آسایش را فراهم کنند؛ اما شواهد موجود حاکی از آن است که هم‌اکنون ساختار واحدهای مسکونی ما برای پوشش موج نیاز به مسکن سالمندان نامناسب است و طراحان و مهندسان نیز تاکنون به‌صورت‌جدی به این موضوع توجه نکرده‌اند. یکی از چالش‌هایی که بسیاری از کشورها در حالت پیشرفته نیز با آن مواجهند، افزایش جمعیت سالمند است. این واقعیت به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که شاهد یک روند رو به رشد جمعیت سالمند هستند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. برخی از دلایل این افزایش عبارتند از: تحقق پیشرفت در حوزه بهداشت و درمان، کاهش نرخ مرگ‌ومیر، افزایش طول عمر و کاهش نرخ تولید دارد. با افزایش جمعیت سالمند، چالش‌هایی مانند نیاز به سیستم بهداشت و درمان قوی‌تر، تامین نیازهای اقتصادی و اجتماعی آنان، ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای آنان و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای سالمندان مطرح می‌شوند.

حتی از سوی سیاست‌گذاران بخش مسکن نیز در این زمینه اراده قوی و جدی مشاهده نمی‌شود. آیا مجتمع‌های مسکونی بزرگ مقیاس برای زندگی سالمندان مناسب است؟ به شرایط کنونی که موج جمعیتی سر حال است، کار می‌کند، پرتلاش است و خانواده‌اش باوجود کودکان پرغوغا است، نگاه نکنیم. به زمانی بیندیشیم که آنان فرزندان خود را بیرون فرستاده‌اند، بازنشسته شده و به کهنسالان تنها و کم‌توان تبدیل شده‌اند. اکنون به‌تدریج و یک به یک، چراغ خانه‌ها خاموش و مجتمع‌های مسکونی، به مجتمع‌های تکیده تبدیل می‌شوند؛ نمونه‌هایی از این سرنوشت را می‌توان در بسیاری از مجتمع‌های آپارتمانی کنونی مشاهده کرد.

لازم است از جنبه‌های مختلف تدارکات موردنیاز به‌لحاظ اجتماعی، فرهنگی، ساختمان‌سازی، مسکن‌سازی و شهرسازی برای مواجهه درست و اصولی با بحران سالمندی دیده شود. در فضای حرفه‌ای معماری کشور باید تدارکاتی به این منظور اندیشیده و اجرایی شود و وضعیت فعلی با طرح این پرسش و یافتن پاسخ درست برای اینکه آیا از اساس امکان تغییر الگوهای کنونی وجود دارد یا خیر و این تغییر باید به چه شکلی اعمال شود و چگونه باشد، مدیریت و بازتعریف شود. به‌طورقطع هر معماری و طراحی باید از این پس با فکر درست و نگاه واقع‌بینانه به تحولات جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی اقدام به طراحی واحدهای مسکونی در پروژه‌های ساختمانی جدید کند.

اهمیت توجه به نیازها و مسائل سالمندان در حالت فعلی و برنامه‌ریزی برای رفع ضعف‌های مرتبط با افزایش جمعیت سالمند می‌تواند به کشور شما در مواجهه با بحران‌های آینده کمک کند. این اقدامات باید به‌صورت یک‌جا و در طولانی‌مدت انجام شوند و نیازمند تعاون بین دولت، جامعه و بخش خصوصی است.