مسیری به‌سوی ایمنی ساختمان
حمیدرضا صارمی ـ معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران
جلوگیری از وقوع حوادث طبیعی از جمله زلزله، از توانایی بشر خارج است و هرساله وقوع چنین حوادثی در سراسر دنیا خسارت هایی را به بار می آورد، اما نباید از این مهم غافل شد که بشر با بهره گیری از دانش، تخصص و تجربه خود می تواند خسارت های جانی و مالی ناشی از این حوادث را تا میزان قابل توجهی کاهش دهد.
آنچه مسلم است، ساختمان ها مهم ترین و اصلی ترین المان هایی هستند که هنگام وقوع زلزله، دچار آسیب می شوند و بیشترین خسارت ها نیز از تخریب آنها به شهر و شهروندان تحمیل می شود. در همین راستا، طی دهه های گذشته، استانداردهایی برای ساخت بناها در نظر گرفته شده است. تدوین دستورالعمل ها، قوانین و مقررات ساخت، ارتقای کیفیت مصالح ساختمانی، تغییر فناوری ساخت، استفاده از روش هایی برای افزایش ایمنی ساختمان و طراحی بناها به شیوه ای که از انعطاف پذیری لازم برای جذب ارتعاش ها برخوردار باشند، از این روش ها به شمار می روند.
و اما شهر تهران؛ وجود گسل های فعال و لرزه خیزی پایتخت، ضرورت توجه به مسئله ایمنی در این کلانشهر را صدچندان می کند. از آنجایی که افزایش کیفیت ساخت وسازهای شهری، مهم ترین و اصلی ترین عامل کاهش خطرات ناشی از وقوع زمین لرزه و ارتقای تاب آوری شهری محسوب می شود، این مهم، در اولویت کاری معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران قرار گرفته و در این مسیر، با بهره گیری از توان کارکنان متخصص، استفاده از خدمات مشاوره ای شرکت های تخصصی و دانشگاه ها و همچنین انجام بازدیدهای متعدد، نسبت به تهیه و تدوین دستورالعمل ها یا اصلاح بخشنامه های گذشته اقدام شده است.
همچنین با هدف کاهش مخاطرات ناشی از زلزله و ارتقای کیفیت ساختمان های قدیمی که براساس آخرین ضوابط و آیین نامه های لرزه ای، طراحی و اجرا نشده اند و بخش عمده ای از آنها جزو ساختمان های آسیب پذیر شهر تهران هستند و به دلایلی از جمله نداشتن توجیه اقتصادی، محدودیت های طرح تفصیلی، مسائل حقوقی و مالکیتی، واقع شدن در محدوده بافت های تاریخی و...، امکان اخذ پروانه تخریب و نوسازی را ندارند، دستورالعمل نحوه صدور مجوز بهسازی لرزه ای نسبی ساختمان های مسکونی در شهر تهران تدوین و برای اجرا به مناطق ۲۲ گانه ابلاغ شده است. بهره گیری از ضوابط و تسهیلات این بخشنامه می تواند در ایمن سازی نسبی این ساختمان ها کارآمد باشد و از مخاطرات جانی و خسارت های مالی بسیاری پیشگیری کند.
باتوجه به اینکه هم اکنون در کشور ما، دستورالعمل و مرجع مدونی برای تخمین عمر مفید لرزه ای بنا وجود ندارد، پروژه مطالعاتی با موضوع تدوین سازکار فنی و محاسباتی به منظور برآورد عمر مفید لرزه ای ساختمان ها در دستور کار قرار گرفته و برای برگزاری فراخوان به مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران ارسال شده است.
یکی از موضوعات دیگر که درباره ایمنی ساختمان ها باید موردتوجه قرار گیرد، فروریزش اجزای غیرسازه ای ساختمان ها، شامل دیوارهای جانبی، تیغه های داخلی، سنگ نما، جان پناه و راه پله است که سبب تلفات جانی و خسارت های مالی قابل توجه در زلزله های محتمل خواهد شد. به منظور حسن اجرای ضوابط پیوست ششم استاندارد ۲۸۰۰ در ساختمان های در حال احداث شهر تهران، اصلاح سامانه گزارش های مرحله ای مهندسان ناظر به منظور دقت در نحوه نظارت مهندسان در این زمینه در دستور کار قرار گرفته که طی ماه های آتی پیاده سازی خواهد شد.
اما در کنار مسئله ایمنی ساختمان ها، نباید از وجود گودهای رهاشده ناایمن به عنوان یکی از تهدیدات بالقوه در زمان وقوع زلزله چشم پوشی کرد، از این رو شناسایی گودهای رهاشده و ناایمن سطح شهر به عنوان یکی از اولویت های کاری قرار گرفته و آمار این گودها پس از اولویت بندی براساس میزان خطر، به منظور انجام اقدامات لازم برای رفع خطر به مراجع مربوطه ارسال شده است.
همچنین پروژه مطالعاتی با عنوان تعیین شاخص خطر گودهای ساختمانی براساس آخرین ضوابط و آیین نامه های لرزه ای، طراحی و اجرا نشده اند و بخش عمده ای از آنها جزو ساختمان های آسیب پذیر شهر تهران هستند و به دلایلی از جمله عدم توجیه اقتصادی، محدودیت های طرح تفصیلی، مسائل حقوقی و مالکیتی، واقع شدن در محدوده بافت های تاریخی و...، امکان اخذ پروانه تخریب و نوسازی را ندارند، دستورالعمل نحوه صدور مجوز بهسازی لرزه ای نسبی ساختمان های مسکونی در شهر تهران تدوین و برای اجرا به مناطق ۲۲ گانه ابلاغ شده است. بهره گیری از ضوابط و تسهیلات این بخشنامه می تواند در ایمن سازی نسبی این ساختمان ها کارآمد باشد و از مخاطرات جانی و خسارت های مالی بسیاری پیشگیری کند.
باتوجه به اینکه هم اکنون در کشور ما، دستورالعمل و مرجع مدونی برای تخمین عمر مفید لرزه ای بنا وجود ندارد، پروژه مطالعاتی با موضوع تدوین سازکار فنی و محاسباتی به منظور برآورد عمر مفید لرزه ای ساختمان ها در دستور کار قرار گرفته و برای برگزاری فراخوان به مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران ارسال شده است.
