دانشبنیانها از پس آلایندهها برمیآیند
هادی الهیاری ـ عضو کمیته نفت و گاز معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری
فلر جزو آلاینده ترین تجهیز در صنعت نفت و گاز است که باتوجه به اینکه عمر مخازن نفتی و گازی کشور به دور دوم و سوم خود نزدیک شده، میزان گازهایی که همراه با نفت و گاز منتشر می شود، بسیار افزایش پیدا کرده است. براساس گزارش های جهانی و برمبنای آمارهای رسمی، ایران با بیش از ۱۳ میلیارد مترمکعب، در رتبه سوم دنیا در بخش سوخت فلر قرار دارد؛ اما داده های واقعی، عددی نزدیک به ۱۷ تا ۱۸ میلیارد مترمکعب را نشان می دهد که حاکی از رتبه دوم ایران در طبقه بندی جهانی است که علت آن به استفاده نکردن از فناوری های جدید و فرسودگی تجهیزات قبلی برمی گردد. پالایشگاه های نفتی و گازی کشور برای ریکاوری فلر نیازمند سرمایه گذاری هستند که به دلیل تحریم ها و نبود سرمایه گذاری خارجی، سالانه ۵ میلیارد یورو گاز همراه نفت فلر می شود (سوخت آزاد در هوا). طبق بررسی های انجام شده در برخی میادین می توان از میزان این ریکاوری پس از یک سال بازگشت سرمایه داشت، به علاوه اینکه توربین های گازی نیز وابسته به سوخت هستند که بیشتر این سوخت به دلایل ملاحظات فنی، شیرین سازی شده و آلایندگی ندارند؛ اما در مقایسه با همتایان پیشرفته خود در جهان، میزان انتشار دی اکسیدکربن تولیدی آنها نیز ۳ تا ۵ برابر استاندارد جهانی است.
برای حفاظت از محیط زیست باید در مسیر کاهش آلایندگی های ناشی از استخراج گاز، اقدامات مهمی را به سرانجام رساند. این در حالی است که باتوجه به تنش های ارزی موجود، امکان استفاده از فناوری های نوین برای کاهش آلایندگی ها مهیا نیست و سرمایه گذاری جدی هم برای استفاده از این فناوری ها انجام نمی گیرد، در کل کاهش فلرینگ، جایگزینی توربین ها و تجهیزات قدیمی صنعت نفت و گاز مواردی هستند که نیازمند کاربرد فناوری های به روز هستند. گفتنی است، این معضل در بیشتر کشورهای اروپایی حل شده است. آنها توانستند با استفاده از روش های مختلف به شدت از میزان انتشار آلایندگی ها بکاهند. برای مثال از سال ۲۰۱۸ ، امریکای شمالی به نیم درصد سولفور در سوخت و اروپا به یک دهم درصد رسید، اما در کشور ما به دلیل عقب افتادگی های مالی و دسترسی نداشتن به منابع مالی و فنی، محدودیت هایی داریم که مجبور هستیم برای سوخت با سولفور کم از کشورهای همسایه نظیر امارات کمک بگیریم که امری بسیار هزینه بر است. در این زمینه، نخستین آلاینده ای که اهمیت دارد، اکسیدهای گوگرد است که در هنگام بارندگی تبدیل به اسید سولفوریک می شود و برای موجودات زنده و بنای ساختمان ها آسیب زا است، هرچند طیف متفاوتی از فناوری ها را می توان برای جلوگیری از انتشار این گازها به کار برد. این در حالی است که در ایران به دلیل محدودیت تامین منابع مالی برای اجرای پروژه های زیست محیطی، در هیچ نیروگاهی امکان بهره گیری از فناوری های پیشرفته وجود ندارد.
خبر خوب آنکه شرکت های داخلی توان طراحی این سیستم ها را دارند و با یک برنامه ریزی دقیق می توان از این ظرفیت برای کاهش برخی آلاینده ها بهره برد، برای مثال، فرآیند کاهش سولفور از سوی دانش بنیان ها امکان پذیر است، اما درباره آلاینده هایی نظیر اکسیدهای نیتروژن این روند متفاوت است. به طورمعمول کارفرمایان و مالکان تجهیزات به دلیل احتمال بروز مشکل در ضمانت پس از فروش تجهیزات، مایل نیستند از شرکت های دیگر برای کاهش این آلاینده استفاده کنند و ترجیح می دهند سازنده تجهیزات در کنار مجموعه حضور داشته باشد، به علاوه اینکه باتوجه به شرایط تحریم، دسترسی های این چنینی به شرکت های صاحب نام وجود نداشته و به همین دلیل نمی توان انتظار کاهش برخی آلاینده ها را در آینده نزدیک داشت.
نقش دولت در رفع این مشکل اهمیت زیادی دارد، در واقع دولت می تواند یک نقش حاکمیتی داشته باشد، به گونه ای که نیروگاه ها و کشتی ها را برای کاهش انتشار مجاب کند، برای مثال، ارائه مشوق ها و تنبیه هایی برای شرکت ها می تواند یک رویکرد راهگشایانه باشد. افزون بر آن، با واگذاری چند دستگاه به شرکت های دانش بنیان داخلی برای داخلی سازی این فناوری ها می تواند هزینه های ساخت را تا ۵۰ درصد کاهش دهد؛ این موضوع در ساخت کشتی ها و نیروگاه ها هم قابل اجرا است.