جمعیت و بحران کره زمین
مسعود دانشمند-عضو اتاق بازرگانی ایران
هفته گذشته سیاست های کلی برنامه هفتم توسعه ابلاغ شد. براساس متن منتشرشده سیاست های کلی برنامه هفتم در ۷ سرفصل اقتصادی، امور زیربنایی، فرهنگی و اجتماعی، علمی، فناوری و آموزشی، سیاسی و سیاست خارجی، دفاعی و امنیتی، اداری، حقوقی و قضایی و در ۲۶ بند تصویب شده است. در قسمت امور زیربنایی، تامین امنیت غذایی و تولید دست کم ۹۰ درصد کالاهای اساسی و اقلام غذایی در داخل، همراه با حفظ و ارتقای ذخایر ژنتیکی و منابع آبی و افزایش سطح سلامت و ایمنی مواد غذایی هدف گذاری شده است. حال باید دید آیا ما می توانیم با زمین های کشاورزی موجود و مقدار آبی که در دسترس داریم، 90 درصد مواد غذایی لازم برای جمعیت کشور را تولید کنیم؟ امنیت غذایی به معنی تولید داخلی تمام موادغذایی موردنیاز جمعیت یک کشور است. حتی به گفته بسیاری از کارشناسان، کره زمین نمی تواند پاسخگوی جمعیت بیش از ۶ میلیارد نفر باشد و این درحالی است که این جمعیت به بیش از ۸ میلیارد نفر رسیده شاهد بروز مشکلاتی عمومی در این کره خاکی هستیم. همه انسان ها نیز در بروز این مشکلات مقصر هستند.
از سوی دیگر، تا کنون تدابیر زیادی برای تامین نیاز جمعیت کره زمین اندیشیده شده که با نتیجه درستی همراه نبوده است. به عنوان مثال می توان به تولید محصولات تراریخته اشاره کرد. پس از آن، کشت های گلخانه ای مطرح شد که آن نیز جوابگو این نیاز نبود، چراکه به هر حال سرعت افزایش جمعیت و به تناسب آن، سرعت افزایش نیاز به موادغذایی بیش از این است که ما در تلاش برای تولید محصولات گلخانه ای هستیم. تدابیر و شیوه های زیادی لازم است تا بتوانیم موادغذایی لازم را در داخل کشور تولید کنیم. راهکار دستیابی به این هدف در ابتدا تغییر فرهنگ غذایی با توجه به داشته ها است. به بیانی دیگر، نباید مصرف موادغذایی افزایش یابد.
مصرف بیشتر موجب افزایش زمین های زیر کشت و کارخانجات می شود. در ادامه افزایش جمعیت باعث بروز مشکلاتی در سکونت شهری، رفت وآمد، ازدواج، آموزش و شغل خواهد شد؛ بنابراین با افزایش جمعیت، زمینه بروز شرایط بحران را برای کره زمین افزایش می دهیم. برای درک بهتر موضوع به چند آمار اشاره می شود؛ حدود ۹۴ درصد از کل آب استحصالی کشور به کشاورزی اختصاص دارد و در مقابل حجم محصولات به دست آمده به اندازه ارزش آب مصرف شده در این بخش نیست. راه برون رفت از این معضل تغییر روش کشاورزی از سنتی به صنعتی است. باید آبیاری تحت فشار، قطره ای و بارانی در تمام مناطقی که کشاورزی در آنها انجام می شود، توسعه یابد.
برای تحقق این برنامه نیز باید ابزار این نوع آبیاری رایگان در اختیار کشاورزان قرار گیرد. آبیاری صنعتی باعث افزایش میزان تولید محصول با مصرف آب کمتر می شود. اگر ابزار آبیاری صنعتی به صورت رایگان و با آموزش های لازم برای استفاده از این روش در اختیار کشاورزان گذاشته شود، قطعا کشاورزان نیز با مشاهده نتیجه به استفاده از روش قدیمی باز نمی گردند. از سوی دیگر، ممکن است استفاده از کشاورزی صنعتی منجر به بیکاری بخشی از نیروی کار روستایی شود. برای جلوگیری از این مشکل نیز باید فضای کار در سایر بخش ها برای کشاورزان ایجاد کرد. امروزه تبادل موادغذایی در دنیا، یکی از ابزارهای مهم در تامین مواد غذایی است. حال باید ارزیابی کنیم که در کدام مناطق چه بکاریم تا بتوانیم با تبادل آن، ماده غذایی دیگری را تامین کنیم؟ این فرآیند و تعیین نقشه راه همان آمایش سرزمین است که در برنامه هفتم نیز مورد توجه جدی قرار گرفته است. وزارت جهاد کشاورزی باید بررسی کند کشت چه محصولی در چه مناطقی دارای مزیت نسبی است که متاسفانه این عملکرد تاکنون مشاهده نشده است.
به عنوان مثال در مناطق مخصوص کشت پنبه در گرگان، گندم کاشتیم و در نهایت زمین و محصول از بین رفت. در نتیجه این فرآیند، ایران در موضوع صادرات پنبه، هیچ جایگاهی در جهان ندارد. حال در از گام های نخست برنامه هفتم قرار داریم؛ باور کنیم ۵ سال فرصت خوبی است که فارغ از اینکه چه دولتی سر کار است و مجلس چگونه پیش می رود برای تحول کشاورزی کشور برنامه ریزی بر پایه آمایش سرزمین داشته باشیم.
