از دست‌رفتن مزیت رقابتی صادرات کشاورزی
سیدرضا نورانی ـ رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران
توسعه تجارت همواره باوجود بسترها و مولفه های اساسی امکان پذیر است، بنابراین اگر اهدافی را مانند توسعه صادرات غیرنفتی در نظر داریم، باید لوازم دستیابی به آن را به طور کامل شناسایی و سپس آنها را مهیا کنیم. ایران از چندین لحاظ دارای مزایای صادراتی است که این ظرفیت ها در بخش های مختلف و مهمی مانند محصولات کشاورزی دیده می شود. هرچند طی سال های اخیر در برخی محصولات کشاورزی مانند گندم، جایگاه خودکفایی را از دست داده ایم و نیازمند واردات هستیم، اما در دیگر تولیدات و محصولات مانند میوه وتره بار، هنوز مزیت های صادراتی مهمی را داریم، اما به دلیل مهیا نبودن شرایط، امکانات و زیرساخت ها تاکنون نتوانسته ایم از این فرصت های تجاری در کشور بهره گیریم. مهم ترین ایرادی که سبب شده تا صادرات محصولات کشاورزی ایران همواره با دست انداز مواجه باشند، کمبود ماشین های سنگین مناسب باربری و نامناسب بودن زیرساخت های حمل ونقل است.
در مباحث صادراتی، با کمبود تجهیزات باربری مناسب، هم در حمل ونقل زمینی و هم آبی مواجهیم و فعالان تجاری طی سال های اخیر این موضوع را به دولت ها و نهادهای مسئول اعلام کرده اند، اما متاسفانه تاکنون پیشرفتی در این زمینه رخ نداده و همچنان موانع و خلأها پابرجا است. کم توجهی دولت نسبت به کمبود ماشین ها و کانتینرهای باربری سبب شده تا صادرات محصولات کشاورزی در شرایط نامناسبی انجام گیرد. به همین منظور، فعالان بخش خصوصی اعلام کردند که می توانند در صورت صدور مجوز واردات ماشین آلات از سوی دولت، با ارزهای حاصل از صادرات خود، تجهیزات و ماشین های مناسب باربری وارد کنند، اما دولت نه تنها خود ماشین آلاتی را وارد نکرده، بلکه به تجار نیز اجازه واردات این تجهیزات را صادر نکرده است. این همکاری ضعیف دولت با بخش خصوصی سبب شده تا شاهد بکارگیری گسترده ماشین آلات مستهلک در فعالیت های صادراتی باشیم. کمبود تجهیزات در کنار فرسوده بودن آنها، سبب شده تا اجاره بهای خدمات در حوزه صادرات رشد چند برابری را طی سال های اخیر داشته باشد.
افزایش هزینه حمل بار به طورمستقیم بر بهای تمام شده کالاهای صادراتی اثرگذار است و باعث می شود مزیت رقابتی در بحث صادرات را از دست دهیم. طبیعی است با افزایش هزینه حمل ونقل، نرخ تمام شده کالاهایی که به بازارها می رسند، بالا خواهد رفت. این فشار هزینه ها هم برای تولیدکننده و هم مصرف کننده زیانبار است، بنابراین یکی از مهم ترین آثار منفی نبود تجهیزات مناسب برای انتقال بار، افزایش نرخ کالاهای صادراتی در مقصد است. از سویی دیگر، برای کالاهایی که نسبت به دما حساس هستند، مانند محصولات کشاورزی و میوه و تره بار، نبود بسترهای مناسب حمل ونقل مانند کانتینرهای یخچال دار لطمه بزرگی به صادرات این کالاها وارد می کند، چرا که کالاها هنگام انتقال، در شرایط نامناسبی قرار گرفته و از کیفیت آنها کاسته خواهد شد. حتی در برخی مواقع، بخشی از محصولات کشاورزی در زمان رسیدن به مبدأ، فاسد شده و به ناچار دور ریخته می شوند، بنابراین از دست رفتن مزیت رقابتی در بحث کیفیت کالا نیز یکی دیگر از مهم ترین آثار منفی کمبود تجهیزات مناسب حمل ونقل است.
در حال حاضر صادرات ایران به ویژه در بخش محصولات کشاورزی، درگیر چالش های مربوط به تامین زیرساخت است و این کمبودها در کنار هم سبب شده تا نقش محصولات کشاورزی در صادرات غیرنفتی ایران طی چند مدت اخیر کاهش یابد. دولت برای بهبود وضعیت بازار داخل و گسترش مقاصد تجاری بین المللی باید همواره نقاط ضعف موجود را شناسایی و درصدد رفع آنها برآید. از ابتدای امسال تاکنون، حمل ونقل خارجی بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته که این هزینه به طورمستقیم تولیدکنندگان و صادرکنندگان را با چالشی جدی برای فعالیت های تجاری خود مواجه کرده است. به نظر می رسد به منظور افزایش صادرات غیرنفتی و بهبود تجارت محصولات کشاورزی، باید دولت برنامه ای برای رفع مشکلات ریشه ای تجارت در این حوزه داشته باشد.
