بانکداری اسلامی، نوعی فعالیت بانکی است که با احکام اسلام (به ‌ ویژه مقرراتی برای مقابله با ربا و رباخواری) همخوانی دارد و در قالب اقتصاد اسلامی تعریف می ‌ شود.

بانک، نهادی حقوقی است که انجام عملیات ‌ های پولی، مالی و اعتباری را بر عهده دارد. حال اگر بخواهیم این خدمات و فعالیت ‌ ها را طبق قوانین اسلام مدیریت و اجرا کنیم، «بانکداری اسلامی» پدید می ‌ آید. ایران از جمله کشورهای مسلمانی است که بانک ‌ ها در آن با شیوه اسلامی مدیریت می ‌ شوند. معمولا بانک ‌ های اسلامی با ریسک ‌ هایی روبه ‌ رو هستند که شناسایی و مدیریت آنها برای بهبود عملکرد نظام بانکی، اهمیت قابل ‌ توجهی دارد. یکی از این ابزارهای تامین مالی، تامین اعتبار بر پایه استانداردهای بانکداری اسلامی است که به تامین مالی اسلامی معروف است. دستیابی به استانداردهای یکسان در ابزارهای تامین مالی اسلامی در رقابت با نظام تامین مالی متعارف در جهان، نیازمند تاکید بر وجوه اشتراک مبانی فقهی در استخراج و طراحی ابزارهای تامین مالی اسلامی است. امروزه تامین مالی اسلامی به ‌ عنوان بخش اساسی و تاثیرگذار در تامین مالی بین ‌ المللی در کشورهای اسلامی و غیراسلامی شناخته می ‌ شود. در واقع این ابتکار مالی که بسیاری آن را نوعی نوآوری می ‌ دانند، مبتنی بر فقه و قانون اسلام است؛ یعنی تمامی روش ‌ های مورداستفاده در تامین مالی اسلامی مبتنی بر اصول فقهی نشأت ‌ گرفته از متون استنباط فقهی است. با این حال، بسیار مشاهده شده که تفسیرهای متفاوتی درباره روش ‌ های یکسان وجود دارد که این امر زمینه ‌ ساز شکل ‌ گیری الگوهای گوناگونی از بانکداری بدون ربا (به ‌ عنوان نمونه الگوهای وکالتی و مضاربه ‌ ای) شده است. از جمله زمینه ‌ های شکل ‌ گیری این تفاوت ‌ ها، تفاوت در منابع فقه مذاهب مختلف است که در این یادداشت سعی می ‌ شود به یکی از عوامل شکل ‌ گیری این تفاوت ‌ ها پرداخته شود. از این ‌ رو در این نوشتار در صدد تبیین تفاوت در منابع استنباط ‌ های فقهی امامیه و اهل سنت هستیم. منابع فقه امامیه شامل موارد زیر است:

۱ . قرآن: بدون شک، قرآن مجید، نخستین منبع احکام و مقررات اسلامی است. البته آیات قرآن منحصر به احکام و مقررات عملی نیست.

۲ . سنت: سنت عبارت است از قول، فعل و تقریر معصوم صلوات ‌ الله ‌ علیه.

۳ . اجماع: عبارت از اتفاق ‌ نظر فقهای اسلام بر یک حکم شرعی. (اجماع در فقه امامیه، دلیل مستقلی نیست، بلکه تنها در صورتی که کاشف از قول یا فعل یا تقریر معصوم باشد، اعتبار دارد.)

۴ . عقل: از دیدگاه فقهای امامیه، عقل در کنار کتاب و سنّت، منبع مستقلی برای استنباط احکام شرعی است.

منابع فقه اهل سنت نیز موارد زیر را شامل می ‌ شود:

- قرآن

- سنت: عبارت است از قول گفتار، رفتار و تقریر پیامبر صلوات ‌ الله ‌ علیه.

- اجماع: نزد علمای اهل سنت در کنار کتاب و سنّت، دلیل مستقلی به ‌ شمار می ‌ رود.

- قیاس: قیاس همان چیزی است که در منطق، تمثیل نامیده می ‌ شود.

- اجتهاد: اجتهاد عبارت است از تلاش نیروی ذهن برای یافتن یک نظر فقهی تا جایی که مجتهد توانایی تلاش بیشتر برای یافتن پاسخ را نداشته باشد. همان ‌ طور که ملاحظه می ‌ شود بین فقه امامیه و اهل تسنن درباره منابع، اشتراکات و افتراقاتی وجود دارد که از جمله این اشتراکات، بهره ‌ گیری از قرآن، سنت و اجماع است. با این حال در بحث مفاهیم و حوزه بکارگیری بین این مشترکات نیز تفاوت ‌ هایی وجود دارد به این صورت که در فقه امامیه از عقل به ‌ عنوان یک منبع فقهی مستقل استفاده شده، در حالی که در اهل تسنن، به جای آن از دو منبع قیاس و اجتهاد استفاده می ‌ شود.

بنابراین می ‌ توان این ‌ گونه استدلال کرد که یکی از اصلی ‌ ترین تفاوت ‌ های ایجادشده در الگوهای بانکداری بدون ربا در کشورهای گوناگون، تفاوت در مبانی فقهی مورداستفاده برای استخراج و طراحی ابزارهای مالی اسلامی است که در ابتدای شکل ‌ گیری مباحث تامین مالی اسلامی، یک امر اجتناب ‌ ناپذیر به ‌ شمار
می ‌ رود.

با این همه در ادامه این تفاوت ‌ ها می ‌ تواند یکی از اصلی ‌ ترین موانع توسعه ابزارهای مالی اسلامی استاندارد در گسترده جهانی باشد.