اهمیت کشت فراسرزمینی
حمیدرضا رمضانی_کارشناس خاک و آب
ایران در عرض جغرافیایی ۲۵ تا ۴۵ درجه و در یک اقلیم خشک و نیمهخشک قرار دارد که طی سالیان اخیر میزان بارش آن، کاهشی چشمگیر و تبخیر رطوبت، افزایش قابلملاحظهای داشته است. در فلات ایران دسترسی به منابع آب پایدار وجود ندارد. از طرفی برخوردار نبودن از سند آمایش سرزمین و نبود برنامهریزی صحیح و توسعه ناپایدار، در بازه زمانی سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ میلادی 2برابر مساحت دریاچه ارومیه (در پرآبترین حالت آن) از سفرههای آب زیرزمینی ایران آب برداشت شده که این میزان ۷۴کیلومتر مکعب برآورد میشود.
در ایران طی بازه زمانی ۳۰سال اخیر، ۴میلیون هکتار از پوشش جنگلی، مراتع و اراضی کشاورزی با امضاهای طلایی دچار تغییر کاربری و بیشتر تبدیل به ویلاسازی شده است و چون ۱۰درصد از وسعت ایران بهطورکل قابلیت کشاورزی ندارد، پس پرواضح است که ظرفیتهای محیطزیستی ایران، دیگر پاسخگوی نیاز غذایی ۸۵میلیون نفر جمعیت ایران نیست و همین مسئله بهشدت امنیت غذایی ایران را متزلزل کرده است. در مدت ۲۰سال اخیر، امنیت غذایی ایران کاهش فوقالعاده چشمگیری داشته و هماکنون امنیت پایدار غذایی ایران کمتر از ۳۵درصد است. برهمین اساس برای تامین و امنیت غذایی کشور، کشت فراسرزمینی اجتنابناپذیر است.
نخستین و مهمترین مزیت کشت فراسرزمینی جلوگیری از هدررفت آب است که باتوجه به دوران اضطرار آبی در ایران و در راستای بهرهوری کشاورزی موجود و روشهای کشاورزی نوین و حذف محصولات آببر در ایران و کاشت این محصولات در کشورهای هدف و سپس واردات آنها به کشور در راستای تامین امنیت غذایی محکوم به کشت فراسرزمینی هستیم. مزیت دوم کشت فراسرزمینی، آسودگی خیال از تامین امنیت غذایی کشور است، چرا که طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، هماکنون ۹۰درصد از محصولات و دانههای روغنی و همچنین برنج مصرفی ایران وارداتی است و بهدلیل فرار از تله محاصره اقتصادی و غذایی دیگر کشورها باید نگاه ویژهای به کشت فراسرزمینی در ارتباط با کشت برنج، گندم، جو، ذرت، سویا و... داشته باشیم. مسئولان تاکنون در ارتباط با کشت فراسرزمینی، فرصتسوزیهای بسیاری کردهاند، زیرا بین بخش خصوصی و دولتی تضاد وجود دارد. بخش خصوصی در کنار تامین غذا بهدنبال صرفه اقتصادی است، اما بخش دولتی چون از بودجه بیتالمال استفاده میکند، توجیه و صرفه اقتصادی برایش ملاک عمل نیست، برهمین اساس بخش خصوصی بهدنبال کشت فراسرزمینی در نزدیکترین، بهصرفهترین و ارزانترین کشورها نظیر روسیه، قزاقستان، پاکستان، ونزوئلا و کشورهای افریقایی است. ایران دارای روابط سیاسی بسیار خوبی با این کشورها است، اما بخش دولتی بهدنبال کشت در کشورهای اروپایی است که البته هم از لحاظ سیاسی با این کشورها دارای تنش هستیم و هم صرفه اقتصادی ندارد.
براساس همین تضاد، بیش از ۱۰سال است که دولت ترمز کشت فراسرزمینی را کشیده و در این مدت حتی اگر فقط یک درصد از ارزی که در اختیار واردکننده قرار داده شده برای کشت فراسرزمینی سرمایهگذاری میشد، طبق آمار ۱۰درصد نیاز واردات غذایی کشور با نرخ فوقالعاده ارزانتر تامین و سفره مردم بزرگ و ارزانتر میشد. در ۱۰سال قبل میتوانستیم هر هکتار زمین را به مدت ۴۹ساله و بهازای هر سال با پایینترین قیمت، یعنی ۵دلار در روسیه اجاره کنیم، اما امروزه این امکان برای ما بسیار سخت شده یا امکانپذیر نیست، چرا که رقبای بزرگ در جهان روی تمام اراضی حاصلخیز دیگر کشورها سرمایهگذاری کردهاند. بهطور مثال کشور عربستان هدفگذاری کرده که در سال ۲۰۲۵ در ۱۲محصول، هاب منطقهای شود. عربستان ۱۵میلیارد دلار طی ۵ سال گذشته فقط در کشور اوکراین سرمایهگذاری کرده و با کشور اماراتمتحده عربی با ۲۵۴۹۱۸ هکتار کشت فراسرزمینی قسمت اعظم محصولات موردنیاز خود را تامین میکند.
عربستان در کشورهای سودان، روسیه و اوکراین سرمایهگذاری بلندمدت کرده و در سال گذشته میلادی تفاهمنامه ۳۲۵۰۰۰ هکتاری کشت فراسرزمینی با کشور پاکستان امضا کرده تا محصولات گندم و برنج کشت کند. در حال حاضر کشور قزاقستان برای ایران گزینه بسیار خوبی برای کشت فراسرزمینی است، چرا که قزاقستان با ۲ میلیون و ۷۰۰هزار کیلومترمربع مساحت و ۱۶میلیون نفر جمعیت، از پراکندگی جمعیتی ملایمی برخوردار، دارای اراضی مرغوب، حاصلخیز و آب فراوان و نیز نزدیک به ایران است. از طرفی در میان ایران و قزاقستان تنها کشور تاجیکستان قرار دارد که با ایران نیز روابط بسیار گرم سیاسی و اقتصادی دارد. امروزه دیگر نفت از گردونه قدرتافزایی کشورها و سیاست خارج شده و جای آن را آب و امنیت پایدار غذایی گرفته است، بههمین دلیل واژه قدرتمند به کشوری اطلاق میشود که دارای منابع غنی آب سطحی و زیرزمینی باشد و از امنیت پایدار غذایی بالایی بهره ببرد. باتوجه به نابودی منابع آب زیرزمینی و حاصلخیز نبودن خاک و همچنین نرخ روزافزون جمعیت در ایران، ما چارهای جز تامین غذا و برای انجام این مهم راهی جز کشت فراسرزمینی نداریم.