بازار جهانی مکمل‌های رژیمی (Dietary Supplement) در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۳۶.۲ میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده که تخمین زده می‌شود این مقدار با متوسط نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) ۷ درصد، تا سال ۲۰۲۶ به ۲۰۴.۷ میلیارد دلار برسد. مکمل‌ها که در اغلب موارد به دو دسته کلی فرآورده‌های گیاهی (Herbal) و نوتراسوتیکال (Nutraceutical) طبقه‌بندی در اشکال مختلف قرص، کپسول، ژل، شربت و... در بازار موجود هستند، می‌توانند حاوی ویتامین‌ها، پروتئین‌ها، آمینواسیدها، مینرال‌ها و ترکیبات طبیعی و گیاهی باشند. تغییر در اولویت‌ها و ترجیحات مصرف‌کنندگان، افزایش آگاهی و دغدغه‌مندی نسبت به مسائل سلامتی، رواج رژیم‌های تغذیه‌ای ورزشی و افزایش جمعیت سالمندان از جمله عوامل اصلی پیشران در این بازار به شمار می‌روند. به این ترتیب، پیدایش ترندهای مختلف در صنعت مکمل در سال‌های اخیر، فرصت‌های متنوعی را پیش روی بازیگران این صنعت قرار داده که می‌توان به این موارد اشاره کرد:

* افزایش جمعیت سالمندان در بسیاری از کشورها از جمله ایران منجر به افزایش تقاضای مکمل‌های متناسب با نیازهای تغذیه‌ای این گروه از جمعیت شده و انتظار می‌رود این تقاضا در دهه پیش‌رو همچنان روند رو به رشدی را تجربه کند.

* در بازار مکمل‌های پروتئینی، ترجیح مصرف‌کنندگان با شتاب چشمگیری از پروتئین‌های حیوانی به گیاهی در حال جابه‌جایی است.

* میزان اطلاع و آگاهی جمعیت غیرشهرنشین از مکمل‌های رژیمی پایین بوده و ظرفیت بالقوه‌ای از رشد بازار مربوط به این جمعیت به وقوع نپیوسته است.

* بسیاری از مصرف‌کنندگان به دلیل تصور یا حس روانی مشابه از مصرف مکمل‌های رژیمی با اشکال قرص، کپسول و... با دارو نسبت به تهیه این فرآورده‌ها و مصرف مداوم روزمره آنها مردد بوده و این چالش برخی از تولیدکنندگان را به سمت تولید فرمولاسیون‌های نوین از جمله پاستیل و... سوق داده است. گرچه این فرآورده‌های جدید هنوز در مراحل اولیه ورود به بازارهای جهانی قرار دارند.

* فرمولاسیون‌های قرص به دلیل راحتی مصرف، قیمت تمام‌شده پایین‌تر و طول عمر قفسه‌ای طولانی‌تر احتمالا رشد خود را حفظ خواهند کرد. فرمولاسیون‌های مایع نیز به دلیل امکان استفاده از فرمولاسیون‌های با فناوری‌های نوین از قبیل فرم‌های لیپوزومال و نیز ایجاد امکان اختلاط فرآورده با نوشیدنی‌ها، اسموتی و... با افزایش تقاضا در بازار روبه‌رو خواهند شد.

* با رواج فرهنگ و سبک زندگی ورزشی، باشگاه، فیتنس و... تقاضا برای مکمل‌های ورزشی رو به رشد است.

* با بروز همه‌گیری کووید-۱۹ بسیاری از شرایط حاکم بر بازار مکمل در جهان دستخوش تغییر شد. از جمله تقاضا برای مکمل‌های دارای شواهد تاثیر بر سیستم ایمنی افزایش چشمگیر یافت و با شیفت آنلاین روزافزون کسب‌وکارها و سایر فعالیت‌های روزمره، نقش فروش آنلاین فرآورده‌های مکمل پررنگ‌تر شد.

در بازار ایران چه می‌گذرد؟

تاریخچه فرآورده‌های مکمل در بازار ایران به حدود ۵۰ سال پیش می‌رسد که از همان ابتدا، طب سنتی و ایرانی تاثیر چشمگیری بر فرآورده‌های موجود و داینامیک این بازار در ایران گذاشته است. در حالی‌ که این بازار در کشورهای توسعه‌یافته به نسبت بالغ بوده و سرعت رشد اندکی را نشان می‌دهد، در کشورهای در حال ‌توسعه مانند ایران، نرخ رشد مرکب سالانه آن بسیار چشمگیرتر است. مرجع اصلی نظارت بر تولید و واردات و وضع و اجرای قوانین مربوطه و اخذ مجوزها در این حوزه، اداره کل فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو است. اداره داروهای سنتی، اداره فرآورده‌های طبیعی و اداره مکمل‌های تغذیه‌ای هر یک از زیرمجموعه‌های این اداره کل به شمار می‌روند. براساس آخرین مطالعات بازار، مکمل‌های سرماخوردگی و آنفلوانزا، آنتی‌اکسیدان‌ها، دستگاه تنفسی، استئوآرتریت، تقویت قوای جنسی و کاهش وزن، به ترتیب، پرتقاضاترین گروه‌های عملکردی مکمل‌ها در بازار ایران به شمار می‌روند. رشد سواد عمومی در زمینه مسائل سلامتی، رشد جمعیت سالمندان، افزایش فعالیت‌های مارکتینگ شرکت‌های تامین‌کننده و افزایش دانش پزشکان نسبت‌ به تجویز مکمل را می‌توان برخی از عوامل پیشران این بازار در ایران دانست. ترند کلی در سیاست‌گذاری‌ها، به دلیل حمایت از تولید داخلی بوده و خلاف دهه‌های گذشته، امروزه غالب فرآورده‌های مکمل موجود در بازار را فرآورده‌های تولیدشده در داخل کشور تشکیل می‌دهند. این در حالی است که فرآورده‌های وارداتی با وجود فروش عددی کمتر، همچنان از سهم قابل توجهی از فروش ریالی برخوردارند.

راهنمایی در هزارتوی تصمیم‌گیری

وجود ذی‌نفعان کلیدی متعدد در بازار مکمل، لزوم تحقیق، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری به منظور مدیریت بهینه ذینفعان را برای موفقیت کسب‌وکارها در این فضا دوچندان می‌سازد. رگولاتور (سازمان غذا و دارو)، سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی و غذایی ایران، اتحادیه واردکنندگان مکمل‌های غذایی، رژیمی، ویتامینی و گیاهی ایران، داروخانه‌ها، پزشکان و بیماران مهم‌ترین ذ‌ی‌نفعان دخیل در این حیطه به ‌شمار می‌روند. البته نبود دیتای کامل از آمار فروش مکمل‌ها (به‌ویژه برای مکمل‌های وارداتی که از مبادی غیرمجاز وارد کشور می‌شوند)، نقایص در ضوابط، قوانین و مقررات مربوط به این حیطه از فرآورده‌های سلامت، مشخص نبودن دقیق وضعیت فعالان و عوامل موفقیت و شکست هر یک، اهمیت تحقیقات بازار در این حیطه را مضاعف می‌کند. تحقیقات بازار، هوشی است که به شرکت‌ها کمک می‌کند صحیح‌ترین و معتبرترین تصمیمات بازاریابی را بگیرند؛ حتی در شرایطی که شرکت‌ها شناخت نسبی از بازار و مشتریان خود داشته باشند، انجام تحقیقات بازار، معمولا کانال‌های جدید و مسیرهای نوینی را پیش‌روی کسب‌وکار آنها قرار می‌دهد.