بیمه در زبان فارسی از ریشه بیم به معنی ترس و گریز می‌آید. معادل انگلیسی واژه بیمه، insurance و معادل فرانسوی آنassurance است. ریشه لاتین این کلمهsecurus به معنای اطمینان، تامین و تضمین به‌کار می‌رود. بیمه در واقع عملی است که اشخاص با پرداخت پول، مسئولیت کالا، سرمایه یا جان خود را بر عهده دیگری می‌گذارند و بیمه‌کننده هنگام زیان باید هزینه آنها را بپردازد.

امروزه بیمه نیاز جدی جامعه در همه زمینه‌ها از سرمایه‌‎گذاری‌ها تا آتش‌سوزی، از اتومبیل تا سلامتی، از حوادث غیرطبیعی تا طبیعی و ده‌ها موضوع دیگر است.

متاسفانه به‌دلیل عملکرد بد بعضی از شرکت‌های بیمه در طول سالیان گذشته، نگاه سودجویانه آنها به جیب بیمه‌گذاران و عدم‌پرداخت به‌موقع ضرر و زیان بیمه‌گذاران، نگاه عمومی مردم به بیمه، مناسب نبوده و نیست. البته تلاش شرکت‌های بیمه خصوصی در سال‌های اخیر و تغییرات جدی که در این زمینه به‌وجود آمده، کمی شرایط را مناسب‌ کرده است.

از نظر تاریخی، اینکه کدام قوم یا ملت برای نخستین‌بار با بیمه آشنا شدند، خیلی معلوم نیست، اما بیمه، موضوعی قدیمی است که به اشکال مختلف در جوامع بشری وجود داشته است. در زندگی قومی و قبیله‌ای، وقتی کسی بر اثر بلایای طبیعی متحمل ضرری می‌شد، بقیه اهالی به‌طور مشترک کمک می‌کردند، خسارت آن فرد را جبران کنند تا زندگی ادامه یابد. می‌گویند در قرون گذشته بین دریانوردان حاشیه خلیج‌فارس، این موضوع بسیار مرسوم بوده و بعدها فنیقی‌ها به نوع دیگری به جبران خسارت تاجران و دریانوردان مبادرت می‌ورزیدند.

ظاهرا نخستین قرارداد بیمه‌ای هم مربوط به بیمه حمل‌ونقل دریایی است که اواسط قرن چهاردهم در ایتالیا منعقد شده اما بیمه به سبک امروزی در قهوه‌خانه‌ای به‌نام لویدز در لندن متولد شد.

اواخر قرن هفدهم بازرگانان و کشتی‌داران انگلیسی در کافه‌ای که متعلق به شخصی به‌نام اِدوارد لویدز بود، گرد هم می‌آمدند و پیمانی را پایه‌ریزی می‌کردند که به‌عنوان نخستین شکل از بیمه امروزی در تاریخ مطرح است. در واقع آنها بنیانگذار شرکت بیمه لویدز شدند که درحال‌حاضر از شرکت‌های مطرح و بزرگ در صنعت بیمه با بیش از ۲۵۰۰ شعبه در سراسر دنیاست. در سال ۱۶۶۶ میلادی آتش‌سوزی بزرگی در لندن اتفاق افتاد که به موجب آن، بیمه آتش‌سوزی به‌عنوان دومین رشته بیمه‌ای بعد از بیمه باربری دریایی در جهان متولد شد.

نخستین رشته بیمه‌ای که وارد ایالات متحده ‌‌امریکا شد، بیمه آتش‌سوزی بود، چون خانه‌ها از جنس چوب بودند و تجهیزات اطفای حریق به اندازه کافی وجود نداشت. نخستین شرکت بیمه در ‌‌امریکا، یک انجمن تعاونی بود که در سال ۱۷۳۵ میلادی در ایالت فلوریدای جنوبی تاسیس شد.

براساس اسناد تاریخی، درباره سابقه بیمه در ایران می‌توان به‌نوعی بیمه باربری که در زمان شاه عباس صفوی مرسوم بوده، اشاره کرد اما شروع فعالیت‌‌های بیمه‌ای به صورت جدید در ایران به سال ۱۲۶۹، به فعالیت دو مؤسسه روسی به‌نام‌های نادژدا و کافکاز مرکوری برمی‌گردد. بعدها شرکت انگلیسی بیمه آلیانس در سال ۱۳۰۴ و در سال ۱۳۰۸ یورکشایر، نمایندگی‌های خود را در ایران افتتاح کردند.

در سال ۱۳۱۰خورشیدی الکساندر آقایان که سابقه کار در شرکت بیمه روسی نادژدا را داشت، با پی بردن به اهمیت و ضرورت بیمه به فکر تشکیل یک شرکت بیمه ایرانی می‌افتد و این فکر را با علی‌اکبر داور، وزیر وقت دارایی در میان می‌نهد که پذیرفته می‌شود. شخص داور در افتتاحیه این شرکت حضور می‌یابد و منزل مسکونی خود را تحت پوشش بیمه آتش‌سوزی درمی‌آورد و نخستین بیمه‌نامه صادرشده ایرانی در همین روز به‌نام وی ثبت می‌شود. بالاخره دولت در سال ۱۳۱۴ مبلغ ۲ میلیون تومان سرمایه برای تشکیل «شرکت سهامی بیمه ایران» در نظر می‌گیرد و برای نخستین‌بار یک شرکت بیمه ایرانی در مقابل ۱۳ شرکت بیمه خارجی که در آن زمان در ایران فعالیت می‌کردند، متولد می‌شود.

شروع فعالیت این شرکت ایرانی با کارشکنی‌ها و مشکلات متعددی همراه بود که از آن جمله می‌توان به نداشتن قرارداد اتکایی برای بسیاری از رشته‌های بیمه اشاره کرد.

با این حال، بیمه در ایران، پیشروتر از بانکداری بود. نخستین قانون بیمه کشورمان در سال ۱۳۱۶ (یعنی ۲ سال پس از تاسیس نخستین شرکت بیمه) به تصویب مجلس شورای ملی رسید. این قانون در ۳۶ ماده تهیه شد که درحال‌حاضر نیز معتبر است. این در حالی است که نخستین قانون بانکداری در ایران در سال ۱۳۳۹؛ یعنی ۷۰ سال بعد از ورود بانکداری به کشور تصویب می‌شود.

قبل از سال ۱۳۵۷، یک شرکت بیمه دولتی (بیمه ایران)، ۱۲شرکت بیمه خصوصی (شرکت‌های ملی، شرق، آریا، ساختمان و کار، حافظ، البرز، آسیا، امید، تهران، پارس، دانا و توانا) و ۲ نمایندگی بیمه خارجی (اینگستراخ روسی و یورکشایر انگلیسی) در کشور فعالیت می‌کردند.

از سال ۱۳۵۱ بیمه مرکزی ایران با هدف نظارت بر شرکت‌های بیمه تشکیل شد. در سال ۱۳۲۹ نخستین شرکت خصوصی بیمه به‌نام بیمه شرق و در سال ۱۳۴۹ مدرسه عالی بیمه تاسیس شد.

درحال‌حاضر ۳۰ شرکت بیمه در ایران فعالیت می‌کنند که در بین آنها فقط شرکت بیمه ایران، دولتی است. آسیا، البرز و دانا جزو شرکت‌های بیمه‌ای هستند که قبلا دولتی بودند و اکنون خصوصی شده‌اند. باقی شرکت‌های بیمه در ایران خصوصی هستند. نکته مهم در بین شرکت‌های بیمه خصوصی هم این است که اغلب یا متعلق به بانک‌های کشور هستند یا یکی از بانک‌ها، سهامدار عمده آنهاست.

در جامعه امروز هیچ‌کس بی‌نیاز از حمایت‌های بیمه‌ای نیست. حوزه‌‌های خرد بیمه‌ای مانند بیمه سلامت یا بیمه‌‌های اجباری وسایل نقلیه و حوادث طبیعی و آتش‌سوزی، نیازمند راهنمایی بیشتر، تبلیغات و اعتمادسازی در مردم است. اعتمادسازی، تبلیغات درست و سودجویی کمتر می‌تواند شرایط بیمه‌ای را در ایران تغییر دهد.