اینترنت اشیا یک مفهوم جدیدی برای انتقال اطلاعات، نظارت و کنترل از راه دور برای اشیا، موجودات و تجهیزات است. گفتنی است، اینترنت اشیا IOT بسیار فراتر از تجربه زندگی یا خانه هوشمند است. یک موتور جت با نصب هزاران حسگر قادر است داده‌های زیادی را جمع‌آوری کند و به سازمان موردنظر انتقال دهد. در ابعاد بزرگ‌تر، یک شهر هوشمند را تصور کنید که با استفاده از حسگرهای مجهز به اینترنت، کنترل انسان را بر محیط اطرافش افزایش می‌دهد. به‌همین‌دلیل استفاده از اینترنت اشیا نیز می‌تواند بهبود قابل‌توجهی در ایمنی شهرها و اشیا داشته باشد. با استفاده از سنسورها و دستگاه‌های متصل به اینترنت، می‌توان خطرات و شرایط غیرطبیعی را در یک مکان تشخیص داد و به‌موقع هشدار داد. برای مثال، سنسورهای حرارتی می‌توانند دمای ماشین‌آلات را نظارت کنند و در صورت افزایش غیرطبیعی دما، هشدار دهند تا اقدامات لازم برای جلوگیری از آتش‌سوزی یا خرابی دستگاه‌ها انجام شود. صمت در این گزارش به نقش اینترنت اشیا در ارتقای ایمنی پرداخته است.

نقش جدی هوشمندسازی در پیشگیری از حوادث

امین فرجی، رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران در گفت‌وگو با صمت گفت: واقعیت این است که به هر حال یکی از چالش‌هایی که در تهران با آن مواجهیم، وجود ساختمان‌هایی است که استانداردهای لازم را به‌ویژه از منظر نگهداری و در چارچوب مباحث ۲۲ گانه ساختمان ندارند. عموما ساخت این بناها به پیش از سال ۱۳۷۷ بر می‌گردد؛ چراکه هنوز مباحث ایمنی چندان جدی نبوده است. وی ادامه داد: بی‌شک هوشمندسازی می‌تواند نسخه قابل‌اعتمادی برای ارتقای ایمنی شهرها باشد. در درجه اول نقش جدی در پیشگیری حوادث دارد و در مرحله بعدی مواجهه با حوادث را به کوتاه‌ترین زمان تبدیل می‌کند و از تسری آسیب به حوزه‌های مختلف را می‌کاهد. فرجی گفت: کاربرد گسترده هوش‌مصنوعی به‌منظور ارتقای ایمنی شهر ارتباط زیادی به داده و تحلیل داده دارد، چراکه هوش مصنوعی براساس کلان‌داده کار می‌کند و موضوع کلان‌داده به سنسورهایی که تحت‌عنوان اینترنت اشیا به‌کار برده می‌شود، ربط پیدا می‌کند. گفتنی است، این روند به‌صورت یک زنجیره عمل می‌کند که در صورت بروز خللی در یک حلقه با زنجیره معیوبی سر و کار داریم. به‌گفته فرجی، قطعا هوش‌مصنوعی و اینترنت اشیا با کوتاه‌تر کردن زمان اطلاع‌رسانی در صورت وقوع حادثه می‌توانند نقش جدی در کاهش خسارت‌ها داشته باشند. فرجی بااشاره به جایگاه هوشمندسازی در ایران گفت: به‌واسطه ادعای بسیاری از مسئولان در مدیریت بحران هنوز راه‌های نرفته زیادی در کاربرد هوش‌مصنوعی داریم، هرچند تا کنون به موضوعات زیادی نظیر ساخت سنسورهای حساس پرداخته شده است که به آسیب‌های زیادی منجر می‌شود. اما هنوز پرداختن به موضوعات ایمنی کم است و به‌طورجدی پیگیری نشده است. رئیس مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران گفت: به‌طورکلی در حوزه شهر هوشمند و هوشمندسازی پیشرفت‌های خوبی داشتیم و ابزارهایی که در این حوزه به کار برده می‌شود، قابل‌قبول است و استارت‌آپ‌هایی در این حوزه فعالیت می‌کنند که در حوزه ساخت ابزار و تجهیزات و شبکه و پلتفرم چه در حوزه زیرساخت پیشرفت‌های خوبی داشته‌اند. به‌جرات می‌توان گفت نسبت به برخی کشورهای حوزه خلیج‌فارس جلوتر هستیم، اما نیاز داریم که در فرآیند صدور مجوزها تدابیر لازم دیده شود و در زنجیره ساخت‌وساز قرار بگیرد و به‌عنوان یک موضوع اساسی دیده شود. بی‌شک دانش‌بنیان‌ها نقش خود را ایفا می‌کنند.

ارتقای ایمنی به کمک اینترنت اشیا

نازنین موسوی، کارشناس فنی حوزه اینترنت اشیا در گفت‌وگو با صمت درباره اهمیت کاربرد اینترنت اشیا در ارتقای وضعیت ایمنی گفت: مفهوم اینترنت اشیا به ایجاد یک شبکه ارتباطی برای رد و بدل کردن اطلاعات با اهداف مشخص دلالت دارد. به‌عبارت‌روشن‌تر، اطلاعاتی که ما می‌خواهیم از یک شیء، محیط یا سازه‌ای مشخص دریافت کنیم با کمک ایجاد بسترهای ارتباطی میسر می‌شود. برای مثال، اگر می‌خواهیم دما، فشار یا لرزه یک محیط اندازه‌گیری شود، می‌توانیم با ایجاد اینترنت اشیا به مقاصد خود برسیم، در نتیجه اینترنت اشیا این امکان را می‌دهد که می‌توانیم به‌صورت لحظه‌ای و بلادرنگ از اطلاعاتی که ابزارها در اختیار ما قرار می‌دهد، آگاه شویم؛ بنابراین نه‌تنها می‌توانیم نسبت به وضعیت شیء یا مکان در لحظه اشراف پیدا کنیم، بلکه در شرایط بروز مشکل هم می‌توان در بازه زمانی سریع‌تری به آن رسیدگی کرد. البته بستگی دارد که ما چه اطلاعاتی می‌خواهیم و چه اطلاعاتی دریافت می‌کنیم.

وی ادامه داد: در کل، دریافت اطلاعات از اشیا مبتنی بر اینترنت اشیا بستگی به کاربری اشیا دارد؛ برای مثال، برای ارزیابی شرایط لحظه‌ای یک کوره، میزان دما مولفه مهمی برای اندازه‌گیری است یا برای یک پل میزان لرزش و اطلاعاتی که از آن در لحظه دریافت می‌شود، مهم است. گفتنی است، در ایمنی فیزیکی اشیا و محیط اندازه‌گیری شرایط لحظه‌ای اشیا اهمیت دارد. به‌عبارت‌روشن‌تر، به کمک اینترنت اشیا می‌توانیم به‌صورت آنلاین از وضعیت فیزیکی تجهیزات، اماکن، اشیای کاربردی و... در راستای ارزیابی ایمنی باخبر شویم، بنابراین اینترنت اشیا تاثیر بسیار مهمی در کاهش حوادث دارد.

۳لایه اصلی اینترنت اشیا

موسوی ضمن تشریح لایه‌های اینترنت اشیا گفت: اینترنت اشیا دارای ۳ لایه اصلی است؛ لایه نخست، مربوط به اندازه‌گیری است که (سنسینگ) نامیده می‌شود. این لایه دربردارنده چند سنسور است تا اطلاعات اولیه از وضعیتی که کاربر از شیء مدنظر دارد را دریافت کند. لایه بعدی، مربوط به فرآیندهای ارتباطی است که برای ارسال اطلاعاتی که این سنسور جمع‌آوری کرده، به کار برده می‌شود. در این لایه می‌توان از شبکه ماهواره‌ای یا موبایل یا شبکه تخصصی اینترنت اشیا استفاده کرد. لایه سوم به پلتفرم‌ها و اپلیکیشن‌ها مربوط می‌شود که وظیفه تجزیه و تحلیل داده را برعهده دارد تا هر زمانی که شیء یا مکان از وضعیت استاندارد خارج شد، هشدارهای لازم به اپ موردنظر مخابره می‌شود که میزان هشدارها بستگی به موقعیت یا وضعیت خطر دارد.به‌گفته این کارشناس، هرکدام از این لایه‌ها برای عملکرد استاندارد و دقیق نیاز به سازکار مشخصی دارند. درباره لایه نخست باید گفت، بسیاری از سنسورها در کشور موجود هستند و برخی هم تا آینده نه‌چندان دور ساخته می‌شوند، بنابراین، ضعف جدی در کمیت و کیفیت سنسورها در کشور احساس نمی‌شود، اما در لایه دوم که مربوط به ارتباط با شبکه است، معضلات عدیده‌ای وجود دارد. اینجا دقیقا همان جایی است که اغلب فعالان در عرصه اینترنت اشیا به مشکلات عدیده‌ای برخورد می‌کنند. گفتنی است، در نقاط دوردست، شبکه ارتباطی کاملی برای اتصال نداریم و استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای هم هزینه‌بر است. در لایه سوم که مربوط به اپلیکیشن است هم، در کشور مشکل خاصی احساس نمی‌شود و شرکت‌های مختلف در این حوزه به‌خوبی فعالیت می‌کنند.

دولت زیرساخت فراهم کند

وی افزود: چون زیرساخت کافی از سوی دولت فراهم نشده است و هنوز در لایه شبکه، مشکلات عمده وجود دارد، به‌همین‌دلیل آن میزان از توسعه‌ای که موردانتظار است، اتفاق نیفتاده و کاربرد جدی ندارد، به‌همین‌دلیل بسیاری از زیرساخت‌های این حوزه باید از سوی دولت فراهم شود. برای مثال، صاحبان کسب‌وکار هنوز به این دیدگاه نرسیده‌اند که اینترنت اشیا می‌تواند، نقش جدی در بهره‌وری داشته باشد و همیشه به‌عنوان یک فناوری نوظهور از آن یاد می‌کنند، چراکه زیرساخت باید فراهم شود تا کسب‌وکارها بتوانند اینترنت اشیا را توسعه دهند.

موسوی گفت: البته معاونت نوآوری وزارت ارتباطات پروژه‌هایی در راستای توسعه اینترنت اشیا و هوشمندسازی، برای جذب سرمایه تعریف کرده است. خوشبختانه بدنه دولت به ماهیت کاربردی اینترنت اشیا پی برده است و تقریبا می‌دانند که جزو خدمات لاکچری به‌حساب نمی‌آیند و می‌توان در راستای ارتقای ایمنی بهره‌های زیادی از آن برد. در واقع مولفه‌ای است که می‌توان از آن در بحث کاهش مصرف انرژی و بهره‌وری، استفاده‌های فراوانی از آن کرد. مولفه‌ای که کسب‌وکارها و صنایع، نیاز زیادی به این امر دارند، در نتیجه به‌طورکلی اینترنت اشیا و کاربردهایش نقش مهمی در ارتقای ایمنی در هر مکان و تجهیزاتی را دارند و می‌توانند با کاربرد بهتر آن روزبه‌روز ایمنی پایدارتری را تجربه کنند. به‌گفته این کارشناس، باتوجه به اینکه واردات تجهیزات و ماشین‌آلات به‌دلیل تحریم‌ها با مشکلات بسیار زیادی مواجه هستند با کمک اینترنت اشیا می‌توان اقدامات ویژه‌تری نسبت به کاهش خرابی این دست از تجهیزات کارخانه‌ای را به‌کار بست.

وی بااشاره به فعالیت دانش‌بنیان‌ها در توسعه اینترنت اشیا گفت: به‌اعتقادمن، دانش‌بنیان‌ها به‌میزان قابل‌قبولی در این زمینه پیش رفته‌اند و محصولات قابل‌قبولی را تولید کرده‌اند. به‌نظر من، اگر تسهیلات بهتری در اختیار دانش‌بنیان‌ها قرار بگیرد، بی‌شک دانش‌بنیان‌ها می‌توانند نقش جدی‌تری در ارتقای ایمنی مبتنی بر اینترنت اشیا داشته باشند.

سخن پایانی

باتوجه به نظرات کارشناسان در این گزارش می‌توان گفت هوشمندسازی و اینترنت اشیا می‌تواند ارتقادهنده سازکارهای ایمنی در شهر و اماکن گوناگون باشد، چراکه علاوه بر اطلاع‌رسانی سریع در هنگام وقوع حوادث نقش چشمگیری در کاهش بروز حوادث دارند. گفتنی است، پروتکل‌های ارتباطی اینترنت اشیا از بخش‌های مهم این تکنولوژی است. این پروتکل زبانی برای برقراری ارتباط استفاده می‌شود. این بخش که بسیار مهم است، اجزای مختلف برای ارتباط با یکدیگر را توانمند می‌سازد و داده‌ها را دریافت می‌کند و به سرور مرکزی می‌برد. اینترنت اشیا چند پروتکل دارد که هرکدام قابلیت‌ها و ویژگی‌های دارد و ارتباط بین ۲ دستگاه با یکدیگر یا دستگاه و فضای ابری را فعال می‌کند. برای مشخص شدن بهینه بودن پروتکل‌ها باید به موقعیت جغرافیایی، نیاز مصرف انرژی و هزینه‌ها توجه ویژه کرد. اینترنت اشیا در نگهداری و تعمیرات دستگاه‌ها بسیار کارآمد است، البته از طریق داده‌ها و پردازش آن. تجهیزات هوشمند به سرورهای زیادی برای پردازش اطلاعات نیاز دارند که البته هزینه تهیه آن بسیار بالا است. در اینترنت چیزها نیز داده‌هایی تولید می‌شوند که به پردازش نیاز دارند. فرآیند ذخیره‌سازی و پردازش بسیار پیچیده، پرهزینه و زمانبر است. اطلاعات در سیستم هوشمند به فضای ابری ارسال و پردازش می‌شود و اطلاعات جدید دریافت می‌کند. فضای ابری در این سیستم همه فرآیند مربوطه را انجام می‌دهد و وظیفه دریافت و ارسال اطلاعات برعهده دستگاه‌های هوشمند است.