له یا علیه بشریت
از آنجایی که جهان برای مقابله با گرمایش زمین به‌سمت تولید ماشین‌های برقی گرایش پیدا کرده است ، به ۴ عنصر نیکل، کبالت، لیتیوم و منگنز بیش‌ازپیش نیاز یافته تا بتواند باتری‌های شارژی را تولید کند.
از آنجایی که جهان برای مقابله با گرمایش زمین به سمت تولید ماشین های برقی گرایش پیدا کرده است ، به ۴ عنصر نیکل، کبالت، لیتیوم و منگنز بیش ازپیش نیاز یافته تا بتواند باتری های شارژی را تولید کند. از سوی دیگر، رسوبات بستر اقیانوس ها و دریاها و منابع آبی دیگر حاوی منگنز، آهن، نیکل، کبالت، لیتیوم، طلا و عناصر نادر خاکی است که به اصطلاح به آنها polymetallic nodules یا ریزگره های چندفلزی می گویند، پس منبع بسیار خوبی برای استخراج همه مواد معدنی موردنیاز برای ساخت ماشین های برقی است. اما این استنتاج ۲ مشکل عمده دارد؛ اول اینکه خودروهای برقی آنقدر که ادعا می شود، دوستدار محیط زیست نیست. براساس تحقیقات جدید، انتشار گازهای گلخانه ای در فرآیند تولید خودروهای الکتریکی ۷۰ درصد بیشتر از خودروهای بنزینی است.و دیگر اینکه معدنکاوی در اعماق اقیانوس برای دسترسی به عناصر معدنی موردنیاز در باتری های لیتیومی، خطر آزاد شدن مخازن عظیم کربن کف اقیانوس ها را به شدت افزایش می دهد.
روآن اتکینسن، کمدین معروف انگلیسی که فارغ التحصیل مهندسی برق و الکترونیک و یکی از شیفتگان خودرو است، به تازگی اظهار کرده است: «درباره آسیب زا نبودن خودروهای برقی کمی فریب خورده ایم.»
وی بااشاره به عمر ۱۰ ساله باتری های لیتیومی گفته است: «اگر واقعا به خودرو نیاز دارید، یک ماشین قدیمی بخرید و تا حد امکان از آن استفاده نکنید.»به مناسبت روز جهانی محیط زیست و در آستانه روز جهانی اقیانوس در گزارش امروز صمت به معدنکاری در اقیانوس و خطرات زیست محیطی آن پرداخته ایم. آنچه در ادامه می آید، نظرات آرش ابراهیم آبادی و سیدسهراب حسینی، ۲ تن از کارشناسان و فعالان حوزه معدن است.
خفته در اعماق
آرش ابراهیم آبادی ـ کارشناس و فعال معدن: موارد زیر از جمله مهم ترین دلایل معدنکاری در اعماق اقیانوس ها یا deep see mining است: کاهش ذخایر سطحی و زیرزمینی، افزایش تقاضا برای مواد معدنی، ظهور تکنولوژی های نوین (برای معدنکاری در بستر آب های عمیق)، معاهده آب های آزاد و امکان استخراج منابع برای شرکت ها در تمام نقاط جهان، معافیت استخراج از اعماق اقیانوس ها از قوانین ارزیابی اثرات زیست محیطی که ذیل معاهده آب های آزاد تنظیم شده است، تمایل به کاهش استفاده از سوخت های فسیلی و افزایش توجه به انواع انرژی های تجدیدپذیر و تامین مواد معدنی ارزشمند برای صنایع دیجیتال و... . به این ترتیب، می توان از بستر اقیانوس ها، عناصر ارزشمندی مانند نیکل، کبالت، مس، منیزیم، منگنز، لیتیوم، روی و عناصر نادر دیگری را استخراج کرد که باتوجه به رشد و پیشرفت علم و تکنولوژی به طورقطع این عناصر برای صنایع دیجیتال، توربین های بادی، باتری ها و...موردنیاز است.
فضا یا دریا
اگرچه در صورت پایان یافتن منابع و ذخایر خاکی، هم می توان استخراج مواد معدنی را در کره ماه، کرات و سیارک های دیگر را مدنظر داشت و هم گزینه استخراج از اعماق دریاها و اقیانوس ها را روی میز گذاشت،اما از آنجا که استخراج از کرات آسمانی و سیارک ها و به طورخاص استخراج از کره ماه، نیاز به تکنولوژی های بسیار پیشرفته تر، تحقیقات بیشتر و اطلاعات و امکانات وسیع تری دارد، هنوز در شرایط کانسپچوال یا مفهومی قرار دارد.بنابراین، گزینه استخراج از اعماق اقیانوس ها به نوعی محتمل تر است.همان طور که تاکنون چندین مطالعه و مورد امکان سنجی در زمینه استخراج مواد معدنی از بستر اقیانوس ها انجام شده و در مقیاس آزمایشی به اجرا درآمده است. بنابراین، به نظر می رسد که معدنکاری در بستر اقیانوس ها نسبت به معدنکاری در ماه، گزینه محتمل تر و دردسترس تری باشد.
خطری در کمین
بدیهی است که در صورت اجرایی شدن عملیات استخراجی از بستر اقیانوس ها، باید آثار این معدنکاری روی اکوسیستم و محیط زیست دریاها موردبررسی قرار گیرد. در حال حاضر، چندین سازمان و موسسه پژوهشی در پروژه «میداس» مشغول تحقیق و بررسی روی آسیب های احتمالی ناشی از استخراج از بستر دریاها و اقیانوس ها هستند. به طورکلی، این نگرانی وجود دارد که اکوسیستم، زیست بوم و حیات جانوران و گیاهان بستر دریاها موردآسیب ناشی از معدنکاری در بستر اقیانوس ها قرار گیرد. متاسفانه تاکنون مطالعات زیادی درباره اکوسیستم اعماق اقیانوس ها انجام نشده، اما در یک مورد، تحقیق درباره مرجان های کف اقیانوس روشن شده که معدنکاری در محیط زیست این موجودات آنها را دچار آسیب هایی خواهد کرد که مشابه صدماتی است که بر اثر ماهیگیری از اعماق دریا ایجاد می شود.از سوی دیگر، آلوده شدن به مواد معدنی بر فیزیولوژی مرجان ها تاثیر می گذارد و حیات آنها را به خطر می اندازد که شدت آن به غلظت این آلاینده ها بستگی دارد. اما چرا پای مرجان ها به میان آورده شده است؟ زیرا این گونه نقشی مهم و کلیدی در محیط زیست آب ها ایفا می کند. به هرحال، برای برنامه ریزی و معدنکاری در بستر اقیانوس ها باید خطرات ناشی از صدمات جبران ناپذیر این فعالیت ها به محیط زیست، از بین رفتن زیست بوم دریایی و تخریب دائمی مخازن کربن زیر بستر اقیانوس را مدنظر داشت.
کربن زایی یا کربن زدایی
از آنجایی که اعماق دریاها و اقیانوس ها حاوی مخازن عظیم کربن هستند، با انجام فعالیت های استخراجی از این بخش ها بیم آن می رود که گازهای آلاینده بیشتری آزاد شوند. از آنجا که در ابتدای این راه هستیم، به نظر باید مطالعات بیشتری انجام شود و مزایا و معایب استخراج مواد معدنی در نزدیکی این مخازن موردبررسی قرار گیرد و ریسک های مربوطه، محاسبه و شناسایی شوند و شاید بتوانیم از روش هایی برای پایدارسازی و هیدرات کردن دی اکسیدکربن و جلوگیری از انتشار این گازها استفاده کنیم.
رفع ناهمواری ها
در کنفرانس تغییر اقلیم سازمان ملل متحد که در سال ۲۰۲۲ برگزار شد، برخی کشورها مثل فرانسه خواهان ممنوعیت بین المللی استخراج مواد معدنی از بستر آب ها بودند. هرچند هنوز تاثیرات مخرب و آسیب های اصلی زیست محیطی این پروژه ها مشخص نیست، بااین حال به نظر می رسد که پیامدهای استخراج از کف آب ها و اقیانوس برای اکوسیستم کره زمین فاجعه بار باشد. به همین خاطر است که برخی کمپانی ها از جمله صنایع ماشین سازی یا صنایع دیجیتال استفاده از مواد معدنی حاصل از کف اقیانوس ها را از دستور کار خود خارج و اعلام کرده اند که در حال حاضر از این مواد استفاده نمی کنند. هم اکنون یک قانون کلی و جامع برای نظارت بر عملیات کف روبی اقیانوس ها وجود ندارد،اما کشورها در حال تلاش هستند تا قوانینی برای تقسیم منابع و همین طور ممانعت یا کاهش و کنترل آسیب دائمی به بستر اقیانوس ها تدوین و تصویب کنند. معدنکاری در بستر دریاها و اقیانوس ها در داخل قلمرو آبی کشورها برعهده همان کشورها است،اما فراتر از آن در زمره آب های بین المللی است و مشمول قانون کنوانسیون دریاها می شود که بیشتر کشورها آن را به تصویب رسانده اند، اما ایالات متحده امریکا باوجود موافقت اولیه، هنوز آن را به تصویب نرسانده است.
ذیل این پیمان، نهاد بین المللی بستر دریاها تشکیل شده که هدف آن مدیریت بر معدنکاوی در بستر آب های بین المللی است. براساس این پیمان، باید فعالیت های معدنی به نفع بشریت باشد و عامل آلودگی و صدمه به محیط زیست نشود. بااین حال، در نخستین معاهده آب های آزاد محدودیت هایی مربوط به ۳۰ درصد از آب های بین المللی به نفع اکتشاف مواد معدنی کف اقیانوس ها برداشته شده است که می توان این امر را به معنای هموار شدن مسیر سرمایه گذاری در معدنکاری در بستر اقیانوس ها تلقی کنیم.
اقیانوس در دست شرکت های بزرگ
سیدسهراب حسینی ـ کارشناس و فعال معدن: داستان از این قرار است که در بستر اقیانوس آرام، کلوخه هایی شبیه به سیب زمینی قرار گرفته اند که سرشار از مواد معدنی هستند. البته موضوع این نیست که این منابع معدنی در خشکی ها پیدا نمی شوند، اما آنچه بشر را به استفاده از منابع زیرآبی ترغیب می کند، حجم بیشتر و دسترسی آسان تر به آنهاست. این کلوخه ها عموما شامل پلی متالیک به ویژه مس، نیکل، کبالت، منگنز و فسفات ها هستند. از آنجایی که این مواد بر بستر دریا قرار دارند و به آن نچسبیده اند، فرآیند استخراج و حفاری در مقیاس بزرگ نیاز ندارند.یکی از شرکت هایی که در این حوزه پیشقدم است، شرکت «تی ام سی» نام دارد. تی ام سی امیدوار است سالانه ۱ . ۳ میلیون تن کلوخه خیس از بستر آب ها استخراج کند و بر این باور است که استخراج کلوخه از محدوده هایی که این شرکت مجاز به برداشت از آنهاست، می تواند مواد معدنی موردنیاز برای ساخت ۲۸۰ میلیون وسیله حمل ونقل برقی را تامین کند. استدلال این شرکت در پاسخ به مقایسه این استخراج با خشکی ها این است که چون برداشت کلوخه ها باطله ای تولید نمی کند. کمابیش مواد زائدی برجا نمی گذارد و موجب تخریب محیط زیست و جنگل زدایی نمی شود.افزایش نرخ نفت در دهه اول قرن بیست ویکم باعث ایجاد نوآوری در حفاری های دریایی شد که خود این امر کمک به استخراج از کف اقیانوس ها را آسان تر کرد. افزایش تقاضا در عصر دیجیتال نیز باعث افزایش علاقه به این مواد شده است. موادی مانند کبالت، عناصر خاکی کمیاب، منگنز، مس و... در باتری ها، تجهیزات پزشکی، سیستم های هدایت مهمات و.. به کار می رود.
نظارت بر کف روبی اقیانوس
نهادی که در زمینه نظارت بر عملیات کف روبی اقیانوس ها اظهارنظر می کند، سازمان بین المللی بستر دریا ( International Seabed Authority ) است که فعالیت شرکت های معدنکاری را زیر نظر دارد. رسالت این نهاد حفظ حیات بسیار عجیب و کم نظیری است که در برخی بخش های اقیانوس وجود دارد و منبع عظیمی از جانداران مرموز و کمتر شناخته شده است. سازمان بین المللی بستر دریا ( ISA ) وظیفه حفاظت موثر از عمیق ترین دریاهای جهان را برعهده دارد. این نهاد به تازگی در حال اعطای تعداد زیادی مجوزهای اکتشاف به موسسات تحقیقاتی و شرکت های خصوصی است.در همین حال، سازمان هایی مانند صندوق جهانی طبیعت ( WWF ) و چندین شرکت چندملیتی عظیم خواستار توقف استخراج معادن در اعماق دریاها هستند. این نهادها بر این باور هستند که مقررات کافی درباره فرآیندهای معدنکاری جدید موردنیاز برای استخراج مواد معدنی از منطقه وجود ندارد. با قرار گرفتن ISA در میانه این ۲ گروه، این منافع و تضادهای موافقان و مخالفان است که آینده استخراج معادن در اعماق دریا را تعیین می کند. آینده ای که البته در حال حاضر چهره آن مشخص نیست.
هنوز نمی دانیم
پژوهشگران در پاسخ می گویند که باور آنها این است که ابعاد گوناگون تاثیرات استخراج مواد معدنی از بستر آب ها هنوز نامعلوم است. همچنین، دانشمندان شاغل بر یک پروژه پژوهشی در اروپا که تاثیر استخراج مواد معدنی از بستر آب ها را بررسی می کنند، می گویند حتی پیامدهای اختلالات وارد بر بستر آب ها در پروژه های آزمایشی تاثیرات طولانی مدتی بر انواع اکوسیستم ها می گذارد. آنها همچنین به این نتیجه رسیدند، مناطقی که تحت تاثیر اجرای این پروژه ها قرار می گیرند، گسترده تر از نواحی هستند که کلوخه های آنها برداشت شده است.اما در نهایت، هنوز هیچ نظر قطعی مبنی بر اینکه این استخراج چه تاثیرات مخربی بر اکوسیستم اقیانوس ها دارند، وجود ندارد.
تهدید آب و هوایی
سازمان «فونا و فلورا» نخستین بار در گزارشی در سال ۲۰۲۰ نگرانی هایی در ارتباط با معدنکاری اقیانوسی مطرح کرد. از آن زمان تاکنون، دانشمندان مطالعات خود را درباره مناطق اعماق دریاها و اقیانوس ها شدت بخشیده و خطرات بیشتر ناشی از معدنکاری در این مناطق را موردتاکید قرار داده اند. این موضوع در تمرکز گزارش جدید این سازمان قرار دارد. کاترین ویلر، مدیر سیاست های جهانی این سازمان می گوید: در چند سال گذشته، به طورفزاینده ای روشن و مشخص شده که در کنار سایر خطرات موجود، کارهای استخراج معدنی در اعماق دریاها تهدید خاص آب و هوایی است. وی افزود: اعماق دریاها حاوی و نگهدارنده مخازن عظیمی از کربن است که این کربن ها با تشدید فعالیت های استخراج معدنی از کف دریاها آزاد خواهند شد و بحران آب و هوایی جهانی کنونی ناشی از سطوح انتشار گازهای گلخانه ای را تشدید خواهند کرد. تنها به علت تامین مواد اولیه و مواد موردنیاز صنایع مختلف، باوجود خطر آزاد شدن منابع کربن باز شرکت های مختلف به فکر اجرای این استخراج هستند.
سخن پایانی
سازمان زمین شناسی امریکا معتقد است تا ۴۰ سال آینده،بیش از ۴۵ درصد کل معدنکاری جهان در اقیانوس ها انجام خواهد شد. ورود صنایع معدنی به استخراج از ذخایر بسیار غنی اقیانوس ها کمک می کند تا بخشی از کاستی های صنایع جهان در زمینه تامین مواد اولیه رفع شود. به تازگی، مجمع جهانی اقتصاد ( WEF ) اعلام کرده است که ذخایر کبالت، نیکل، لیتیوم و سایر مواد معدنی در کف دریا، می توانند به زودی به صورت تجاری در دسترس قرار گیرند. طبق مقاله جدید منتشرشده توسط مجمع جهانی اقتصاد ( WEF )، صنایع بهره برداری از منابع جدید به چارچوب های نظارتی و مدیریتی جدیدی نیز نیاز دارند و این چارچوب ها برای مواد معدنی در اعماق دریا، تشکیل خواهند شد.
