ترقی معکوس کرده‌ایم
کارشناسان معتقدند آنچه با شنیدن اصطلاح بهره‌وری عموما به ذهن متبادر می‌شود، معنا و مفهومی کلی و نه‌چندان دقیق است.
در شرح این اصطلاح گفته اند بهره وری عبارتی است که بعد از انقلاب صنعتی مصطلح شد. در این دوره گسترش و توسعه صنعت صدها نفر را مجبور کرد، با هم کار کنند و در ارتباط مداوم باشند.
پس از قرن بیستم، توجه به این موضوع کم کم قوت گرفت و به اوج رسید و در سازمان های بزرگ و کوچک جایگاه پیدا کرد و از صنعت به تمام زمینه های آموزشی، خدماتی، پژوهشی و... تسری پیدا کرد. امروزه این موضوع به دقت بررسی می شود و در سازمان ها و ارگان های دولتی یا غیردولتی موردسنجش قرار می گیرد.
بهره وری، ترکیبی از اثربخشی و کارآیی است. اثربخشی به معنای اجرای کارهای درست و کارآیی به معنی اجرای درست کارها است.
موضوع گفت وگوی امروز صمت «عوامل موثر در افزایش بهره وری» است و دراین باره علی خان نصراصفهانی، استاد دانشگاه و فعال معدن به پرسش های ما پاسخ داده است.
بزرگ ترین مانع افزایش بهره وری در بخش معدن کشور چیست و چطور می توان آن را از سر راه برداشت یا نقش آن را کمرنگ کرد؟
بهره وری موضوع بسیار مهمی در سطح جهانی است که در حقیقت یکی از شاخه های علمی پیشرو در حوزه های اقتصادی و مدیریتی است و به طبع متخصصان زیادی در این زمینه سرگرم مطالعه و تحقیق هستند.
متاسفانه در بخش معدن و همین طور دیگر حوزه های اقتصادی کشور، عملکرد ما بسیار ضعیف و نابسامان و به این ترتیب، امتیاز بهره وری صنایع کشور بسیار پایین است.
سال های سال است که ما نه در زمینه اثربخشی فعالیت ها امتیاز قابل قبولی کسب کرده و نه بحث کارآیی را موردتوجه قرار داده ایم و امروز به جایی رسیده ایم که باید بگوییم سال قبل وضعیت بهتر از امسال بود و امسال بهتر از سال آینده و روند پیشرفت مان معکوس شده است.
کمبود یا نبود تکنولوژی های جدید، فرسوده شدن سیستم ها و تجهیزات، ناتوانی در بروزرسانی امکانات و ماشین آلات، دشواری تامین مالی برای اکتشاف و استخراج، بی توجهی به سرمایه گذاری در این بخش، ناامیدی و بی انگیزگی نیروی انسانی فعال در معادن در سطوح مختلف و.... زنجیره بزرگی از موانع را پدید آورده و وضعیت بسیار بدتر از آن چیزی است که بتوان تصور کرد.
در واقع نمی دانم برای درمان این همه معضل و گره ریزودرشت چه باید کرد و چگونه می توان وضعیت را تغییر داد، اما امیدوارم اوضاع موجود با تدبیر مسئولان، سروسامانی بگیرد.اما موضوعی که باید به آن اشاره کنم، این است که گاهی تصحیح یک مسیر یا بهبود یک روند نادرست، به راحتی میسر نخواهد شد، چون سیستمی که حرکت آن کند یا متوقف شود، دیگر به راحتی به حالت اول خود برنخواهد گشت، چه رسد به اینکه پیشرفت داشته باشد.هیچ سیستمی به راحتی از حالت توقف به تحرک، تغییر وضعیت نمی دهد و متاسفانه اگر با این فرمان جلو برویم، وضعیت بد و بدتر می شود و شاهد فرار سرمایه گذاران از بخش معدن خواهیم بود. در حال حاضر بخش قابل توجهی از سرمایه ها به خارج از کشور سرازیر یا جذب بازارهایی شده اند که امنیت و سودآوری بیشتری دارند.
افزایش بهره وری چه پیش نیازها و ملزوماتی دارد؟
با کمال تعجب، نخستین و مهم ترین عامل تاثیرگذار در بالا رفتن میزان بهره وری، انتخاب درست و مناسب افراد حرفه ای است که تجربه و علم کافی برای تصدی پست های مدیریتی اجرایی به ویژه در سطح کلان را دارند.
انتظار نمی رود فردی که از یک شغل یا وزارتخانه غیرمرتبط به وزارت انتخاب شده و همه دوستانش را با خود آورده و در پست های مدیریتی چیده است، بتواند منشأ اثری شود.باید به نیروهای جوان و افراد متخصص و توانمند اعتماد کنیم و هرگونه پیش داوری را درباره آنها کنار بگذاریم.دومین کاری که می توان برای بالا رفتن بهره وری انجام داد، آسیب شناسی و ارزیابی سازمان های فعال در معادن است.وقتی می بینیم که میزان بهره وری در معادن پایین تر از حد انتظار است، روشن است که نیاز به سامانه های پویایی داریم که اطلاعات فعالیت های معدنی و تولید را جمع آوری و مرتب بروزرسانی کنند تا با آسیب شناسی آن ببینیم، مشکل اصلی از کجا است و برای حل آن چاره اندیشی کنیم.
هر قسمت و هر بخش، آسیب ها و شرایط خاص خود را دارد و باید برای هر بخش، نسخه مرتبط با همان را پیچید نه اینکه یک نسخه را برای همه تجویز کرد.بنابراین باید به شکلی پیش برویم که معدنکار و فعال معدنی با خوداظهاری بدون ترس از گرفتار شدن در چنگ ارگان های مختلف نظارت اجرایی، اطلاعات، مشکلات و چالش های خود را مطرح کند.
به علاوه میزان تولید، نیروی انسانی و دیگر اطلاعات را اعلام کند و داده های صحیحی از وضعیت ارائه دهد. به این ترتیب، می توان با بررسی اطلاعات موجود، نیاز متخصصان را بررسی کرد و به فکر راه حل مشکلات بود.
خلاصه اینکه نخستین نکته ای که باید برای افزایش بهره وری موردتوجه قرار گیرد، این است که باید سیستم جمع آوری اطلاعات به روز و پویا شود.یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در بهره وری، تجهیزات و امکانات است. در حال حاضر در بخش معدن و صنایع وابسته، تکنولوژی هایی به کار می رود که نیم قرن از عمر آنها می گذرد و بهره وری بسیار پایین، مصرف انرژی بالا و سرعت کمی دارند،
علاوه بر این، تربیت نیروی انسانی کارآمد هم توجه ویژه ای می طلبد و باید هم در سطح نیروی مهندسی موردتوجه قرار گیرد و هم در بخش کارگری تا نیروی انسانی متخصص تربیت شود که بتواند به صورت کاربردی، بهره وری را افزایش دهد.در نهایت نیاز شدیدی به مدیران عملیاتی و معدنی داریم که بتوانند محرک خوبی باشند و در رأس مجموعه مهندسان، کارگران و سرکارگران متخصص و حرفه ای، نقش دانشگاه و مراکز آموزش حرفه ای را بسیار پررنگ می کنند.
اهمیت و نقش امکانات مالی در افزایش بهره وری چیست؟
مشکلات مالی از جمله مهم ترین فاکتورهای بازدارنده است، بنابراین توانمندی، فاکتور مهمی برای افزایش بهره وری است. در دنیا بیشتر محرک های مالی از طریق بانک ها با اعطای وام با بهره پایین ایجاد می شود و حتی گاهی کمک های بلاعوض به فعالیت های صنعتی و تولیدی اختصاص پیدا می کند، اما در کشور ما متاسفانه بانک ها بیشتر نقش بازدارنده دارند تا پیش برنده.
در حالی که می توان با تعریف سیاست های تشویقی و حمایتی، بنگاه های اقتصادی را به حرکت واداشت، متاسفانه بانک های ما از حداقل های حمایتی هم سر باز می زنند و به جای آنکه مشوق باشند، مانع حرکت و عامل دلسردی هستند.اعتراف می کنیم که بیشتر امکانات و تسهیلات بانک ها در اختیار افرادی قرار می گیرد که از رانت برخوردار هستند و بدتر اینکه بسیاری از این مبالغ در جای دیگری، غیر از محل اصلی که برای آن تعریف شده است، مصرف می شود.
اگر بتوانیم با تغییر سیاست ها به جریانات مالی جهانی متصل شویم و ساختار مناسبی ایجاد کنیم که امکان ارتباطات با جهان خارج از مرزهای کشور فراهم شود، بسیاری از تنگناها و محدودیت های مالی برطرف خواهد شد، البته در اینجا 2 موضوع متفاوت مطرح می شود؛ اول اینکه کشور باید بتواند ارتباط مناسبی با دیگر کشورها برقرار کند و دیگر اینکه زیرساخت های مناسب را برای استفاده از فرصت ها پدید آورد.
در مورد اول، همان طور که اشاره شد، امیدواریم که شرایط موجود تغییر کند و به زودی شاهد تحولاتی مثبت باشیم که فرصت رشد، شکوفایی و پویایی معادن را به وجود آورد و زمینه را در راستای بالا رفتن بهره وری فراهم کند و در مورد دوم نیاز است به سرعت دست به کار توسعه معادن شویم، زیرا در حال حاضر ما این زیرساخت ها را نداریم.
یکی دیگر از عواملی که می تواند انگیزه برای کار را ایجاد کند، فراهم کردن اتمسفر شغلی آرام و رضایت بخش است که می تواند تاثیر مستقیم بر میزان بهره وری این حوزه داشته باشد، بنابراین برای بالا بردن بهره وری در معادن، به عنوان اهرمی برای افزایش ارزش افزوده، نیاز به زمینه سازی در سطح کلان داریم و باید با بازنگری قوانین دست وپاگیر و حذف گلوگاه های عملیاتی، مسیر را هموار کنیم. این قوانین بدون توجه به نیازهای میان مدت و درازمدت بخش تولید، وضع شده و بروکراسی خشن و بسیار و بازدارنده ای را پدید آورده است.موضوع دیگری که می تواند بهره وری را بالاتر ببرد، تلاش برای تبدیل مواد خام به محصولاتی باکیفیت و ارزشمندتر است تا بتواند ارزش افزوده حاصل را بسیار افزایش دهد.
ایجاد اشتیاق به فرآوری و تبدیل محصول خام به محصولاتی با کیفیت جهانی، نیازمند فرهنگ سازی، تغییر و تحول در نوع نگاه و اهداف دست اندرکاران، درک درست و تعهد و طراحی نقشه راه دارد و باید تغییر نگرشی انقلابی و اساسی در روندهای رایج کشور ایجاد شود.علاوه بر این، ایجاد ثبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می تواند به شکل معجزه آسایی بهره وری را افزایش دهد.
باید مسئولان تلاش کنند تا امکان ثروت آفرینی را افزایش دهند و آرامش ذهنی و امنیت را برای مردم فراهم کنند و میزان اضطراب های اجتماعی را کاهش دهند تا هر فرد بتواند در هر موقعیت شغلی فعالیت مثبتی داشته باشد و انگیزه و امیدی برای حرکت رو به آینده پدید آید.
دانش روز و فناوری های نوین چه نقشی در افزایش بهره وری ایفا می کنند؟
برای افزایش بهره وری در معدن به سیستمی یکپارچه و نظام مند در سطح کلان نیاز داریم. چنین سیستمی باید در ابعاد کلان و سراسری ایجاد شود و همه از آن حمایت کنند و به هیچ گروه و شرایطی اجازه ندهند که آن را از مسیر خود منحرف کنند.
پس انتظار نمی رود که تنها با بسترسازی فنی، اقتصادی و مالی و حل مشکل ارتباطات بین المللی می توان بهره وری در معادن را افزایش داد زیرا در مرحله اکتشاف، استخراج معادن و فرآوری مواد معدنی نیاز به ورود تکنولوژی و تربیت نیروی انسانی روزآمد داریم و باید برای فروش محصولات مان در داخل و خارج شرایط امنی ایجاد کنیم.
علاوه بر این، باید با تسهیل روند صادرات و واردات، بهبود ارتباطات بین المللی، ایجاد جذابیت برای حضور سازمان های فنی و... روندی برد ـ برد به وجود بیاوریم. همان طور که پیش از این هم، اشاره شد وقتی گردش مالی قابل توجه باشد و امکان ورود، خروج و فروش ماده معدنی و بازگرداندن ارز حاصل به کشور مهیا شود، می توانیم شاهد رونق گرفتن مجدد بخش معدن باشیم. اگر همه مواردی که به آن اشاره شد، محقق شود، باید بهره وری همه معادن کوچک، متوسط و بزرگ را اندازه گیری کنند و داده ها را موردتجزیه وتحلیل قرار دهند، سپس می توان برای افزایش بهره وری برنامه ریزی و برنامه ای عملی تهیه کرد و به مرحله اجرا گذاشت.
