گفته می ‌ شود بالغ بر ۶۰ درصد تولیدات سنگ بریده ما روانه بازار عراق می ‌ شود و مشتریان ۴۰ درصد دیگر هم، همسایگانی مانند ترکمنستان، آذربایجان، امارات و مانند آن هستند.

این در حالی است که کشور همسایه ما ترکیه، بالای ۸۵ درصد تولیدات سنگ خود را صادر می ‌ کند و جایگاه قابل ‌ قبولی در بازارهای پررونق بین ‌ المللی دارد، به ‌ طوری ‌ که گفته می ‌ شود تامین ‌ کننده ۴۰ درصد بازار سنگ فرانسه است.

صمت برای بررسی بیشتر گزاره ‌ های فوق و یافتن علت این عقب ‌ ماندگی با سیامک حاج ‌ سیدجوادی، کارشناس و تحلیلگر بازار صادرات سنگ تزئینی به گفت ‌ وگو نشسته است.

چرا صنعت سنگ ایران در زمینه صادرات جایگاه قابل ‌ قبولی به ‌ دست نیاورده است؟

دلیل اصلی نبود بازار قابل ‌ قبول، مصرف داخلی است،برای مثال کشوری مانند ترکیه بازار داخلی ندارد، اما نیاز به سرمایه و عرضه دارد، بنابراین مجبور است محصول تولیدی خود را در بازار جهانی بفروشد، پس تلاش و بازاریابی می ‌ کند و در کنار آن، دولت هم به ‌ طورکامل حامی آنها است.

به ‌ عنوان نمونه، تولیدکننده می ‌ خواهد ماشین ‌ آلات بخرد، از دولت وام می ‌ گیرد. می ‌ خواهد بازاریابی کند، برای هزینه هتل، پرواز، نمایشگاه و امثال آن از دولت کمک می ‌ گیرد و به این ترتیب است که از ۲۰ میلیارد دلار گردش مالی تبادلات جهانی سنگ، ۲ میلیارد دلار آن مربوط به ترکیه است و به این ترتیب ارز وارد این کشور می ‌ شود.

وزنه مسئولیت به ‌ سمت دولت سنگین ‌ تر است یا به ‌ سمت تولیدکننده؟

به ‌ نظر من، در بخش معدن کم ‌ کاری ‌ های فراوانی وجود داشته و فشار زیادی به این حوزه اقتصادی وارد آمده است.برای مثال در حال ‌ حاضر معادن کشور به قبرستان ماشین ‌ آلات کهنه و فرسوده تبدیل شده است و به هر معدنی که سر بزنیم، چندین لودر و بولدوزر فرسوده می ‌ بینیم که گوشه ‌ ای افتاده است و توانایی کار کردن ندارد.

بیشتر ماشین ‌ های ما بالای ۲۰ سال عمر دارند، به ‌ همین دلیل راندمان در کشور تا این اندازه پایین آمده و چنین مشکلاتی ایجاد شده است.

در حوزه فرآوری، ۷۰ درصد مسئولیت برعهده تولیدکننده است. دولت انرژی ارزان را در اختیار واحدها قرار داده، اما از آنجایی که بازار مصرف داخلی برای تولیدکننده بسیار شیرین است، تلاشی برای ارتقای سطح کیفی تولیدات خود به خرج نمی ‌ دهد، زیرا هرچه تولید کند، در بازار داخل به ‌ فروش می ‌ رود.

یک موضوع دیگر هم مطرح است؛ چون این واحدهای فرآوری، قله ‌ بری هستند نیازی به کوپ صادراتی کیفیت بالا برای تولید اسلب ندارند و همان قله ‌ های کوچک شکسته را با نرخ ارزان از معدندار می ‌ خرند.

اگر یک کوپ بزرگ صادراتی تنی ۴ میلیون تومان است، قله ‌ بری آن یک میلیون تومان است، پس به این شکل، کارخانه ‌ دار به معدندار می ‌ گوید که لازم نیست کوپ بزرگ دربیاوری، قله ‌ های کوچک و شکسته را هم می ‌ خرم.

هزینه استخراج سنگ، تنی ۵۰۰ هزار تومان است. سنگ ‌ های شکسته را تنی یک میلیون می ‌ برند که چیزی نزدیک ۱۰۰ درصد سود است. علاوه بر این، کوپ ‌ های بزرگ هم از ۲ تا ۵ میلیون به ‌ فروش می ‌ رود، بنابراین معدندار نیازی به تغییر رویه احساس نمی ‌ کند و با همین روش به استخراج ادامه
می ‌ دهد.

پس انباشته شدن بازار با جنس بی ‌ کیفیت، ناشی از فرهنگ پایین مصرف و تقاضای بسیار بالای بازار داخلی است؟

بله، تقاضای بازار داخلی آنقدر زیاد است که ۸۵ درصد تولید کشور را مصرف می ‌ کند، اما فرهنگ مصرف بسیار پایین است و در نتیجه به تولید بی ‌ کیفیت در معدن و محصولات بی ‌ کیفیت در کارخانه دامن می ‌ زند و بازار به همین سیستم پیش می ‌ رود.

اگر روزی بازار داخلی افت کند، دود این سیکل معیوب هم به ‌ چشم معدندار و هم کارخانه ‌ دار می ‌ رود.

این شرایط کم ‌ کم دارد نشانه ‌ های خود را آشکار می ‌ کند. صنعت ساختمان ایران وارد دوره رکود شده است و سنگ ‌ ها به ‌ فروش نمی ‌ رود، مثل زمان ریاست ‌ جمهوری احمدی ‌ نژاد هم که مسکن مهر وجود ندارد تا بی ‌ کیفیت ‌ ترین سنگ ‌ ها هم به ‌ فروش برسد. حالا چالش فروش آغاز شده است و تولید دیگر صرفه اقتصادی قبل را ندارد و تولیدکنندگان با نگرانی به تغییرات بازار نگاه می ‌ کنند.

در این شرایط یا باید کار خود را تعطیل کنند یا به ‌ دنبال بازار جدید مصرف بروند و اگر بخواهند به بازار جهانی پا بگذارند، باید تمام استانداردهای آن را رعایت کنند.

یعنی اگر بازار داخلی از رونق بیفتد، این ۵ هزار کارخانه تولید سنگ یا باید تعطیل کنند یا کیفیت خود را ارتقا دهند و سهم بازار را در خارج از ایران جست ‌ وجو کنند.

منظور از بازار کشورهایی مانند عراق نیست. باید تولیدات به فرانسه، نروژ، اتریش، اندونزی، افریقای ‌ جنوبی، استرالیا، عربستان و امثال این کشورها صادر شود که سنگ را با قیمت ‌ های بالاتری می ‌ خرند، اما به کیفیت اهمیت می ‌ دهند.

باتوجه به ارزانی سوخت و دستمزد، به ‌ نظر می ‌ رسد باز هم به ‌ صرفه باشد.

بله، باز هم سودآور است. کل هزینه ‌ ای که باید برای ارتقای کیفیت تولیدات انجام داد، اگر سرشکن شود، برای هر مترمربع بیش از ۲ تا ۳ دلار نخواهد بود و در نهایت با بسته ‌ بندی استاندارد، نرخ تمام ‌ شده به ۱۲ دلار خواهد رسید که باز هم از نرخ تمام ‌ شده سنگ ترکیه، ۴ تا ۵ دلار کمتر است.

باتوجه به اینکه تنوع سنگ ‌ های کشور ما از ترکیه بسیار بیشتر است، می ‌ توان تولیدات را با قیمتی بالای ۲۵ دلار در بازار به ‌ فروش رساند که به این ترتیب سودی ۱۰۰ درصدی خواهیم داشت.

برای ارتقای سطح این صنعت و کم شدن از بار سوبسیدها که بر دوش دولت و ملت است، چه می ‌ توان کرد؟

به ‌ نظر من چاره ‌ ای نیست، جز آنکه سوبسیدها کامل برداشته شود. دلیلی ندارد، من کارخانه ‌ دار سنگ را متری ۸ دلار به عراقی ‌ ها بدهم و آنها از آن استفاده کنند، زیرا ما در فرآیند تولید، بالای ۵ . ۵ دلار سوبسید انرژی داریم که از جیب دولت می ‌ رود و بار آن بر دوش مردمی است که روزبه ‌ روز فقیرتر می ‌ شوند.

وقتی با کارخانه ‌ دارها صحبت می ‌ کنیم، می ‌ گویند هزینه تمام ‌ شده هر مترمربعی ۲۰۰ هزار تومان است و ۳۰۰ هزار تومان به ‌‌ فروش می ‌ رسد و ۴۰ یا ۵۰ درصد سود خالص دارد.

اما اگر مجبور شوند، سوبسید برق، گاز، گازوئیل، ماشین، نیروی انسانی و مانند آن را بدهند، تولید سنگ دیگر به نرخ ۲۰۰ هزار تومان نخواهد شد و دیگر نمی ‌ توانند آن را به نرخ ۸ دلار عرضه کنند.

بنابراین باید سوبسیدها حذف شوند، اما از طرف دیگر دولت باید امکانات و تسهیلاتی به این بخش اختصاص دهد. به ‌ عنوان مثال، هزینه کامل سوخت را بگیرد، اما در عوض اجازه دهد ماشین ‌ آلات سنگین مورد نیاز را به نرخ آن طرف آب، بدون مجوز یا گمرک وارد کند

یا به واحدهای تولیدی که می ‌ خواهد دستگاه ‌ های جدید بیاورد و کیفیت ساب، ضخامت برش و دقت ابعاد را تغییر بدهد و تولرانس را کمتر کند، وام خرید تجهیزات با بهره صنعتی ۵ درصد بدهد یا از محل حقوق دولتی کمک ‌ هزینه مارکتینگ، سفر، نمایشگاه و مانند آن را را پرداخت کند و آن وقت می ‌ بینید که همه مشکلات در این زمنیه حل می ‌ شود.

آیا این تغییرات در کوتاه ‌ مدت ممکن است؟

خیر، این ساختاری غلط است که از مدت ‌ ها پیش شکل گرفته و بعد از گذشت سال ‌ ها، نوعی سستی در این حوزه پدید آورده است که فعالان به آن عادت کرده ‌ اند. طبیعی است که اگر یک ‌ باره وادار به حرکت شوند، این فرآیند زحمت و تقلای زیادی می ‌ خواهد.

اول باید میزان مصرف داخل کاهش پیدا کند. دیگر اینکه باید سوبسیدها برداشته شود تا تولیدکنندگان بدانند که لازم نیست تولیدات خود را در بازارهای جدید ارزان بفروشند.

اگر برای سنگی که امروز به نرخ ۸ دلار به عراق و ترکیه می ‌ رود، ۳ دلار هزینه شود، می ‌ تواند خود را تا بازار ۲۵ دلاری بالا بکشد.

این همان سنگ است، اما شکل عرضه و به ‌ طبع نرخ آن تغییر کرده است. ماده اولیه همان است، فقط کیفیت، تولرانس ضخامت، ابعاد ، نوع ساب و پولیش آن تغییر کرده است.

این همه بازار هدف وجود دارد که می ‌ توانیم برای ورود به آن اقدام کنیم.

قدم گذاشتن در این راه متولی نیاز دارد و استراتژی بلندمدت می ‌ خواهد. انجمن سنگ ایران باید متولی باشد که تا به امروز ضعف داشته و نتوانسته است، برای توسعه صنعت سنگ و صادرات کشور برنامه ‌ ای استراتژیک تهیه و اهداف بلندمدت و کوتاه ‌ مدت آن را مشخص کند.

انجمن سنگ ایران که متولی است، باید خواسته ‌ هایش را به دولت انتقال دهد و بگوید در ازای این امکانات، این دستاوردها حاصل
می ‌ شود.

در حال حاضر، حاصل صادرات صنعت سنگ ۲۰۰ میلیون دلار است، در صورتی که صادرات ترکیه، ۲ میلیارد دلار است، پس باید به دولت گفته شود که در ازای تسهیلاتی که در اختیار صنعت سنگ قرار می ‌ دهد، می ‌ تواند توقع ارتقای صادرات حتی به بیش از این رقم داشته باشد و ارز به کشور وارد شود.

به ‌ تازگی گفته شده است که قابلیت صادرات ۵ میلیارد دلاری سنگ ایران وجود دارد. نظر شما در این ‌ باره چیست؟

ظرفیت کل پروانه ‌ های استخراج کشور چه فعال و چه غیرفعال برای ۲۲۰۰ معدن، ۳۰ میلیون تن است. در سال گذشته، تعداد معادن فعال کشور ۸۰۰ واحد و ظرفیت تولید سنگ کشور ۷ . ۵ میلیون تن بوده است، یعنی اگر ما با حداکثر ظرفیت اسمی کشور تولید و همه را با میانگین نرخ ۱۷۰ دلار بر تن صادر کنیم (و حتی یک تن هم به بازار داخلی ندهیم)، در حدود ۵ میلیارد دلار حاصل خواهد شد.

این در حالی است که کل حجم تبادلات جهانی سنگ در تمام تعرفه ‌ ها و در طبقه ‌ بندی ماربل، گرانیت و اسلیت، ۲۰ میلیارد دلار است و مزیت نسبی ایران باتوجه به نوع ذخایر، در سنگ ‌ های گروه آهکی است.

حال سوال اینجا است که ما چطور می ‌ توانیم یک ‌ چهارم کل حجم تبادلات جهانی را فقط با یک گروه سنگ ‌ های آهکی و ماربل، از آن خود کنیم؟

کل تبادلات جهانی سنگ در زیرگروه سنگ ‌ های آهکی و ماربل، که ما در آن مزیت نسبی داریم، حداکثر ۸ میلیارد دلار است و عدد ۵ میلیارد دلار یعنی رسیدن به ۶۲ . ۵ درصد کل این تبادلات و زیرگروه سنگی و رقابت با رقبایی چون ترکیه با ۲ . ۱ میلیارد دلار صادرات، ایتالیا با ۱ . ۷ میلیارد دلار صادرات و اسپانیا، یونان و مصر اجازه نخواهند داد که ما به ‌ همین راحتی ۶۲ . ۵ درصد سهم بازار جهانی را به خود اختصاص دهیم!

حتی اگر ظرفیت صادرات ۵ میلیارد دلاری سنگ باکیفیت این رقبا را هم داشته باشیم، ضروری است، بدانیم که این کشورها صاحبان بازار هستند و شبکه توزیع و فروشی بسیار قوی در بازارهای جهانی دارند و نمی ‌ شود به ‌ راحتی این کشورها را از بازار حذف کرد و سهم آنها را به ‌ دست آورد.

مثل این است که باتوجه به تبادلات فعلی جهانی و همین ۲۰ میلیارد دلار، بخواهیم در سالنی که ۱۰۰۰ نفر نشسته ‌ اند و صندلی خالی وجود ندارد، ۲۵۰ نفر را بلند و از سالن بیرون کنیم و خودمان جای آنها بنشینیم.

باید افرادی را بلند کنیم که مدت ‌ ها است، نشسته ‌ اند و با هزاران ترفند تجاری و گاهی زد و بند، آن صندلی را به ‌ دست آورده ‌ اند!

چنین کاری برای کشور ما چقدر زمان می ‌ خواهد؟

ترکیه در مدت ۳۰ سال توانسته با شکستن قیمت ‌ ها و رسیدن به میانگین نرخ ۲۰ . ۵ دلار، ۱۰۰ صندلی را خالی و تصاحب کند و چین توانسته بعد از ۳۵ سال، ۲۴۰ صندلی را خالی و صاحب آن شود و لازم است، دانست که در حال ‌ حاضر، ایران در حدود ۱۰ صندلی در این سالن دارد!