اقتصاد ایران در شرایط فعلی به دلیل وجود انواع تحریم‌ها، تهدیدها و محدودیت‌ها تضعیف شده و در تنگنای توسعه قرار گرفته است و باید با تغییر استراتژی اقتصادی مبتنی بر کاهش وابستگی به نفت و توجه سیستمی به معادن و صنایع معدنی به عنوان راهبرد اساسی این استراتژی و تلاش در جهت توسعه همه جانبه آن از این تنگناها عبور کرد. بنابراین چاره‌ای نیست جز اینکه حلقه اول معدن و به ویژه قدم اول که اکتشاف است را با قدرت بیشتری برداریم. در گزارش امروز صمت مروری داریم بر آخرین اخبار حوزه اکتشاف و حفاری.

آموزش، حلقه مفقوده صنعت حفاری

یک خبره و صاحب‌نظر صنعت حفاری گفت: مشکلات امروز صنعت حفاری بخش معدن کشور ناشی از نبود آموزش‌های مناسب نزد اپراتورها و حفاران است.

رضایی درخصوص مهم‌ترین چالش‌ها و ضعف‌ها در صنعت حفاری و مغزه‌گیری، افزود: نخستین مشکل در این حوزه اپراتورها هستند؛ اپراتورهایی که از نظر سواد و تحصیلات در سطح پایینی بوده و هیچ دوره آموزشی را پشت سر نگذاشته‌اند.

وی بیان‌داشت: این اپراتورها حتی در کنار حفاران و استادکاران خوب کار نکرده‌اند و باید گفت سطح اطلاعات، دانش و تجربه‌شان در مباحث نگهداری و شناخت دستگاه‌ها در حد صفر بوده و به همین دلیل در سطح عملیاتی و اجرایی کم آورده و نمی‌توانند خوب کار کنند.

این خبره صنعت حفاری با بیان اینکه مشکل از نبود آموزش‌های لازم در سال‌های گذشته است، به سال‌های ابتدایی دهه ۷۰ اشاره کرد که در وزارت معادن سابق، کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی تئوری و عملی برای حفاران و اپراتورها برگزار و مدرک داده می‌شد.

وی خاطرنشان کرد: همه حفاران خوبی که امروز در کشور داریم، محصول همان سال‌ها هستند، اما با اتمام آن دوره‌ها و تداوم نیافتن آنها، کلاس‌ها و دوره‌هایی به صورت سالی یک بار برگزار شد که مورد استقبال نیز واقع نشد. رضایی تصریح‌کرد: در صورت تداوم دوره‌های یاد شده، به طور قطع امروز کمتر با مشکلات این حوزه و خرابی دستگاه‌ها مواجه بودیم.

وی اظهارکرد: در زمینه ماشین‌آلات حفاری، هیچ مشکلی از نظر فنی و تخصصی نداریم، اما از آنجایی که به دلیل تحریم‌ها دست‌مان از نظر لوازم یدکی و لوازم هیدرولیک بسته است و با محدودیت مواجهیم، نمی‌توانیم دستگاه‌های نو از برندهای مناسب را در اختیار داشته باشیم یا دستگاه‌های مد نظر را بسازیم. این خبره صنعت حفاری یادآور شد: زمانی از ترکیه در این زمینه جلوتر بودیم و پیش از این کشور، دستگاه‌های هیدرولیک می‌ساختیم، حتی RC‌ های تولیدی آنها کار نمی‌کرد و رفع نقص هیدرولیک دستگاه‌های‌شان را ما انجام می‌دادیم، اما امروز شاهدیم آنها از ما جلوترند.

در مسیر استفاده از هوش مصنوعی

معاون برنامه‌ریزی و توسعه ایمپاسکو از ایجاد سامانه پردازش تصویر در این شرکت جهت برداشت و تحلیل ساختاری توده سنگ معادن بر پایه فناوری هوش مصنوعی خبر داد. به گزارش روابط عمومی ایمپاسکو، محمدرضا کریمی با بیان اینکه یکی از عوارض بسیار مهم زمین‌شناسی در تعیین مقاومت و پایداری توده سنگ‌ها، موقعیت، آرایش درزه‌ها و شکستگی‌ها است، گفت: در توده‌های سنگی وجود ناپیوستگی‌ها تا حد زیادی بر رفتار آنها تاثیر می‌گذارد. در نتیجه به‌دست آورده مشخصات درزه‌ها در تجزیه و تحلیل تخصصی مکانیک سنگ دارای اهمیت قابل‌توجهی است.

وی با تاکید بر اینکه روش‌های سنتی برداشت مشخصات توده سنگ که اغلب دستی، پرهزینه و بعضا خطرناک است، افزود: استفاده از روش‌های خودکار و هوشمند می‌تواند باعث بالا رفتن دقت نتایج و کاهش هزینه‌ها شده و با استفاده از روش‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توان یک سیستم خودکار جهت به‌دست آوردن مشخصات توده سنگ‌ها طراحی کرد.

کاهش خطا

معاون برنامه‌ریزی و توسعه ایمپاسکو عنوان کرد: در این روش یک سیستم مبتنی بر بینایی ماشین جهت آشکارسازی ترک‌ها و تعیین مشخصات درزه‌ها طراحی و پیاده‌سازی می‌شود. تجزیه و تحلیل هوشمند تصاویر از جعبه مغزه‌های چاه‌های اکتشافی نیز مورد توجه قرار گرفته است.

کریمی با بیان اینکه برداشت‌های دستی از چاه‌های اکتشافی، جهت تهیه لاگ نمونه‌ها نیز عموما زمان‌بر بوده و با خطاهایی همراه است، تصریح کرد: در این روش ضمن عکس‌برداری از جعبه مغزه‌ها هنگام خروج از چاه و در شرایط یکسان آبدار بودن، برخی از اطلاعات چاه‌های اکتشافی از این عکس‌ها استخراج می‌شود و برای دستیابی به این هدف، از تکنیک‌های مدرن مبتنی بر شبکه‌های عصبی عمیق استفاده شده است. وی اظهارکرد: با توجه به این اهداف، نرم‌افزاری تهیه شده تا کاربر بتواند تصاویر مورد نظر را بارگذاری کرده و در لحظه نتیجه مورد انتظار را دریافت کند. برای بررسی عملکرد این نرم‌افزار، تصاویر متعددی از معادن سنگ‌آهن چغارت و طلای موته تهیه شده و عملکرد الگوریتم‌های پیاده‌سازی شده مورد بررسی قرار گرفته است.

معاون برنامه‌ریزی و توسعه ایمپاسکو خاطرنشان کرد: نتایج به‌دست آمده موید دقت خوب الگوریتم‌های پیاده‌سازی شده است و درحال‌حاضر علاوه بر تست‌های موفق در این معادن، در حال بررسی عملکرد الگوریتم‌ها در سایر معادن هستیم و امیدواریم به زودی نسخه پایانی برنامه را توسعه دهیم تا در معادن مختلف کشور مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

اختلاف راندمان حفاری ایران با جهان

امیر صحت با تشریح مهم‌ترین چالش‌های بخش حفاری در ایران به بیان مهم‌ترین سر‌فصل‌های دوره آموزش حفاری که از سوی دانشگاه امیر کبیر برگزار می‌شود پرداخت.

صحت گفت: ما با شناسایی نیازی که در صنعت داشتیم در بخش حفاری در حوزه اکتشاف، دوره‌ای را طراحی کردیم که در این دوره کارشناسان و ناظران را آموزش بیشتری بدهیم تا با امر حفاری به شکل تخصصی آشنایی بیشتری پیدا کنند. حوزه فعالیت ما در این دوره شامل حفاری‌های RC و Coring خواهد بود. اساتیدی که ما با آنها همکاری می‌کنیم شامل تعدادی از اساتید دانشگاه امیر کبیر، نفت و معدن می‌شود و همچنین تعداد از اساتید صنعت را هم دعوت کردیم تا با ما همکاری کنند.

وی افزود: در این دوره مطالبی که ارائه می‌شود شامل سیال حفاری، اچ اس‌ای و پارامترهای موثر در حفاری و لاگینگ و زمین شناسی مهندسی و تئوری و آزمایشگاهی به صورت حفاری است. در این دوره هم آموزش نظری و هم آموزش عملی خواهیم داشت. صحت ادامه داد: برخی دستگاه‌ها حفاری مثل حفاری سونیک در ایران وارد نشده است. ما بیشتر هدف‌گذاری مان روی کورینگ، مغزگیری و حفاری پودری است. حوزه‌ای که در کشور کار می‌شود بالای ۹۰ درصد‌ش کورینگ است و تعداد محدودی هم دستگاه آرسی در کشور موجود است که حفاری را تا عمق ۴۰۰ متر انجام می‌دهد. این کارشناس حوزه حفاری اضافه کرد: مهم‌ترین چالش بخش حفاری تجهیزات حفاری است. اغلب تجهیزات ما کهنه است و اپراتورهای ما اغلب آموزش‌های شان به صورت سینه به سینه بوده و سطح تحصیلات‌شان غالبا پایین است و این باعث شده راندمان حفاری ما نسبت به دنیا خیلی پایین‌تر بیاید. در دنیا به طور میانگین در هر شیفت ۶۰ متر حفاری می‌کنند. میانگین این عدد در ایران ۱۲ متر است و اختلاف معنا داری به لحاظ حفاری با دنیا از لحاظ راندمان داریم. در این بین ارزان بودن سوخت و حامل‌های انرژی هم بی‌تاثیر نیست. در دنیا سوخت گران است و باید قطره به قطره سوخت را راندمان کنند و تحویل دهند.

سخن پایانی

آینده بخش معدن و صنایع معدنی درگرو توسعه اکتشاف است و به نظر می‌رسد اگر عزم دولت و مجلس جزم شود و برخی موانع اساسی و چالش‌های اصلی این بخش را برطرف کنند، می‌توان امیدوار بود تحولی در این بخش رقم زده شود.