کنسرسیوم‌ها به کمک معادن می‌آیند
بخش معدن ایران با در اختیار داشتن ذخایر بسیار و متنوع، در میان ۱۵ کشور معدنی دنیا قرار گرفته است؛ موضوعی که می تواند حضور سرمایه گذاران خارجی یا حتی شرکت های خارجی در ایران را افزایش دهد، اما تحریم ها مانند دیواری عمل می کنند که حضور خارجی ها در ایران و ایرانی ها در پروژه های خارجی را سخت کرده اند، اما امروز با گشایش هایی که در روبط بین المللی گمانه زنی می شود، می توان پیش بینی کرد فضا برای حضور شرکت های معدنی در پروژه های خارجی امکان پذیر شود و این نیازمند توسعه فرهنگ فعالیت های کنسرسیومی در بخش معدن است. صمت در این گزارش به مزیت های تشکیل کنسرسیوم ها در توسعه معادن پرداخته است. نوعی از مشارکت مدنی (شرکت بدون شخصیت حقوقی) است، بدین نحو که چندین شخصی حقیقی یا حقوقی برای هدفی که به طورمعمول شرکت در یک مناقصه و برعهده گرفتن یک پروژه پیمانکاری است، اقدام به تشکیل یک مشارکت می کنند تا با همیاری و همکاری و انجام بخشی از عملیات پروژه توسط هریک از آنها، پروژه برعهده گرفته شده انجام شود. برای مثال، اگر شرکت پخش فرآورده های نفتی، ساخت جایگاه های پخش بنزین شهری را به مناقصه گذارد، به دلیل سنگینی و گستردگی کار و نیاز آن به مجموعه ای گسترده از نیروهای فنی و تکنسینی شاید یک شرکت به تنهایی توان انجام این کار را نداشته باشد، اما اگر چند شرکت با همکاری یکدیگر وارد مناقصه شوند، هم احتمال برنده شدن آنان در مناقصه بیشتر می شود و هم در صورت برنده شدن، کار را با کیفیت بالاتری به پایان می رسانند.
تجربه های موفق از تشکیل کنسرسیوم ها
کنسرسیوم ها نوعی از مشارکت مدنی محسوب می شوند و تابع مفاد قرارداد و تراضی طرفین هستند. همچنین، ماده ۲۲۰ قانون تجارت نیز بر آن حکومت دارد، یعنی اعضای شرکت کننده در قرارداد کنسرسیوم نسبت به دیون ناشی از فعالیت در قالب کنسرسیوم در برابر دیون شرکت مسئولیت تضامنی دارند. بخش معدن باتوجه به افزایش نرخ ارز و دیگر هزینه هایی که به صورت سالانه افزایش پیدا می کند، سال سختی را پیش رو دارد. این موضوعی است که بسیاری از فعالان معدنی به آن اشاره دارند و معتقدند در این بین، تغییر سیاست ها و قوانین و مقررات، کار را برای توسعه سخت تر می کند، چرا که مشخص نیست در ماه های پیش رو وزارت صنعت، معدن و تجارت برای بخش معدن چه تصمیمی در سر دارد و همین موضوع می تواند برنامه ریزی را سخت کند.اما برای گذر از سختی ها و حرکت به سمت توسعه، باید راهکارهای دیگری هم باشد که در دیگر کشورهای معدنی اجرا شده و نتیجه آن قابل مشاهده است. البته، همان طور که اشاره شد، تغییر قوانین و مقررات می تواند ریسک سرمایه گذاری در بخش معدن را افزایش دهد و لازم است تا وزارت صمت نیز نگاهی توسعه ای به این بخش داشته باشد، زیرا تنها با شعار و وعده نمی توان منتظر توسعه در این بخش بود. یکی از تجربه های موفق در معادن بزرگ دنیا تشکیل کنسرسیوم های معدنی است که می تواند سرعت بهره برداری از معادن را افزایش دهد.
درست چند روز پیش بود که خبری درباره افزایش ادغام شرکت های معدنی در حوزه مس منتشر شد. براساس گزارش سالانه گلنکور، چشم انداز بازار مس دنیا در میان مدت و بلندمدت بسیار مثبت است و این موضوع باعث شده تا رقابت غول های کامودیتی دنیا در خرید معادن مس، روندی فزاینده داشته باشد.گلنکور سوئیس یکی از آنها است، جهش نرخ زغال سنگ ناشی از تحولات روسیه و کرونا طی چند سال اخیر باعث شد تا سودآوری سالانه این شرکت از ۳۴ میلیارد دلار عبور کند و بدهی این شرکت نیز از رقم ۳۵ . ۸ میلیارد دلار سال ۲۰۱۳ به حدود صفر (تنها ۷۵ میلیون دلار) در حال حاضر کاهش یابد.مدیران شرکت گلنکور همواره اعلام کرده اند که علاقه مند به خرید شرکت های تولیدکننده مس به جای توسعه معادن مس از نقطه صفر هستند، این شرکت در هفته گذشته خرید غول مس کانادا شرکت TECK را با رقم ۲۲ . ۵ میلیارد دلار + بدهی هدف گیری کرده و به دنبال معادن مس این شرکت شامل Quebrada Blanca در شیلی و Antamina در پرو است.ارزش بازار گلنکور ۸۰ میلیارد دلار است و این شرکت در آینده به سادگی کنترل شرکت تک را به دست می گیرد تا انحصار و قدرت قیمت گذاری در بازار مس جهانی را افزایش دهد.
در واقع در حوزه مس که پیش بینی ها بر افزایش تقاضا در سال های پیش رو است، ادغام شرکت های معدنی می تواند صورت گیرد ، اما این موضوع در دیگر بخش های معدنی هم قابل رویت است و می تواند در ایران هم بیش از گذشته انجام شود.اجرای پروژه ملی انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی ایران یکی از تجربه های موفقی بود که نشان داد شرکت های بزرگ معدن با کنار هم قرار گرفتن می توانند بزرگ ترین پروژه ها را اجرا و گرهی از گره های موجود در مسیر توسعه بخش باز کنند، البته پیش از آن نیز در دیگر بخش های اتفاقات مشابه دیگری انجام گرفته بود، مانند حضور کنسرسیوم معدنی در معدن مهدی آباد یزد که سال ها بلاتکلیف بود و در نهایت، با همت معدنی ها کلید خورد، اما پروژه انتقال آب از خلیج فارس نشان داد معدنی ها از توانایی های بسیاری برخوردار هستند.در ادامه اما فرهنگ تشکیل کنسرسیوم با اقبال بیشتری مواجه شد، در واقع شرکت های بزرگ معدنی به این باور رسیده اند که می توانند با کنار هم قرار گرفتن، علاوه بر حذف رقابت منفی به توسعه بیشتر دست پیدا کنند. شرکت تجلی از زیرمجموعه های شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات با حضور در پروژه مس «جانجا» به سراغ تشکیل کنسرسیوم معدنی رفت. شرکت های بزرگ چادرملو، گل گهر، گهرزمین، سرمایه گذاری غدیر و تجلی از حاضران در این کنسرسیوم هستند که می توانند یک انقلاب معدنی در استان سیستان وبلوچستان ایجاد کنند.اما امروز باتوجه به افزایش فعالیت های اکتشافی؛ چه از سوی دولت و چه بخش خصوصی لازم است تا بر ایجاد کنسرسیوم های معدنی بیش از پیش تاکید شود. این موضوع می تواند توسعه در بخش معدن را سرعت و در کنار آن میزان رقابت منفی در بازار را کاهش دهد. نگاهی به برخی تصمیم گیری ها نشان می دهد فضا برای رقابت منفی مهیا شده است. به عنوان مثال، تاکید بر توسعه زنجیره ارزش در زنجیره فولاد باعث شد تا معدنی ها خود رقیب جدی برای فولادی ها شوند، در حالی که تشکیل کنسرسیوم های معدنی و فولادی می توانست این رقابت را کاهش دهد و میزان بهره وری را بالا ببرد. همین موضوع باعث شد تا عمق چالش تامین مواد اولیه افزایش پیدا کند، زیرا بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ سنگ آهن، خود امروز در حلقه میانی یعنی فولاد فعالیت دارند. باید بخشی از استخراج خود را در مجموعه های شان مصرف کنند. البته با تشکیل شورای آهن و فولاد می توان تاحدودی به حل این مشکل امیدوار بود اما فراموش نکنیم بخش معدن امروز نیازمند فرهنگ سازی بیشتر برای ایجاد کنسرسیوم های معدنی است. فعالان این بخش باید به این باور برسند که با ایجاد کنسرسیوم های معدنی می توانند راحت تر از گذشته بر برخی چالش ها غلبه کنند و بهره برداری بیشتری از فرصت های موجود در بازار و حتی بازار خارجی داشته باشند.
حضور در کنسرسیوم های بین المللی
امروز بسیاری از شرکت های بزرگ معدن و صنایع معدنی ایران از توانمندی های بسیاری برخوردار هستند که اگر تحریم ها وجود نداشت، بدون شک حضور پررنگ تری در بازارهای جهانی داشتند، اما با این حال حرکت در برخی مسیرها مانند استفاده از ساخت داخلی و بومی سازی دانش فنی توانست میزان توانمندی ها در این بخش را افزایش دهد و با صرفه جویی ارزی توسعه سرعت بیشتری پیدا کند. امروز بسیاری از شرکت های معدنی و صنایع معدنی از توانمندی های زیادی برخوردار هستند که می توانند با دیگر شرکت های خارجی در پروژه های فرامرزی وارد همکاری شوند. البته کنسرسیوم جانجا چنین هدفی را در دستور کار دارد تا وارد فضای بین المللی و تشکیل کنسرسیوم های بین المللی شود، اما وضع تحریم ها و مشکلات در نقل وانتقال های مالی یکی از اصلی ترین موانعی است که در این مسیر قرار دارد. البته با افزایش تحرکات برای توسعه روابط بین الملل امیدوار می رود که تعامل با دیگر کشورها به سمت بهبود برود و راه را برای شرکت های معدنی باز کرده تا با در اختیار داشتن توانمندی های بسیاری بتوانند ارزآوری بیشتری برای کشور به همراه داشته باشند. این موضوع نیازمند اقداماتی از سوی دولت است که باید بسترهای لازم را مهیا کند. حتی این کنسرسیوم ها می توانند برای پروژه های داخلی مانند بهره برداری از ذخیره لیتیوم شناسایی شده در دستور کار قرار بگیرند.
سخن پایانی
در واقع امروز بخش معدن بیش از هر زمان دیگری نیازمند تعاملات بین المللی است تا بتواند از پتانسیل های موجود استفاده کند. از سویی دیگر، اگر بخش معدن در این مسیر قرار نگیرد، فاصله خود با دنیا را بیش از پیش افزایش می دهد که شاید برای جبران آن راه سختی را در پیش داشته باشد.
