فرآیند هوشمند سازی در فعالیت ‌ های معدنی به عملیاتی اطلاق می ‌ شود که طی آن متخصصین و مهندسین این رشته بر اساس نیاز معادن و با بهره ‌ برداری از دانش و فناوری ‌ های نوین، ابزار و امکاناتی را تعبیه و طراحی کنند که ازیک ‌ طرف باعث کاهش مشکلات و هزینه ‌ های معدنکاری شود و از طرف دیگر افزایش بهره ‌ وری، امنیت و سرعت عمل را در پی آورد و این فرآیند با نام کلی هوشمند سازی شناخته می ‌ شود. در گزارش امروز صمت دیدگاه دو فعال حوزه معدن را درزمینه فرصت ‌ ها و چالش ‌ های هوشمند سازی را مرور کرده ‌ ایم.

وحید سیدعلی فعال معدنی معدنکاری هوشمند را بهترین راه برای افزایش بهره ‌ وری و کاهش مخاطرات موجود در معدنکاری معرفی کرد.

وی در خصوص اهمیت هوشمند سازی در معادن گفت: ازجمله مزایای این شیوه ارتقای بهره ‌ وری، افزایش ایمنی و امنیت نیروی کار، کاهش هزینه ‌ های عملیاتی، سهولت انجام عملیات استخراج، رصد کلیه اطلاعات عملیاتی، اطمینان از کارایی طولانی ‌ مدت ابزارهای عملیاتی، افزایش امنیت داده ‌ ها و اطلاعات، کاهش انتشار کربن و… است.

یاریگر اقتصاد

سیدعلی افزود: لازم است که بخش معدن با توجه به شرایط تحریمی و لزوم کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی، به سمت افزایش بهره ‌ وری حرکت کند تا توان رقابتی خود را در بازارهای جهانی افزایش دهد.

محرک ‌ های پیشران

این فعال معدن با تاکید بر اینکه عوامل مختلفی همچون امکان پاسخ ‌ گویی پایا به نیازهای جهانی و مقررات وضع ‌ شده برای دستیابی به کربن صفر محرکی برای توسعه معدنکاری هوشمند است گفت: با استفاده از این رویکرد می ‌ توان در پاسخ به افزایش تقاضا، میزان تولید را درزمانی کوتاه افزایش داد و در زمان مواجهه با کاهش تقاضا نیز سیاست کاهش تولید را در پیش گرفت که این اقدام با روش ‌ های سنتی معدنکاری امکان ‌ پذیر نخواهد بود.

معدنکاری در فاز چهارم

وی بابیان اینکه صنایع معدنی کشور در حال حاضر به ‌ صورت سنتی اداره می ‌ شود، خاطرنشان کرد: این در حالی است که معدنکاری پیشرو در جهان در فاز چهارم پیشرفت خود قرار دارد و به ‌ اصطلاح به آن معدنکاری نسل چهارم یا هوشمند گفته می ‌ شود.

صمتسیدعلی اضافه کرد: در این شیوه از معدنکاری که در معادن روباز استرالیا و زیرزمینی سوئد به ‌ طور موفقیت ‌ آمیزی مورد آزمایش قرارگرفته است، تمامی تجهیزات و ماشین ‌ آلات به ‌ صورت خودران عمل می ‌ کنند و از طریق سیستم ‌ های هدایت خودکار در دیتابیس مرکزی، کنترل می ‌ شوند.

وی ادامه داد: سیستم ‌ های رادیویی و لیزری نصب ‌ شده روی ماشین ‌ آلات قادر هستند که در هر ساعت از شبانه ‌ روز و هرگونه شرایط آب ‌ وهوایی، به بهترین شکل عملیات استخراج را انجام دهند.

سد هوشمند سازی

سیدعلی با اشاره به اینکه چاره ‌ ای جز حرکت به سمت معدنکاری هوشمند در ایران وجود ندارد، اذعان کرد: شاید مهم ‌ ترین عاملی که باعث جلوگیری از ورود این نسل از معدنکاری به ایران شده است، تحریم ‌ های ظالمانه علیه کشورمان است، چراکه تجهیزات و تکنولوژی لازم برای تحقق این مسئله، بسیار پیشرفته و در انحصار چند شرکت محدود است، البته مدیران معدنی کشور سیستم هدایت خودکار را بستر مناسبی برای حملات سایبری به تاسیسات موجود در معدن می ‌ دانند. اما باید توجه داشت که در حال حاضر، سیستم ‌ های هدایت خودکار بسیاری در کشور و به ‌ خصوص در بخش نظامی موجود و فعال هستند که امنیت سایبری آن ‌ ها در سطح مناسبی تامین شده است. بنابراین، استفاده از این ظرفیت می ‌ تواند نگرانی ‌ های مربوط به امنیت سایبری را تا حد قابل توجهی کاهش دهد.

اشتغال پایدار

این فعال حوزه معدن افزود: یکی دیگر از نگرانی ‌ ها در مسیر هوشمند سازی کاهش تعداد نیروی انسانی موردنیاز در معدنکاری است اما با به این نکته توجه داشت که با ورود تکنولوژی، اشتغال نیروی انسانی از بین نمی ‌ رود بلکه از نیاز به نیروی کار ساده، به سمت نیاز به نیروی تحصیل ‌ کرده و ماهر حرکت خواهد کرد که با توجه به حجم بالای افراد تحصیل ‌ کرده جوان در کشور، اشتغال پایدار بیشتری نیز فراهم خواهد شد.

نقش توسعه ‌ ای معادن هوشمند

صمتفریال مستوفی هوشمند سازی را به معنی استفاده از روش ‌ ها و ابزارهای فناوری برای مدیریت و کنترل، ساده ‌ سازی فعالیت ‌ ها، حرفه ‌ ای ‌ تر شدن کارها و فعالیت ‌ ها، سرعت بخشیدن و یافتن ساده ‌ ترین راه ‌ حل برای انجام امور، کاهش مصرف انرژی و اعمالی مشابه معرفی کرد.

این فعال حوزه معدن در یادداشتی در دنیای معدن در شرح هوشمند سازی معادن نوشت: منظور از این عبارت استفاده از فناوری ‌ های یکپارچه برای به اشتراک ‌ گذاری اطلاعات و اتصال فرآیندها در کل زنجیره ارزش معدن است.

به باور وی با پیشرفت علم و تکنولوژی کم ‌ کم فضای معدنکاران در حال تغییر است و ناچار به سمت هوشمند و دیجیتال شدن می ‌ رود.

مستوفی با اشاره به اینکه هوشمند سازی معادن یک ‌ شبه اتفاق نمی ‌ افتد، نقش نیروی انسانی برای به ‌ کارگیری جدیدترین فناوری ‌ ها را بسیار حائز اهمیت دانست و نوشت: برای هوشمند سازی باید در ابتدا فرهنگ ‌ سازی انجام گیرد و هماهنگ کردن فناوری ‌ های هوشمند با افراد و دانش آنها اولین گام در هوشمند کردن معادن است.

وی افزود: آموزش پرسنل برای استفاده مناسب از فناوری قدم بعدی است و مرحله سوم استفاده از داده ‌ ها و اطلاعات معتبر برای بهره ‌ برداری بهتر است.

کمبودها و محدودیت ‌ ها

فریال مستوفی در ادامه با اشاره به بحران شیوع کرونا و توقف فعالیت ‌ های معدنی در سراسر جهان یادآور شد: همین موضوع باعث سرعت بخشیدن در روند هوشمند سازی معادن شد اما موانعی جدی پیش روی فعال ‌ سازی معادن هوشمند قرار دارد که ازجمله مهم ‌ ترین آن فقدان نیروی کار ماهر و متخصص و زیرساخت ‌ های ضعیف است. مستوفی اجرای قوانین سختگیرانه حفاظت از محیط ‌ زیست برای کنترل انتشار آلودگی هوا، پایان یافتن بسیاری از ذخایر معدنی در جهان، اندک بودن کانسارهای بزرگ در دنیا، نیاز صنایع به مواد معدنی و لزوم دستیابی به ذخایر جدید و ... را ازجمله عواملی معرفی کرد که توجه به معدنکاری نوین و حرکت سریع به سمت هوشمند سازی معادن را الزامی کرده است.

محدودیت ‌ های کشور ما

به باور وی در کشور ما هنوز موانع و مشکلات زیادی برای پذیرش فناوری ‌ های جدید در بخش معدن وجود دارد و سیاست ‌ های داخلی حاکم بر این شرکت ‌ ها مانع اجرای فناوری ‌ های جدید است. مستوفی گفت: صاحبان معادن نسبت به داده ‌ ها و اطلاعات خود بسیار محافظه ‌ کارانه عمل می ‌ کنند و بیشتر علاقه به شکل سنتی معدن کاری دارند و نسبت به پذیرش فناوری ‌ های جدید بی ‌ اعتماد هستند و لذا در مقابل هوشمند سازی مقاومت نشان می ‌ دهند. مستوفی با اشاره به برخورداری ایران از ذخایر و منابع طبیعی تاکید کرد: اگر مجبور به رقابت با شرکت ‌ های خارجی و بین ‌ المللی باشیم مطمئنا سریع ‌ تر به سمت هوشمند سازی قدم برمی ‌ داریم اما متاسفانه در سال ‌ های اخیر به دلیل تحریم، از فناوری و تکنولوژی عقب ‌ مانده ‌ ایم. این فعال اقتصادی با اشاره به اینکه نیاز بازار بین ‌ المللی به معدن کاری هوشمند، سریع و ایمن روزبه ‌ روز بیشتر می شود، یادآور شد که اگر نتوان در این مسیر با رشد صنعتی همگام و همسو شد، دیگر جایی برای رقابت با سایر معدن کاران در سطح بین ‌ المللی وجود نخواهد داشت. بنابراین بسترسازی برای هوشمند سازی معادن امری منطقی و بدیهی است.

سخن پایانی

به باور کارشناسان درزمینه هوشمند سازی معادن ما در نقطه صفر ایستاده ‌ ایم. می ‌ گویند وقتی صحبت از هوشمند سازی می ‌ شود، قدم اول دیجیتالی شدن است. اما ما هنوز فاصله زیادی داریم تا اینکه بتوانیم همه فرآیندهای صنعت را دیجیتالی کنیم. اما یکی از راهکارهایی که برای جبران این عقب ‌ ماندگی پیشنهاد شده است توجه و تمرکز بر روی شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان است که می ‌ توانند ما را در این مسیر با سرعت بیشتری حرکت دهند.