منابع دارای رخنمون به پایان رسید
اکتشاف را پاشنه آشیل بخش معدن نامیده‌اند چراکه این حوزه از نخستین و اصلی‌ترین حلقه‌های فعالیت‌های بخش معدن است و نقطه‌ای است که آسیب به آن در مراحل بعدی زنجیره تشدید می‌شود و پروسه معدنکاری را با اختلال مواجه خواهد کرد.
اکتشاف را پاشنه آشیل بخش معدن نامیده اند چراکه این حوزه از نخستین و اصلی ترین حلقه های فعالیت های بخش معدن است و نقطه ای است که آسیب به آن در مراحل بعدی زنجیره تشدید می شود و پروسه معدنکاری را با اختلال مواجه خواهد کرد. به دلیل ریسک بالا و نیاز به سرمایه گذاری سنگین در این بخش معمولا اکتشاف به عهده بخش دولتی است اما کوتاهی حاکمیت معدنی در تهیه امکانات موردنیاز این بخش و درنتیجه عقب ماندگی روزافزون در این حیطه موجب شده است تا متصدیان مدام اهمیت این بخش را گوشزد کنند و از مسئولان بخواهند تا توجه به حوزه اکتشاف را افزایش دهد.در گزارش امروز صمت نگاهی داریم به آخرین اظهارنظرها درباره اکتشاف از زبان فعالان و کارشناسان این حوزه.
نادیده ماندن اکتشاف
رامین هندی کارشناس و صاحب نظر اکتشاف معادن معتقد است که نظارت کافی بر روند پروژه های اکتشافی در کشور وجود ندارند و از طرفی دیگر سیستم آموزش عالی تا حدود زیادی ناکارآمد بوده است. وی به معدن ۲۴ گفت: طی سالیان اخیر همواره شاهد تعطیلی و ورشکستگی معدنکارانی هستیم که یا کم اهمیت دانستن امر اکتشاف یا با انجام ناقص عملیات اکتشافی، سریع وارد فرآیند استخراج و فرآوری شده اند و طی مدت کوتاهی با مشکل تامین مواد اولیه مناسب برای فروش یا خطوط فرآوری روبرو شده و قادر به تامین مواد اولیه خود نبوده اند.
وی افزود: باوجود تحریم های اقتصادی و رکود نسبی در شاخه های مختلف مهندسی شاهد افزایش سرمایه گذاری در صنعت معدن در بخش دولتی و به ویژه بخش خصوصی یا خصولتی هستیم. ولی متاسفانه در راستای اجرای پروژه های اکتشاف معدنی در سطح کشور شاهد چالش های اساسی هستیم.هندی ادامه داد: با توجه به شرایط زمین شناسی ایران می توان شاهد طیف وسیع و گسترده ای از کانی سازی عناصر مختلف و تیپ های مختلف کانساری باشیم. ولی متاسفانه در اکثر موارد اکتشافات محدود به شناسایی برخی از فلزات پایه و فلزات گران بها نظیر آهن، مس، سرب، روی و طلا است و بحث اکتشافات سایر فلزات کمیاب که امروزه در صنایع دیجیتال کاربرد زیادی دارند، در دستور کار قرار نگرفته است.
وی با اشاره به اینکه در بخش های خصوصی به دلیل نبود توان مالی و انگیزه لازم، چنین فلزاتی در دستور کار اکتشافی قرار ندارد گفت: متاسفانه در بخش های دولتی و حاکمیتی نیز شاهد بی توجهی به این موارد هستیم.
اشکالات اساسی
هندی افزود: به دلیل ناکارآمدی بخش عمده سیستم آموزش عالی بخش معدن در کشور فارغ التحصیلان کم سواد و بدون انگیزه هستند و آشنایی لازم با الفبای زمین شناسی و اکتشاف را ندارند. وی گفت: یکی دیگر از معضلات پروژه های اکتشافی، نبود نظارت لازم بر اجرای صحیح این پروژه ها است و به دلیل محدودیت های مالی در پروژه های اکتشافی، استفاده از کارشناسان باتجربه لازم در امر نظارت میسر نیست.
به باور این کارشناس حوزه اکتشاف، یکی دیگر از مشکلات اساسی این بخش تغییر مداوم مشاوران یک پروژه اکتشاف معدنی طی مراحل مختلف کار است که در بخش دولتی بسیار متداول است و در چنین شرایطی، هیچ مشاوری پاسخگوی مشکلات پروژه نیست. هندی گلوگاه دیگر پروژه های اکتشافی یا معدنی را آزمایش و آنالیز مواد معدنی معرفی کرد و گفت: نتایج ارائه شده برای نمونه های اخذشده در هر یک از مراحل پروژه اکتشافی، عمدتا براساس نتایج آنالیز شیمیایی حاصله مورد قضاوت قرار می گیرد و در مورد ادامه یا توقف پروژه تصمیم گیری می شود و میزان دقت و صحت این نتایج از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است اما متاسفانه به دلیل تحریم های اقتصادی دسترسی به تجهیزات و لوازم مصرفی استاندارد و خدمات پس از فروش این تجهیزات وجود ندارد و به این ترتیب شاهد بروز خطاهای سیستماتیک در بسیاری از نتایج آنالیز هستیم.
وی گفت: عمده آزمایشگاه ها هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوص از تجهیزات آنالیز دستگاهی دست دوم و فرسوده استفاده می کنند. تعداد معدودی از آزمایشگاه های معتبر هم مواد مصرفی استاندارد و مرغوب خود را از قبل خریده اند و این ذخیره قطعا در کوتاه مدت به پایان خواهد رسید. هندی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه شرکت ها و دست اندرکاران اکتشاف شاید در برخی از زمینه های تئوریک و دانش فنی روز دنیا با مشکلات کمتری روبرو باشند ولی در زمینه دسترسی به تجهیزات اکتشافی جدید محدودیت های بسیار دارند که ناشی از تحریم و قیمت روزافزون دلار است.
رامین هندی گفت: در سالیان گذشته ذخایر معدنی دارای رخنمون و به خصوص ذخایر بزرگ اکتشاف شده اند و احتمال کشف ذخایر بزرگ سطحی بسیار کاهش یافته است و برای دسترسی به چنین ذخایری باید به اکتشاف ذخایر پنهان پرداخت. روش ها و تکنیک های اکتشافی ذخایر پنهان در جهان توسعه زیادی پیداکرده است. استفاده از این روش ها و بومی سازی آنها با توجه به شرایط زمین شناسی ایران از واجبات عینی است و گریزی از رفتن در این مسیر نیست.
مهم ترین چالش معدن
احسان آشوری کارشناس اکتشاف درباره مشکلات این حوزه در کشور اظهار داشت: مهم ترین ما در زمینه روش ها است زیرا روش های فعلی به شکل کلیشه درآمده است؛ به عبارت دیگر وقتی می خواهیم شرح خدماتی را برای یک منطقه بنویسیم، بدون توجه به تفاوت ها و ویژگی های اختصاصی همه را شبیه هم می نویسیم. به تعبیری دیگر شرح ها روح ندارند چراکه هر کانساری طبیعت خود را دارد.
از دنیا دور شده ایم
آشوری با اشاره به اینکه در روش های اکتشافی از دنیا فاصله داریم گفت: تعداد دستگاه هایی که در کشور وجود دارد محدود هستند و افرادی که بتوانند این روش را انجام دهند چه برداشت و چه تفسیر تعدادشان کم است، اغلب آشنایی کارشناسان ما در این زمینه ها، در حد تئوری است، بر همین اساس در کشور ژئوفیزیک های عمیق و حفاری های عمیق نداشتیم.
کار با ناشناخته ها
این کارشناس اکتشاف در ادامه عنوان کرد: چالش دیگر ما در بخش آزمایشگاه ها است. آزمایشگاه های ما دستگاه های خوبی دارند. اما متاسفانه دانش استفاده از این دستگاه ها وجود ندارد و آنالیزهای ما دچار خطای بالایی است. آشوری بر تعامل با دنیا تاکید کرد و گفت: اگر بخواهیم در خلا زندگی کنیم و تعامل نداشته باشیم، پیشرفت نخواهیم کرد.
وی درباره ارائه راهکاری برای حل این مشکل گفت: رفع چالش های موجود در بخش اکتشاف کشور در ابتدا به سازمان زمین شناسی و سپس دانشگاه ها مربوط می شود. تا زمانی که دانشگاه ها و آموزش وپرورش را اصلاح نکنیم، خیلی از این موارد تغییری نمی کند.
وی ادامه داد: بخش عمده ای از دانش زمین شناسی تجربی است برای نمونه دانشجویان معدن و زمین شناسی برای درک بهتر مطالب باید بازدیدهای میدانی داشته باشند اما در حال حاضر بازدیدها در دانشگاه ها کاهش یافته است.
تخصص تفسیر داده
وی افزود: در زمینه به کارگیری روش های نوین در کشور بسیار صحبت می شود اما از حرف تا عمل فاصله زیادی است. دستگاه هایی که در تکنولوژی های اکتشافی استفاده می شوند، مانند موبایل نیستند که کاتالوگ و راهنمای آن را بخوانیم و راه اندازی کنیم. زمانی که یک دستگاه اکتشافی را از فونیکس خریداری می کنیم، معمولا تا سال ها نمی دانیم نتایجی که از زمین برداشت کردیم چه اندازه خطا داشته است. باید آزمون وخطا انجام شود و نتایج را بسنجیم به دلیل این که پیش پردازش و تفسیر این داده ها کاری تخصصی است که صرفاً در تئوری نمی توان آن را حل کرد.
سخن پایانی
کارشناسان به اتفاق می گویند یکی از دلایل عقب ماندگی ما در بخش اکتشاف تحریم ها است. اما نباید از کوتاهی بخش های مسئول در این زمینه هم چشم پوشی کرد. بی توجهی هایی که از دیروز شروع شده و امروز به نگرانی های زیادی برای تامین مواد اولیه دامن زده است.
