گفت‌وگوی صمت با احسان موسوی، عضو هیات‌علمی رشته مهندسی نفت و معدن دانشگاه آزاد اسلامی درباره «کارآفرینی»، «مهارت» و «آموختن مهارت کارآفرینی» است.

کارآفرین کیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

کارآفرین شخصی است که از فرصت‌های پیش‌آمده استفاده و با ایجاد تغییراتی، امکانات جدیدی خلق می‌کند و فرصت‌های تازه‌ای می‌آفریند. کارآفرین همیشه در جست‌وجوی تغییر است و در یک فرصت استثنایی از آن استفاده می‌کند؛ این فشرده‌ترین تعریفی است که می‌توان از کارآفرین ارائه داد، حال اینکه این فرد باید چه ویژگی‌هایی داشته و از چه استعدادها و توانایی‌هایی برخوردار باشد، بحث جامعی است و می‌توان گفت این ویژگی‌ها به‌طورمرتب دستخوش تغییر و تحول می‌شود.

می‌توان ویژگی‌های کارآفرین امروزی را به در ۵ گروه اصلی تقسیم کرد که هرکدام شامل زیربخش‌های متعددی است. درست است که در بسیاری مواقع، کارآفرینان قوانین را زیرپا می‌گذارند، اما به‌گمان من، بارزترین ویژگی فردی که شایسته این عنوان است، آموختن مهارت‌های اساسی هر حوزه و پیروی از قوانین و مقررات است. این نکته شاید در گام نخست کمی عجیب باشد و ضدونقیض به‌نظر برسد، اما واقعیت این است که تنها چنین فردی می‌تواند با شناخت کامل قوانین و مقررات، بخشی از آنها را آگاهانه و عامدانه زیر پا بگذارد تا به هدف موردنظر خود برسد و نتیجه‌ای را که می‌خواهد بیافریند.

از دیگر مهارت‌های بارز یک کارآفرین، توسعه نگرش، قدرت اراده و تمرکز بر هدف است. ویژگی مهم دیگر برخورداری از اعتماد به نفس است؛ یعنی حفظ خونسردی، ظاهر آراسته، لحن مناسب، مهارت ارتباط‌گیری با دیگران و مهارت‌هایی از این دست که همه در افزایش توانایی کارآفرینی نقش اساسی دارند،در نهایت کارآفرین باید خلاقیت داشته باشد. چنین فردی می‌تواند در ذهن خود توفان فکری ایجاد کند و از دل آن راه‌حل‌های متعدد و متنوعی بیرون می‌آورد. این توانایی و مهارت دور از دسترس نیست و با تمرین و تکرار می‌توان آن را به‌دست آورد.

از دیگر ویژگی‌های بارز کارآفرین، در همه حوزه‌ها، داشتن شخصیتی قوی و محکم است که طیف وسیعی از خصوصیت‌های اخلاقی را در بر می‌گیرد، به‌عنوان نمونه از اخلاق تجاری خوب گرفته تا قدردانی و احترام متقابل با مخاطبان و شور و اشتیاق به کار و تمایل به پیشرفت و... .

کسی که در پی تقویت مهارت‌های خود در این زمینه است، باید نقاط قوت و ضعف خود را به‌خوبی بشناسد، دوره‌های مهارت‌آموزی مرتبط را بگذراند و خود را در معرض یادگیری مستمر قرار دهد،به این ترتیب هر فردی می‌تواند با پرورش و افزایش مهارت‌های چندگانه فوق به یک کارآفرین بدل شود.

آیا کارآفرینی مهارتی آموختنی است یا استعدادی ذاتی؟

همه افراد استعداد درونی کافی برای خلق موقعیت و کار و فعالیت موردنیاز و علاقه خود را دارند، پس همه می‌توانند تبدیل به کارآفرین شوند.

مهم‌ترین عامل برای موفقیت در این مسیر، استمرار در پرورش و تقویت استعداد است، چه‌بسا بتوان بسیاری از کارآفرینان را نام برد که از صفر شروع کرده و قدم به قدم پیش رفته‌اند تا به موفقیت برسند، اما باز هم تاکید می‌شود که چنین فردی باید مهارت‌آموزی و یادگیری بی‌وقفه را در رأس فعالیت‌های خود قرار دهد، زیرا این عامل نقشی کلیدی در بروز خلاقیت و نوآوری دارد.

می‌توان با کمی اغماض ادعا کرد که هر فردی در ذات خود کارآفرین است، اما اینکه بتواند این مهارت را پرورش بدهد، تقویت کند و به مرحله شکوفایی و بهره‌برداری برساند، مسیر پر فراز و نشیبی دارد که افرادی کمی می‌توانند آن را طی کنند. در گذشته اعتقاد بر این بود که خلاقیت، ویژگی و استعدادی ذاتی است و فرد باید از ابتدا این مهارت را در وجود خود داشته باشد، اما امروزه روشن شده که هر فردی می‌تواند با پرورش توان و استعداد خود به فردی خلاق بدل شود.

پر واضح است که نوآوری مولفه‌ای کلیدی در سیاست‌گذاری اقتصادی است، اما اندازه اهمیت آن، از صفر تا صد، مربوط به این مسئله خواهد بود که قرار است نوآوری و خلاقیت در چه سطح و پایه‌ای از تخصص اتفاق بیفتد، به‌طورمثال نوآوری در محصول است یا در فرآیند، موقعیت، پارادایم یا...، پس مهارت‌های موردنیاز هم متفاوت است، اما باید تاکید کرد که موتور اقتصاد مدرن نوآوری است که ایده‌ها و دانش‌ها را به کالاها و خدمات تبدیل می‌کند.

چگونه می‌توان از ظرفیت‌های نوآورانه و خلاقانه برای حل مشکلات معدن استفاده کرد؟

باتوجه به چالش‌های موجود در حوزه معدن، فرصت‌های کلیدی برای نوآوران و کارآفرینان ایجاد شده است، پس اول باید چالش‌های مرتبط با معدن را شناخت تا مشخص شود چه چالش‌هایی در این حوزه وجود دارد و جاهای خالی کجا است.

به طور خلاصه، مهم‌ترین فرصت‌ها را می‌توان در میان گروه‌های زیر جست‌وجو کرد؛ استفاده از فناوری‌های به‌روز به‌منظور ایجاد روش‌های جدید اکتشافی، در راستای افزایش دقت و کاهش ریسک اکتشاف؛ ایجاد تغییرات در فرآیندهای استخراج، حفاری و توسعه با رویکرد استخراج دقیق (با هدف کاهش هزینه، افزایش سرعت و افزایش بهره‌وری)؛ خلق روش‌های نوین فرآوری و خدمات‌دهی برای ارتقای بهره‌وری؛ ارائه راهکارهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای بهبود فرآیندهای تصمیم‌گیری؛ شبکه‌سازی میان فعالان حوزه معدن به‌منظور رفع نیازها و تسهیل ورود به بخش معدن برای شرکت‌های نوپا، کارآفرینان و متخصصان؛ بهینه‌سازی مصرف آب و انرژی و کاهش خسارت‌ها و آسیب‌های زیست‌محیطی با رویکرد توسعه پایدار؛ افزایش امنیت پرسنل، کارگران، سایت معدنی و ماشین‌آلات با کمک فناوری و پیش‌بینی خطرات احتمالی.

وقتی چالش‌ها مشخص شود، می‌توان ظرفیت‌های مرتبط در کارآفرینی را متناسب با آن چالش‌ها پیدا کرد،برای مثال چند مورد از آنها عبارتند از: استفاده از هوش مصنوعی، پردازش تصاویر، تحلیل کلان‌داده‌ها به‌منظور تحلیل عددی با امکان رصد، بکارگیری پهپادها برای تهیه نقشه‌ها و تصویربرداری‌ها، استفاده از فناوری‌های شبیه‌ساز برای سایت‌ها و ساده‌سازی اطلاعات و دیتاها، اینترنت اشیا و هوشمندسازی ماشین‌آلات، لیزر به‌منظور کشف دقیق رگه‌های معدنی، فناوری زیستی و نانو در فرآوری مواد معدنی و فلزات ارزشمند، پسماندهای معدنی و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی، پلتفرم‌های خرید و فروش مواد معدنی، تجهیزات و خدمات، پیاده‌سازی روش‌های اتوماسیون فرآیندها، امکان ایجاد کنترل از راه دور فرآیندهای اجرایی در معادن، تجهیزات پوشیدنی هوشمند برای پرسنل و کارگران برای رصد وضعیت سلامت آنها و تجهیزات پیش‌بینی وضعیت آب و هوا، لرزه‌نگارهای هوشمند به‌منظور رصد محیط اطراف معدن و... .

آیا نمونه‌ای از حل نوآورانه مشکلات معدن در ذهن دارید؟

به‌عنوان‌مثال، بومی‌سازی تجهیزات معدنی و ماشین‌آلات، امروزه بحث روز حوزه معدن است. در حال ‌حاضر به بحث تجهیزات معدنی و ماشین‌آلات توجه ویژه‌ای شده است، به‌ویژه در تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی کارخانه‌های فرآوری. در زمینه فولاد هم که حوزه‌ای چندوجهی و گسترده است، نوآوری‌های زیادی در حوزه مانیتورینگ، محیط‌زیست و انرژی و امثال آن اتفاق افتاده است.

چه موانعی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های کارآفرینی در حوزه معدن وجود دارد؟

باتوجه به اینکه حوزه معدن دشواری‌های خاص خود و ریسک‌پذیری بالایی دارد و بازگشت سرمایه در آن زمانبر است، موانع و چالش‌هایی هم که گریبانش را می‌گیرد، دشوارتر است.

از سوی دیگر، چون محیط کسب و کار و نوآوری در قد و قواره یا متناسب با این حجم ظرفیت حوزه معدن نیست، این دو با هم تطابق پیدا نمی‌کنند. اگر بخواهیم به موانع اشاره کنیم، به صورت تیتروار عبارتند از: بی‌ثباتی قوانین و تغییرات پی‌درپی قوانین و مقررات، تغییرات در برنامه و استراتژی‌های کلان و فقدان یک استراتژی واحد در این زمینه که همه دست به‌دست هم می‌دهند و هزینه تمام‌شده بالایی را به حوزه معدن تحمیل می‌کنند.