سفر به جهان ناشناخته معادن متروکه
«گردشگری معدنی» تجربه‌ای متفاوت از گردشگری، فرصتی برای آشنایی با ناشناخته‌های منابع زیرزمینی و تجهیزات غول‌آسای معادن فعال و سفری هیجان‌انگیز در تاریخ معادن متروکه و باستانی است که علاوه بر معرفی مقاصد جدید گردشگری، برای فعالان این صنعت اشتغال و درآمد پایدار ایجاد می‌کند.
به گزارش صمت، ناشناخته‌هایی از دل زمین، کانی‌ها و آنچه از حفاری ابزارآلات و تجهیزات اکتشاف به‌دست می‌آید، ماشین‌های غول‌آسای حمل‌ونقل، معدنکارانی سختکوش با خاطراتی که از دنیای حفاری در معدن و تبدیل شدن یک مجتمع به کارگاه تولیدی و صنعتی در مقیاس بزرگ و حتی معادن متروکه با گذشته‌های تاریخی و باستانی، تجربه‌ای شگرف را با عنوان گردشگری معدن پیش‌روی علاقه‌مندان به سفر و کشف ناشناخته‌ها می‌گذارد.
امروزه در دنیا معمولا پس از اتمام فعالیت و پایان ذخایر معادن مجموعه اقداماتی چون بازسازی، تغییر کاربری به مراکز تفسیر میراث گردشگری و استفاده از خدمات راهنمایان بوم‌گردشگری و زمین‌گردشگری (ژئوتوریسم) صورت می‌گیرد تا این محل‌ها به مکانی برای بازدید گردشگران و برگزاری تورهای گردشگری معدن تبدیل شود. بهره بردن از دانش و تجربه راهنمایان زمین‌گردشگری، معدنکاران بازنشسته، کارشناسان معادن و کارشناسان سنگ‌ها و کانی‌ها، این بازدیدها را به گردشی هدفمند، لذتبخش، هیجان‌انگیز و آگاهی‌بخش تبدیل خواهد کرد. حیات بسیاری از شهرها و جوامع به وجود منابع زیرزمینی، طبیعی، کانی‌ها و معادن فعال وابسته است که معیشت ساکنان هر منطقه را تامین می‌کنند.
ایران سرزمین ناشناخته‌ها
معدن و معدنکاری علاوه بر تاثیر مثبت اقتصادی و ایجاد اشتغال باتوجه به تاریخچه‌ای که دارد، از قدمت معدن گرفته تا روش‌ها و ابزار حفاری، به مرور به بخشی از میراث تاریخی، فرهنگی و اجتماعی یک سرزمین نیز تبدیل شده است؛ از طرفی تغییر سلیقه گردشگران و علاقه آنان به کشف مقصدهای جدید، می‌تواند انگیزه مهمی برای بهره‌برداری از معادن در ارائه خدمات به گردشگران شود.
معادن متروکه به معادنی گفته می‌شود که دست‌کم به‌مدت ۵ سال غیرفعال بوده‌اند. ممکن است به‌دلیل نامناسب بودن وضعیت بازار، به اتمام رسیدن ذخایر معدنی، کاهش عیار مواد معدنی، پایین بودن کیفیت مواد معدنی یا عدم توجیه اقتصادی بهره‌برداری، این معادن فعالیت‌شان متوقف شده و به‌حالت متروک درآمده‌اند که خود به دو دسته معادنی که ذخیره آنها به اتمام رسیده و معادنی که هنوز ذخیره معدنی دارند، اما ادامه فعالیت و استخراج مواد از آن به‌صرفه نیست، تقسیم می‌شوند.
معادن روباز مس، آهن، سرب و روی، گوهرسنگ‌ها، طلا و فیروزه و سنگ‌های ساختمانی و تزئینی، در صورت بهره‌برداری اصولی در راستای ترویج صنعت گردشگری، می‌توانند به مقاصد ارزشمندی برای بازدید گردشگران تبدیل شوند که در آنها امکان بازدید از فرآیند کاوش، فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی، تجربه کاوش و استخراج، آشنایی با ماشین‌آلات و ابزار کار و نحوه استفاده از آن، ایجاد موزه معادن و مراکز تفسیر میراث گردشگری و به خدمت گرفتن افراد متخصص و جویای کار وجود خواهد داشت.
ایران، سرزمینی با تنوع بی‌نظیر منابع و کانی‌ها با معادن مختلف فعال و متروکه با قدمت چندهزارساله است که ظرفیت جدید گردشگری معدنی در زنجیره ارزش و کسب‌وکار صنعت گردشگری محسوب می‌شود. آشنایی با ابزارآلات اکتشاف و حفاری معادن از دوران باستان در معادن متروکه تا ابزار نوین کاوش در معادن امروزی، از جاذبه‌های این نوع گردشگری است.
مشاهده انواع کانی‌ها و سنگ‌ها بهویژه سنگ‌های قیمتی و جواهر، حضور در معادن روباز یا زیرزمینی، بازدید از روش‌های اکتشاف و استخراج آنها، عبور از تونل زیرزمینی، تماشای ماشین‌آلات استخراج از معادن و حمل‌ونقل برای مردم و گردشگران جذابیت خاصی دارد. در کنار همه این ویژگی‌ها توجه به ظرفیت بکر میراث طبیعی و پدیده‌های جذاب طبیعت زنده و غیرزنده در مناطق مختلف کشور، شناسایی و بها دادن به معادن به‌‌واسطه داشتن پیشینه بسیار طولانی و تنوع معدنکاری فرصتی مناسب برای گردشگری، اشتغالزایی و توسعه اقتصادی در کنار بهره‌برداری از معادن در ایران خواهد بود.
گردشگری در بزرگ‌ترین مجتمع سرب و روی خاورمیانه
انگوران به‌عنوان بزرگ‌ترین مجتمع معدنی-گردشگری سرب و روی خاورمیانه، ظرفیتی نهفته از جاذبه گردشگری در ماه‌نشان استان زنجان از معادن فعال کشور است که خرداد ۹۹ به‌عنوان نخستین مجتمع معدنی گردشگری کشور مجوز فعالیت برای بازدید گردشگران را دریافت کرد و باتوجه به آماده‌سازی واحدهای اقامت و اسکان، می‌تواند در شرایط پساکرونا، یکی از مقاصد پربازدید گردشگرانی که به استان زنجان می‌روند، باشد.
ماه‌نشان که از قطب‌های معدنی استان زنجان است، غنی‌ترین معدن سرب و روی خاورمیانه و تنها معدن طلای فعال استان زنجان را در خود جای داده که باتوجه به برخورداری از آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی و گردشگری، می‌تواند زمینه را برای جذب و ورود سرمایه‌گذار در قسمت‌های مختلف کشاورزی، معدنی، آبزی‌پروری، بوم‌گردی، ایجاد موزه و گردشگری منطقه فراهم کند.
مجتمع انگوران بزرگ‌ترین معدن سرب و روی در خاورمیانه و دارای معدن سنگ عظیم تراورتن و معدن زیرزمینی با دو تونل به‌طول تقریبی هر کدام ۱۲۰۰ متر همجوار است؛ همچنین تلاقی با ورودی ییلاق ماه‌نشان براساس وضعیت کوهستانی منطقه که تنها راه ورود و خروج عشایر از این مسیر است و قرار گرفتن در مسیر راه زنجان به تکاب و بنای تاریخی تخت سلیمان، از مزیت‌های ویژه انگوران برای جذب گردشگر و هدف قرار گرفته به‌عنوان مقصد معدنی-گردشگری در کشور است.
در نزدیکی معدن انگوران، کارخانه بزرگ کالسیمین وجود دارد که مواد اولیه استخراجی را از مجتمع انگوران با روپ‌وی (تله‌کابین) به‌طول تقریبی ۲۰ کیلومتر تا کارخانه دریافت می‌کند که در آینده گردشگران می‌توانند با این تله‌کابین بخشی از مسیر را طی و بر فراز طبیعت زیبای منطقه ماه‌نشان و انگوران را مشاهده کنند.
پایان کانی‌ها، پایان حیات معدن نیست
اکنون با توسعه گردشگری معدنی، پایان استخراج منابع و کانی‌ها دیگر پایان حیات یک معدن نیست و دیگر معدن به پدیده‌ای متروک و آسیب‌زا در کنار شهرها و روستاها تبدیل نمی‌شود، بلکه با تغییر و تحول و جان‌بخشی مجدد به یک کالبد به‌ظاهر بی‌روح و ایجاد منابع اشتغال و درآمد، علاوه بر اینکه می‌توان از بروز آسیب‌های محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی جلوگیری کرد، می‌توان معدن را به محلی برای گردشگری معدنی تبدیل کرد؛ برنامه‌ای که در بیشتر کشورهای دنیا برای معادن متروک و فعال، عملیاتی شده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد ۲۰ معدن در کشور از قابلیت و ظرفیت گردشگری معدنی برخوردارند؛ به‌طور مثال معدن زیرزمینی نخلک در استان اصفهان حدود ۲هزار سال قدمت دارد و در محل این معدن آثار باستانی قرار گرفته که پیشینه آن به دوران ساسانی می‌رسد.
در کنار چنین جذابیت‌های صنعتی، طبیعی و تاریخی، سفر به عمق ۲۳۰متری زمین اتفاقی است که فقط در این معدن زیرزمینی تجربه خواهد شد. معدن پتاس خور و بیابانک در اصفهان، معدن نمک گرمسار، معدن فلورین در سوادکوه مازندران، معدن فیروزه نیشابور قدیمی‌ترین معدن فعال جهان و معادن سرب و روی در نخلک انارک در نایین با سابقه حفاری معدنی دوهزار ساله را می‌توان از معادنی با ظرفیت بالقوه گردشگرپذیری نام برد.
در گرمسار معادن زیرزمینی بسیار بزرگ نمک قرار دارد که از ظرفیت خوبی برای جذب گردشگر برخوردارند. همچنین معدن فیروزه نیشابور با پیشینه حدود ۶ هزار و۳۰۰ سال به‌عنوان پیرترین معدن فعال جهان در ایران قرار دارد. تبدیل یک معدن سنگ تزئینی متروک در گلپایگان به جاذبه گردشگری پارک جنگلی یکی از نمونه‌های موفق اجرای گردشگری معدن در کشور است.
سخن پایانی...
اکنون که گردشگران در همه جای جهان هر روز به‌دنبال مقصدهای شگفت‌انگیز، فعالیت‌های نو و تجربه اتفاقات جدید هستند، استفاده از معادن متروک و گردشگری معدنی می‌تواند فعالیتی اثربخش و بهترین فرصت برای اشتغالزایی و درآمدزایی شود. همچنین چگونگی استخراج مواد معدنی بهویژه گوهرسنگ‌ها همیشه برای مردم جالب بوده، زیرا دسترسی به معادن برای افراد عادی میسر نیست و گردشگری معدنی این فرصت را به افراد می‌دهد تا آن را تجربه کنند.
باتوجه به شیوع بیماری کرونا و توصیه ستاد ملی مقابله به کرونا به در خانه ماندن و تاکید بر تعویق سفر به دوران پس از مهار بیماری کرونا، اکنون بهترین فرصت برای مطالعه و شناخت بیشتر جاذبه‌های فرهنگی، گردشگری و طبیعی ایران و آشنایی با انواع گردشگری موضوعی ایجاد شده است. می‌توان با بررسی دقیق، مقصدهای جذاب و جدید گردشگری را برای مسافرت‌های فردی و گروهی در دوران پساکرونا برنامه‌ریزی کرد.
