محوریت قرار گرفتن همکاری صنعت نفت و گاز ایران به‌عنوان مزیت اصلی اقتصاد ایران و توجه به حضور فراگیر شرکت‌های دانش‌بنیان فناوری فعال در حوزه بومی‌سازی در راستای تولید بار اول و همچنین تکمیل زنجیره ارزش صنعتی، علاوه بر رشد بهره‌وری در اقتصاد ایران، زمینه‌ساز تحقق رشد پایدار اقتصادی و همچنین بازارهای جدید نفتی شده و به کمک این استراتژی کلیدی، ایران توانسته در بخش نفت و گاز خود با تحولی بزرگ و مثبت روبه‌رو شود. در این گزارش نگاهی دارد به تاثیر همکاری‌های فناورانه دانش‌بنیان‌ها بر بهره‌وری و ارتقای صنعت نفت که در ادامه می‌خوانید.

بومی‌سازی با کمک دانش‌بنیان‌ها

اهمیت دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ کشور از طریق تولید بار اول و بومی‌سازی اقلام و تجهیزات راهبردی و استراتژیک برکسی پوشیده نیست. تا جایی که رهبرمعظم انقلاب نیز سال گذشته به مسئله اهمیت دانش‌بنیان شدن صنعت نفت کشور اشاره کردند. این موضوع سبب خودکفایی در فرآیند تولید، صرفه‌جویی ارزی، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بازدهی و بهره‌وری تولید، خنثی‌سازی تحریم‌ها و ایجاد فرصت‌های صادراتی خواهد شد. سیاست تولید بار اول اقلام راهبردی، مسیر خنثی‌سازی تحریم‌های صنعتی علیه کشورمان را باز کرد. در واکنش به تحریم صنایع نفت و گاز کشور و محدود کردن دسترسی ما به اقلام و تجهیزات راهبردی، دولت سیزدهم سیاست بومی‌سازی محصولات را با استفاده از توان دانش‌بنیانی کشور در دستور کار قرار داد. از سوی دیگر، تولید انواع ادوات و تجهیزات راهبردی صنعت از این مسیر، نه‌تنها بازارسازی بزرگی برای شرکت‌های دانش‌بنیان است، بلکه با توجه به تجربیات موفق سیاست تولید بار اول در صنعت نفت و انرژی کشور، اثرگذاری بسیار بزرگ و مهمی در سیاست‌های تجاری کشور نیز ایجاد کرده است.

برای دستیابی به این اهداف، نیاز است هزینه‌های تولیدات بار اول و دانش‌بنیان را بپردازیم. پروژه‌های تحقیقاتی زمان‌بر هستند و نیاز به صبوری در این راه داریم. از سوی دیگر، باید آزمون‌وخطاهایی انجام شود تا در نهایت دستاوردی داشته باشیم. دانش‌بنیان‌ها در این فرآیند، نیاز به حمایت‌های جدی دارند. به‌گفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت نفت بیشترین استفاده را از دستاوردهای دانش‌بنیانی کشور داشته، به‌طوری‌که رفع نیازهای صنایع نفت و گاز کشور توسط تولیدات بار اول و دانش‌بنیانی با جدیت در حال پیگیری است.

تمرکز بر جریان نفت و انرژی و همچنین پیگیری بومی‌سازی قطعات و اقلام راهبردی زنجیره ارزش صنعت نفت کشور، سبب شد سیاست‌های تجاری کشور به سمت تاثیرگذاری بیشتر در صنعت نفت و انرژی کشورهای همسو برود. صادرات تجهیزات پالایشگاهی و کمک به بازسازی پالایشگاه‌های نیمه‌فعال کشورهای همسو، صادرات کاتالیست به روسیه و مذاکرات برای صادرات توربین‌های صنعت نیروگاهی به کشورهای روسیه و عراق از مهم‌ترین اثرگذاری‌های سیاست موفق تولید بار اول اقلام راهبردی بود.نکته مهم دیگر تحقق دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ کشور از مسیر تولید بار اول اقلام راهبردی صنایع این است که مسیر و روش اصلی ورود تحقیق و توسعه به صنایع بزرگ کشور توسط سیاست تولید بار اول اقلام راهبردی صنایع به وقوع پیوست.

تمرکز بر توانمندی‌های داخلی، نه خارجی

قاسم ساعدی، عضو کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به این موضوع که طی ۵ سال گذشته رهبری تأکید زیادی بر استفاده از ظرفیت‌های دانش‌بنیان‌ها و نخبگان در کشور داشت، به اظهار کرد: در شرایط تحریمی اخیر که عرضه اقلام راهبردی و استراتژیک صنعتی به کشورمان تحریم شد، سیاست اتکا به خود و استفاده از ظرفیت‌های دانش‌بنیانی را با جدیت در دستور کار قرار دادیم.

وی ادامه داد: همراستا با تأکیدات رهبری در زمینه اتکا به خود، گروه‌های جهادی و شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور بیش‌ازپیش فعال شدند. گروه‌های جهادی در زمینه رفع محرومیت‌ها گام برداشتند و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز در عرصه بومی‌سازی اقلام و تجهیزات موردنیاز کشور فعالیت داشتند.

عضو کمیسیون انرژی مجلس افزود:هدف تحریم‌ها این بود که صنایع بزرگ کشور همچون نفت و گاز را گوناگون کنند و اقتصاد کشور را به بن‌بست برسانند. در شرایط تحریمی توانستیم به رفع نیازهای خود از طریق دانش‌بنیان‌ها بپردازیم تا جایی پیشرفت کردیم که در برخی زمینه‌ها مانند کاتالیست به صادرات پرداختیم. صدور خدمات فنی‌مهندسی به کشورهای دیگر و تجهیز پالایشگاه‌های فراسرزمینی نیز بر اثر دستاوردهای دانش‌بنیانی میسر شد.

وی ادامه داد: دولت سیزدهم به جای اینکه منتظر نتیجه مذاکرات بنشیند و به کمک‌های بیرونی چشم بدوزد، نگاهش را از بیرون به داخل کشور معطوف کرد. به این ترتیب، استفاده حداکثری از توان نخبگانی و دانش‌بنیانی کشور مدنظر قرار گرفت و توانستیم به خنثی‌سازی تحریم‌ها بپردازیم.

عضو کمیسیون انرژی مجلس خاطرنشان کرد: سیاست دولت سیزدهم را در زمینه خنثی‌سازی تحریم‌ها با استفاده از دستاوردهای دانش‌بنیانی مثبت و موثر می‌دانم. با این سیاست، توانستیم تولید نفت را به میزان قبل از تحریم‌ها برگردانیم.

ساعدی گفت: فعالیت بیش از ۶۵۰ شرکت دانش‌بنیان در زنجیره ارزش نفت و گاز و قراردادهای متعدد وزارت نفت با دانش‌بنیان‌ها در راستای تولیدات بار اول، نشان‌دهنده اهتمام جدی دولت و وزارت نفت به استفاده از دستاوردهای دانش‌بنیانی است که نتایج خوبی را برای کشور به لحاظ صرفه‌جویی ارزی و بومی‌سازی محصولات رقم زد.

وی در پایان تأکید کرد: نیاز است با جدیت به راهمان ادامه دهیم و با تکیه‌بر توان داخلی و دانش‌بنیانی به رفع نیازهای خود و حتی تسخیر بازارهای منطقه و جهان فکر کنیم. تمامی این اهداف با برنامه‌ریزی درست و استفاده از ظرفیت نخبگانی کشور شدنی است.

دانش حرف اول و آخر را می‌زند

ایرج ندیمی، کارشناس اقتصاد درباره استفاده حداکثری از ظرفیت دانش‌بنیان‌ها در صنعت نفت و گاز کشور و فعالیت بیش از ۶۵۰ شرکت دانش‌بنیان در صنایع نفت و گاز کشور به اظهار کرد: امروز اساس هر کاری در جهان دانش است و محوریت قرار دادن دانش در تمامی صنایع و از جمله نفت و گاز، ضروری است و به‌درستی هم این سیاست در دستور کار است.

وی ادامه داد: امروز دنیا از کارهای یدی گذر کرده و دانش حرف اول و آخر را می‌زند. در همین راستا، به‌درستی ضرورت استفاده از ظرفیت‌های دانش‌بنیانی در صنایع نفت و گاز کشور احساس شده است.

کارشناس اقتصاد خاطرنشان کرد: استفاده از ظرفیت دانش‌بنیان‌ها در صنعت نفت یک ضرورت است، زیرا ما در این زمینه عقب‌ماندگی داریم و باید این عقب‌افتادگی تکنولوژیک را رفع کنیم و دانش‌بنیان‌ها می‌توانند در این زمینه کمک‌کننده باشند.

ندیمی گفت: در شرایط تحریمی که دسترسی به شرکت‌های درجه یک دنیا نداریم و تحت تحریم صنعتی هستیم، استفاده از ظرفیت دانش‌بنیانی کشور یک ضرورت است. این سیاست مزیت‌های فراوانی برای ما دارد. از یک‌ سو، بستری برای فعالیت دانش‌بنیان‌ها به وجود می‌آورد و بازارسازی‌ برای آنها داریم و از سوی دیگر، از طریق بومی‌سازی محصولات به رفع نیازهای صنایع می‌پردازیم و منافع کشور را تأمین می‌کنیم.

وی ادامه داد: دانش‌بنیان‌ها در مقیاس‌های گوناگون در صنایع نفت و گاز کمک‌کننده بودند. در برخی حوزه‌ها، قبلا کارهایی انجام شده و دانش‌بنیان‌ها ادامه‌دهنده کار هستند. در این زمینه حفظ و نگهداشت تکنولوژی مطرح است که اهمیت آن کمتر از افزایش بهره‌وری نیست.

کارشناس اقتصاد خاطرنشان کرد: در برخی حوزه‌ها پیش‌تر ورود نکرده بودیم و برای نخستین بار دانش‌بنیان‌ها به این حوزه‌ها وارد شده‌اند. به‌طور مثال، در زمینه حفظ و نگهداشت گاز برای نخستین بار دانش‌بنیان‌ها ورود کردند و توانستند در حوزه جلوگیری از سوزاندن گاز فلر مفید فایده باشند.

وی ادامه داد: دستاوردهای ما در زمینه اجتناب از سوزاندن گاز فلر از جهات گوناگون برای ما منفعت دارد؛ از یک سو عدم‌النفعی را که از محل عدم‌استفاده از این گاز برای ما ایجاد می‌شد، از بین برده و از سوی دیگر، استفاده از این گاز برای ما درآمدزایی دارد.

کارشناس اقتصاد خاطرنشان کرد: نباید توقع داشته باشیم که تولیدات دانش‌بنیانی برای بار اول در دنیا تولید شده باشند. برخی دستاوردهای دانش‌بنیانی قبلاً در دنیا تولید شده و ما در کشورمان آنها را بومی‌سازی می‌کنیم. این دستاوردها می‌توانند نقش مهمی در افزایش بهره‌وری در صنایع نفت و گاز برای کشور داشته باشند.

وی در پایان تاکید کرد: ممکن است در ابتدای راه به کیفیت مطلوب در دستاوردهای دانش‌بنیانی نرسیم، اما باید صبوری کنیم و دست از حمایت از دانش‌بنیان‌ها نکشیم.

ضرورت حمایت حداکثری از دانش‌بنیان‌ها

محمدعلی قدیری، کارشناس انرژی نیز درباره این موضوع که وزارت نفت بیشترین قراردادهای منعقده را با شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه استفاده از تولیدات بار اول و بومی‌سازی اقلام و تجهیزات راهبردی موردنیاز داشته، به اظهار کرد: فایده چنین اقداماتی این است که در نهایت به تقویت بخش خصوصی می‌پردازیم و از مزیت‌های این امر کشور را بهره‌مند می‌کنیم.

وی ادامه داد: سیاست استفاده حداکثری از دستاوردهای دانش‌بنیانی در صنایع نفت و گاز کشور مثبت ارزیابی می‌شود. نباید به بررسی این موضوع بپردازیم که تولیدات بار اول نسبت به نمونه خارجی ارزان‌تر یا گران‌تر است. در ابتدا باید حمایت از دانش‌بنیان‌ها را به صورت حداکثری داشته باشیم تا این شرکت‌ها جان بگیرند و بتوانند در روند صنعتی‌سازی کشور نقش مهمی ایفا کنند.

این کارشناس انرژی افزود: حتی اگر تولید یک محصول دانش‌بنیان نسبت به نمونه خارجی‌ آن، گران‌تر باشد، منافع کشور ایجاب می‌کند تولید این محصول را به شرکت‌های داخلی و دانش‌بنیان واگذار کنیم.

وی گفت: استفاده از دستاوردهای دانش‌بنیانی به اشتغالزایی برای متخصصان داخلی منجر می‌شود و زمینه‌ای برای کسب تجربه برای نیروهای متخصص کشور به وجود می‌آورد و آنها را توانمند می‌کند.

قدیری ادامه داد: دانش‌بنیان‌ها در ارزآوری برای کشور موثر هستند و از طریق بومی‌سازی محصولات می‌توانیم از خروج ارز از کشور جلوگیری کنیم.

وی همچنین گفت: دانش‌بنیان‌ها به‌طور قطع در افزایش بهره‌وری در صنایع مختلف کشور از جمله نفت و گاز موثر هستند. در صورتی که حمایت‌های جدی از آنها داشته باشیم، می‌توانیم به صادرات محصولات نیز فکر کنیم و از این طریق برای کشور ارزآوری داشته باشیم.

کارشناس انرژی درباره این موضوع که بیش از ۶۵۰ شرکت دانش‌بنیان در زنجیره ارزش نفت و گاز در کشور فعال هستند، اظهار کرد: دانش‌بنیان‌ها می‌توانند نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا کنند. هر قدر در صنایع مهم کشور بیشتر از آنها بهره ببریم، به نفع کشور است. این شرکت‌ها می‌توانند در روند پیشرفت صنعتی کشور به کمک بیایند.

قدیری در پایان خاطرنشان کرد: در مفید بودن این سیاست هیچ شکی وجود ندارد. بهتر است وزارت نفت به ارائه آمار دقیق درباره اقدامات انجام‌شده در حوزه دانش‌بنیانی و اینکه چقدر در صنعت نفت و گاز کشور موثر بوده، بپردازد.

سخن پایانی

در سال‌های گذشته، تمرکز بر توسعه تولید، رفع موانع پیش‌روی تجاری‌سازی، ایجاد راهکارهای مناسب برای مخاطره‌ها، ریسک‌پذیری و تضمین سرمایه‌گذاران در بخش‌های گوناگون از جمله فعالیت‌های کلیدی در جهت رشد اقتصادی کشور بوده است. شرط مکمل برای تحقق رشد اقتصادی پایدار و بقا در بازار رقابت، خلق نوآوری با استفاده از توانایی‌های بالقوه و بالفعل درون کشور است، از همین رو نیز همکاری قطب علم و فناوری کشور با صنعت نفت و گاز، مقدمه مهمی در جهت رشد بهره‌وری اقتصادی و رشد فناوری در صنعت نفت و گاز ایران شده است.محوریت قرار گرفتن همکاری صنعت نفت و گاز ایران به‌عنوان مزیت اصلی اقتصاد ایران و توجه به حضور فراگیر شرکت‌های دانش‌بنیان فناوری فعال در حوزه بومی‌سازی جهت تولید بار اول و همچنین تکمیل زنجیره ارزش صنعتی، علاوه بر رشد بهره‌وری در اقتصاد ایران، زمینه‌ساز تحقق رشد پایدار اقتصادی و همچنین بازارهای جدید نفتی شده که به کمک این استراتژی کلیدی، ایران توانسته در بخش نفت و گاز خود با تحولی بزرگ و مثبت روبه‌رو شود.