براساس آمارهای منتشر شده ناوگان خطوط هوایی ایران متشکل از 15 شرکت هواپیمایی است. در همین حال فروردین ۱۴۰۲، شهریار افندی‌زاده، معاون وزیر راه و شهرسازی تعداد کل هواپیماهای کشور را ۱۳۰ فروند اعلام کرد. او گفته بود: «در ابتدای دولت سیزدهم ۷۵ فروند هواپیمای فعال در کشور وجود داشت که هم‌اکنون تعداد هواپیماهای فعال به ۱۳۰ فروند رسیده است.»

فرسودگی ناوگان ریلی، هوایی و دریایی

معاون وزیر صمت گفت: ناوگان هوایی، دریایی و ریلی کشور فرسوده است، به گونه‌ای که حدود ۱۷۰ تا ۱۸۰ فروند هواپیما قابل استفاده در کشور موجود است. به گزارش ایدرونیوز، بابک احمدی رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران امروز در نشست خبری گفت: ناوگان هوایی، دریایی و ریلی کشور فرسوده است، لذا باید مشوق‌هایی را برای نوسازی ناوگان حمل و نقل و ایجاد کرد. موتور محرک شکوفایی صنعت تقاضا و بازار است، لذا در دوره‌ای که تحت تحریم خارجی هستیم، باید برای حمایت از صنایع داخلی از بازارهای داخلی به عنوان یک فرصت بهره بگیریم. وی افزود: در ناوگان هوایی حدود ۳۳۰ فروند پرنده در کشور وجود دارد که از این تعداد کمتر از ۲۵۰ فروند قابلیت پرواز دارد که تعدادی از این ۲۵۰ فروند هواپیما نیز به دلیل کسری قطعات یدکی، اقلام مصرفی و یا دوره‌های تعمیراتی باید از پرواز خارج شوند تا عملیات تعمیر و نگهداری رو آنها انجام شود، لذا حدود ۱۷۰ تا ۱۸۰ فروند هواپیما قابل‌استفاده در کشور موجود است. رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران ادامه داد: اولویت ما حفظ ناوگان هوایی است و برای حفظ آن نیز نیازمند اقلام و زیر ساخت هستیم که زیرساخت‌های آن در کشور موجود است، اما در حوزه اقلام یدکی مشکلات زیادی است. وی تصریح کرد: البته ظرفیت‌های مهندسی زیادی وجود دارد که می‌توان آنها را بالفعل کرد و در صنعت به کار برد. در خصوص تکمیل زیرساخت‌های اقلام هوایی در حوزه غیرنظامی سازمان گسترش ورود کرده است و فعالیت‌هایی در حال انجام است. رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در ادامه و در پاسخ به اینکه علت اصلی و عمده فرسودگی ناوگان دریایی، ریلی و هوایی و... چیست، گفت: در هر صنعتی یک اکوسیستم (تقاضا و تولید) وجود دارد در این چرخه معمولا کیفیت ارتقا می‌یابد و پیوندگی باید زنده ماندن اکوسیستم است. اما زمانی که اقتصاد دچار مشکل شود این اکوسیستم نیز دچار مشکل می‌شود. لذا وقتی در بخش تقاضا اقتصاد خوبی ایجاد نشود در نتیجه بخش‌های اقتصادی حمل و نقل نیز سود لازم را نمی‌برند و در نتیجه تمایلی به ادامه این کسب و کار ندارد. این اتفاق عملا سرعت گردش در اکوسیستم را کاهش می‌دهد و صنعت نیز کند می‌شود. وی تاکید کرد: اصلی‌ترین دلیلی که این اکوسیستم دچار سکته شده است، اقتصاد بیمار این حوزه است، بنابراین باید فضایی فراهم آورد که این اقتصاد بهبود یابد، یعنی باید فضایی را فراهم آورد که سرمایه‌گذار حوزه حمل و نقل کارش اقتصادی باشد تا از قبال سودآوری کسب‌وکار بتواند به توسعه ناوگان اقدام کند.

مقایسه‌ای با همسایگان

قدیمی‌ترین شرکت خصوصی کشور، هواپیمائی ایران است که در ۳۰ نوامبر سال ۱۹۴۴ میلادی (۹ آذر۱۳۲۳ شمسی) تأسیس شد. عمده ناوگان هوایی شرکت‌های هواپیمایی ایران را هواپیماهای بوئینگ قدیمی، ایرباس‌های اجاره‌ای و جت‌های منطقه‌ای همچون بی‌ای‌ئی ۱۴۶ و فوکر ۱۰۰ تشکیل می‌دهد.براساس گزارش‌های منتشرشده، عمده ناوگان بزرگ‌ترین ایرلاین ایران یعنی هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران موسوم به هما در حال حاضر هواپیماهای قدیمی ایرباس هستند و پس از امضای برجام، این شرکت توانست دو فروند جت ایرباس برد بلند A ۳۳۰ و یک فروند ایرباس برد متوسط A ۳۲۱ خریداری کند. در سال‌های اخیر، هما توانسته است تعدادی هواپیمای برد کوتاه‌ ای‌تی‌آر ( ATR ) را خریداری کند که البته در حال حاضر بیشتر این پرنده‌ها به علت نبود قطعات زمین‌گیر هستند. در بهمن ماه سال گذشته رییس سازمان هواپیمایی به ایسنا گفته بود که «بیش از ۸۰درصد از هواپیماهای ناوگان هواپیماهای ای‌تی‌آر ایران که پس از برجام خریداری شدند به دلیل کمبود قطعه زمین‌گیر شده‌اند.» آن‌گونه که اطلاعات موجود نشان می‌دهد از مجموعه ۱۳ فروند هواپیما ای‌تی‌آر فروخته شده به ایران پس از برجام در حال حاضر تنها دو فروند عملیاتی هستند و باقی هواپیماها به دلیل مشکلات فنی و نداشتن قطعات کافی امکان پرواز ندارند.پروازهای معدود هفتگی هما به چند شهر اروپایی (لندن و پاریس) نیز انجام می‌شود که متاسفانه به علت تحریم بنزین از سوی اتحادیه اروپا، هواپیما در ایستگاه پروازی ارومیه بنزین زده، سپس راهی اروپا می‌شود. پروازهای اروپایی هما بعضا با ایرباس قدیمی A ۳۱۰ انجام می‌گیرد.

اما در کشورهای همسایه، وضعیت ناوگان هوایی چگونه است؟ در حوزه خلیج‌فارس دو شرکت بزرگ هواپیمایی امارات و هواپیمایی قطر، تقریبا به پیشتازان بزرگ هوانوردی تجاری تبدیل شده‌اند. با اینکه شرکت هواپیمایی امارات عمر زیادی ندارد و در سال ۱۳۶۴ شمسی راه‌اندازی شده، اما این شرکت یکی از ایرلاین‌های پنج ستاره هواپیمایی در همسایگی ایران است که به ۱۵۸ مقصد پروازی در سراسر دنیا پرواز دارد. میانگین سنی ناوگان امارات ۹ سال است و دو مدل ایرباس ۳۸۰ و بوئینگ ۷۷۷ در آن استفاده می‌شود.

شرکت فلای امارات ۱۹۵ فروند هواپیما در ناوگان خود دارد، ضمن اینکه مدل‌هایی از بوئینگ ۷۷۷ x ، بوئینگ ۷۸۷ دریم لاینر و ایرباس ۳۵۰ را نیز در دست سفارش دارد که تحویل آنها از سال ۲۰۲۴ آغاز خواهد شد. میانگین سنی ناوگان قطر ایرویز نیز پنج سال است که از این حیث یکی از جوان‌ترین ناوگان‌های هوایی در جهان به حساب می‌آید. هواپیمایی قطر ۲۰۵ فروند هواپیما دراختیار دارد که شامل مدل‌های مختلف هواپیماهای برد متوسط و برد بلند ایرباس و بوئینگ می‌شود. هواپیماهایی مانند بوئینگ ۷۷۷ ( Boeing ۷۷۷-۳۰۰ ER ) بیشترین تعداد ناوگان فعال قطر ایرویز (۵۲ فروند) را شامل و تنها یک فروند ایرباس ۳۲۱ ( Airbus A ۳۲۱-۲۰۰) در ناوگان این شرکت استفاده می‌شود.

سخن پایانی

در طول سال‌های اخیر، اخبار متناقضی از تعداد هواپیمای مورد نیاز کشور برای تجهیز ناوگان هوایی به گوش می‌رسد. از ۳۶۰ فروند گرفته تا بیش از ۵۰۰ فروند، آمار درهم و ناهمگونی است که در مورد نیاز صنعت هوانوردی کشور در دهه‌های آتی ذکر شده است. در خوش‌بینانه‌ترین حالت اگر ایرلاین‌های ایران سالانه ۲۵ فروند هواپیما (برد بلند، برد متوسط و برد کوتاه) تحویل بگیرند، حداقل ۱۵ سال طول می‌کشد که به وضعیت فعلی رقبا برسند، این در حالی است که کشورهای منطقه ده‌ها فروند هواپیما سفارش داده‌ و به سرعت روبه جلو حرکت کرده اند.