برای رهایی از تله صادرات مواد با ارزش‌افزوده پایین و جلوگیری از تشدید خام‌فروشی در صادرات کشور، باید به‌طور متمرکز هدایت منابع به سمت سرمایه‌گذاری در توسعه زنجیره ارزش در صنایع کشور در پیش گرفته شود و بهترین بستر برای تحقق این موضوع، اعطای مشوق هدفمند مالیاتی ازسوی دولت و هدایت هدفمند معافیت‌های مالیاتی کشور از طریق اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه است. در همین راستا امسال برای نخستین‌بار اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به شرکت‌های دانش‌بنیان صنعتی اعطا شده است. صمت در این گزارش پیرامون اهمیت مشوق‌های مالیاتی و هدایت منابع تولید و صنعت کشور به سمت تقویت زنجیره‌های ارزش کشور و خلق ارزش جدید در اقتصاد با کارشناسان این حوزه به گفت‌وگو پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

مزیت‌های اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه

طبق آمار سازمان توسعه تجارت، در ۷ ماه نخست ۱۴۰۲ ارزش هر تن کالای صادراتی (غیرنفتی) و وارداتی به ترتیب معادل ۳۵۷ و ۱۷۲۱ دلار بر تن شده است. این بدان معناست که ارزش هر تن کالای وارداتی ایران به ۴.۸۲ برابر هر تن کالای صادراتی رسیده که نشان می‌دهد ایران صادرکننده مواد خام و واردکننده محصولات زنجیره ارزش است. همچنین آمارهای صادرات در ۷ ماه نخست امسال نشان‌ از تعمیق خام‌فروشی دارد که محدودیت‌های فناورانه در داخل عامل اصلی این وضعیت است. همچنین به‌دلیل عدم‌توسعه زنجیره ارزش و وابستگی بالا به صادرات محصولات خام، نتیجتا مقاصد صادراتی کشور نیز محدود و این وضعیت موجب شده به‌دلیل عدم‌توسعه تکنولوژیک صنایع و عدم‌تمرکز بر توسعه زنجیره ارزش، محدودیت در اقلام صادراتی نیز داشته باشیم. تعداد مقاصد صادراتی ایران نیز طی ۷ ماه ۱۴۰۲، ۱۴۱ کشور بوده که درمیان آنها، ۱۵ کشور حدود ۹۲ درصد مجموع ارزش صادرات را تشکیل می‌دهند.روند شاخص «نسبت ارزش هر تن کالای وارداتی به صادراتی» در کشور ما صعودی بوده است. طبق اعلام آمار رسمی گمرک در ۳سال اخیر این روند از عدد ۳.۲۵ در ۱۴۰۰ به اعداد ۳.۶۸ در ۱۴۰۱ و ۴.۸۲ در ۱۴۰۲ افزایش یافته که از تعمیق خام و نیمه‌خام‌فروشی و رکود در صنایع پایین‌دستی ایران حکایت دارد.

برای رهایی از تله صادرات مواد با ارزش‌افزوده پایین و جلوگیری از تشدید خام‌فروشی در صادرات کشور، باید به‌صورت متمرکز، هدایت منابع به سمت سرمایه‌گذاری در توسعه زنجیره ارزش در صنایع کشور در پیش گرفته شود و بهترین بستر برای تحقق این موضوع، اعطای مشوق هدفمند مالیاتی ازسوی دولت و هدایت هدفمند معافیت‌های مالیاتی کشور از طریق اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه است. در همین راستا امسال برای نخستین‌ بار اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به شرکت‌های دانش‌بنیان صنعتی اعطا شده و بدین ترتیب مسیر رسیدن به توسعه صنعتی و تکمیل زنجیره ارزش صنایع و جلوگیری از تعمیق خام‌فروشی محصولات صادراتی صنایع کشور هموار خواهد شد.اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه ( R&D ) مشوق‌های قدرتمندی هستند که می‌توانند از طریق هدایت منابع صنعت به سمت نوآوری، تکمیل زنجیره‌های ارزش صنعتی، کاهش کسری تجارت خارجی، خنثی کردن تحریم‌های فناوری و تامین مالی توسعه فناوری، به نفع اقتصاد ایران باشند.

راهکاری برای تقویت زنجیره ارزش در صنعت

حسین نجف‌دولابی، کارشناس سیاست‌گذاری اقتصادی درباره وضعیت صادرات ما و افزایش نسبت ارزش هر تن کالای وارداتی به صادراتی به صمت اظهار کرد: آمار صادرات ایران حاکی از روند نگران‌کننده افزایش اتکا به خام‌فروشی در دهه گذشته است و متاسفانه این روند در ۳ سال گذشته نیز تداوم داشته و شاهد رشد نسبت ارزش هر تن کالای وارداتی به صادراتی بوده‌ایم. برای رفع این مشکل و رهایی از دام صادرات کم‌ارزش، هدایت منابع به سمت سرمایه‌گذاری در توسعه زنجیره‌های ارزش در صنایع کشور ضروری است.این کارشناس حوزه مالی درباره ضرورت توسعه زنجیره ارزش صنایع کشور با تکیه‌بر اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه گفت: اتکای شدید به صادرات مواد خام، اقتصاد را در برابر نوسانات قیمتی و شوک‌های خارجی آسیب‌پذیر می‌کند. تنوع بخشیدن به صادرات از طریق محصولات با ارزش‌افزوده، ثبات را ارتقا و قرارگیری در معرض نوسانات بازار جهانی را کاهش می‌دهد. همچنین توسعه زنجیره‌های ارزش امکان ایجاد محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر را فراهم می‌کند. صنایع ایران با حرکت به سمت صنایع پایین‌دستی و تکمیل زنجیره‌های ارزش می‌توانند سهم بیشتری از ارزش ایجادشده در فرآیند تولید را به خود اختصاص دهند. این امر باعث افزایش سودآوری، رقابت‌پذیری و رشد اقتصادی می‌شود.

نجف‌دولابی با اشاره به اهمیت موضوع توسعه زنجیره ارزش در تحقق توسعه صنعتی گفت: توسعه زنجیره ارزش با تقویت رشد صنایع و حمایت از توسعه نیروی کار ماهر، ایجاد شغل را تحریک می‌کند. صنایع همان‌طور که به سمت فعالیت‌های با ارزش‌افزوده بالاتر حرکت می‌کنند، به تعداد بیشتری از کارگران ماهر نیاز دارند که این امر به فرصت‌های شغلی و کاهش نرخ بیکاری کمک می‌کند. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در صنایع به پیشرفت و نوآوری فناوری کمک می‌کند. با تشویق فعالیت‌های صنعتی دانش‌بنیان، ایران می‌تواند قابلیت‌های فناوری خود را توسعه دهد، اتکا به فناوری خارجی را کاهش دهد و فرهنگ نوآوری را در داخل کشور تقویت کند.کارشناس سیاست‌گذاری اقتصادی درباره اهمیت اعطای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به‌عنوان یکی از مشوق‌های مالیاتی هدفمند برای توسعه زنجیره ارزش اظهار کرد: ارائه اعتبارات مالیاتی تحقیق و توسعه برای شرکت‌های صنعتی، از جمله شرکت‌های دانش‌بنیان، گامی کلیدی در جهت ارتقای توسعه زنجیره ارزش است. دولت با ارائه مشوق‌های مالیاتی برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه، شرکت‌ها را برای سرمایه‌گذاری در نوآوری، بومی‌سازی فناوری و تنوع محصول تشویق می‌کند. این امر موجب توسعه محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر و افزایش رقابت‌پذیری صنایع ایران در بازارهای جهانی می‌شود. اطمینان از یک رویکرد متمرکز برای تخصیص مشوق‌های مالیاتی برای اجرای موثر بسیار مهم است. دولت باید نیازها و ظرفیت صنایع مختلف را به‌دقت ارزیابی و بخش‌هایی را که بیشترین ظرفیت را برای توسعه زنجیره ارزش دارند، اولویت‌بندی کند. این رویکرد هدفمند تضمین می‌کند که مشوق‌های مالیاتی به سمت صنایعی هدایت می‌شود که بیشترین تاثیر را در رشد اقتصادی و رقابت صادرات دارند. همچنین همکاری بین صنعت، دانشگاه و موسسات تحقیقاتی برای توسعه موفقیت‌آمیز زنجیره ارزش حیاتی است. دولت می‌تواند با ارائه مزایای مالیاتی بیشتر برای شرکت‌هایی که با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مشارکت دارند، مشوق همکاری باشد. این امر انتقال دانش را ترویج می‌کند، از نوآوری حمایت و پیوند بین تحقیق و صنعت را تقویت می‌کند.

مزیت‌هایی که باید ببینیم

نجف‌دولابی در ادامه تشریح مزایای اعتبارات مالیاتی تحقیق و توسعه برای ایران اظهار کرد: مزایای اعتبارات مالیاتی تحقیق و توسعه برای ایران قابل‌توجه و چندوجهی است. با هدایت منابع صنعت به سمت تحقیق و توسعه، کاهش وابستگی به واردات، خنثی کردن تاثیر تحریم‌های فناوری، تامین مالی توسعه فناوری و ارتقای صنایع بزرگ دانش‌بنیان، ایران می‌تواند خود را به‌عنوان قطب نوآوری و پیشرفت‌های فناوری معرفی کند. ارائه اعتبارات مالیاتی تحقیق و توسعه نه‌تنها به رشد اقتصادی کمک می‌کند، بلکه باعث تقویت خودکفایی، تقویت صنایع و افزایش رقابت جهانی کشور می‌شود؛ بنابراین برای سیاست‌گذاران ایران بسیار مهم است که پذیرش اعتبارات مالیاتی تحقیق و توسعه را به‌عنوان یک ابزار استراتژیک برای هدایت نوآوری و توسعه اقتصادی پایدار در نظر بگیرند.وی در جمع‌بندی صحبت‌های خود اظهار کرد: هدایت مجدد منابع به سمت توسعه زنجیره ارزش در صنایع ایران برای کاهش اتکا به صادرات مواد خام و ارتقای رشد اقتصادی بسیار مهم است. مشوق‌های مالیاتی هدفمند، مانند اعتبارات مالیاتی تحقیق و توسعه، نقش مهمی در تشویق تحقیق، نوآوری و بومی‌سازی فناوری ایفا می‌کنند. با استفاده از این مشوق‌ها، ایران می‌تواند به توسعه صنایع دانش‌بنیان، تکمیل زنجیره‌های ارزش و جایگاه خود در زنجیره‌های ارزش جهانی کمک کند. بااین‌حال، اجرای موثر، نظارت و ارزیابی برای اطمینان از موفقیت این ابتکارات ضروری است. با پذیرش توسعه زنجیره ارزش، ایران می‌تواند رقابت صادراتی خود را افزایش دهد، شغل ایجاد و توسعه اقتصادی پایدار را تقویت کند.

جهش فناوری با اعطای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه

علی پاشایی‌بیدار، کارشناس حوزه علم و فناوری نیز درباره نقش تخصیص اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در جهش فناوری صنعتی به صمت گفت: در چارچوب برنامه هفتم توسعه، مجلس شورای اسلامی اصلاحات اساسی را برای تقویت مشوق‌های مالیاتی همسو با رشد اقتصادی و پیشرفت‌های فناوری انجام داده است. در میان این مشوق‌ها، سیاست اعطای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به‌عنوان ابزاری حیاتی برای تکمیل زنجیره ارزش، تشویق سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه ( R&D ) و ترویج توسعه صنعتی برجسته است و علاوه بر بحث تکمیل زنجیره ارزش، با جهش فناورانه صنعت کشور، تحولی بزرگ در تجارت خارجی ایران از محل کاهش واردات تجهیزات فناورانه صنعتی و همچنین افزایش صادرات تجهیزات و فرآیند صنعتی به کشورهای دیگر از محل این سیاست محقق خواهد شد.

وی ادامه داد: اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به‌عنوان یک محرک مهم در توسعه هزینه‌های تحقیق و توسعه عمل می‌کند. دولت‌ها با ارائه مشوق‌های مالیاتی، صنایع را تشویق می‌کنند تا منابع را برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه تخصیص دهند. این امر نه‌تنها ‌صرفه تحقیق و توسعه را افزایش می‌دهد، بلکه به‌عنوان یک ابزار بازاریابی موفق برای شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند عمل می‌کند. اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، صنایع را تشویق می‌کند تا در نوآوری سرمایه‌گذاری کنند که این امر منجر به پیشرفت‌های تکنولوژیکی، بهبود بهره‌وری و رشد کلی اقتصادی می‌شود.

پاشایی بیدار افزود: مجلس شورای اسلامی باتوجه به اهمیت خنثی‌سازی تاثی تحریم‌ها در حوزه فناوری، ضرورت تقویت اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه را طی ۵ سال برنامه هفتم تشخیص داده است. با ترویج فعالیت‌های تحقیق و توسعه از طریق مشوق‌های مالیاتی، کشورها می‌توانند وابستگی خود را به فناوری‌های وارداتی کاهش دهند و خودکفایی را تقویت کنند. توانایی توسعه و بومی‌سازی فناوری‌های حیاتی نه‌تنها رشد اقتصادی را افزایش می‌دهد، بلکه امنیت ملی و انعطاف‌پذیری را در برابر فشارهای خارجی تقویت می‌کند.

مشوقی برای شکل‌گیری دانش‌بنیان‌ها

این کارشناس حوزه سیاست‌گذاری ادامه داد: تخصیص اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه مزایای متعددی هم برای صنایع و هم برای کل اقتصاد به همراه دارد. این اقدام در درجه نخست صنایع را به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه تشویق می‌کند که منجر به ایجاد محصولات، خدمات و فرآیندهای جدید می‌شود. این امر نوآوری را تقویت می‌کند و قدرت رقابت و عملکرد کلی صنایع را افزایش می‌دهد. علاوه بر آنچه گفته شد ارائه اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب می‌کند و همکاری بین شرکت‌های داخلی و بین‌المللی را ارتقا می‌دهد. این امر انتقال دانش، تبادل فناوری و ایجاد مشارکت‌های استراتژیک را تسهیل می‌کند. وی افزود: اعطای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، مشوق شکل‌گیری صنایع دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌هاست. دولت‌ها با ارائه حمایت مالی و کاهش ریسک‌های مرتبط با تحقیق و توسعه، رشد این بخش‌ها را که اغلب در خط مقدم پیشرفت‌های فناوری قرار دارند، تسهیل می‌کنند. این به‌نوبه خود باعث ایجاد شغل، کارآفرینی و توسعه نیروی کار بسیار ماهر می‌شود. همچنین برای اجرای موثر اعطای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، دولت‌ها باید نقش فعالی در طراحی و اجرای سیاست‌های حمایتی ایفا کرده و نسبت به پرداخت به‌موقع و تخصیص دقیق اعتبار مالیاتی به طرح‌های توسعه‌ای صنعت مبادرت ورزند.

استراتژی برای ارتقای رشد اقتصادی

پاشایی‌بیدار در ادامه اظهار کرد: اعطای مشوق‌های مالیاتی هدفمند، مانند اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، یک استراتژی ضروری برای ارتقای رشد اقتصادی و جهش فناوری است. با تشویق صنایع برای سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های تحقیق و توسعه، دولت‌ها می‌توانند نوآوری را تقویت کنند، رقابت صنعتی را افزایش و وابستگی به فناوری‌های وارداتی را کاهش دهند. تخصیص اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه نه‌تنها باعث جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و تشویق همکاری می‌شود، بلکه رشد صنایع دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها را تسهیل می‌کند. با تمرکز مجلس شورای اسلامی بر تقویت مشوق‌های مالیاتی در برنامه هفتم توسعه از جمله اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، شرکت‌ها می‌توانند به توسعه فناوری خود سرعت بخشند، رشد را تقویت و در برابر فشارها مقاومت کنند.

وی در پایان گفت: در چارچوب برنامه هفتم توسعه، مجلس شورای اسلامی اصلاحات اساسی را برای تقویت مشوق‌های مالیاتی همسو با رشد اقتصادی و پیشرفت‌های فناوری انجام داده است. در میان این مشوق‌ها، سیاست تخصیص اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به‌عنوان ابزاری حیاتی برای تکمیل زنجیره ارزش، تشویق سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه ( R&D ) و ترویج توسعه صنعتی برجسته است که تکمیل زنجیره ارزش، با جهش فناورانه صنعت کشور، تحولی بزرگ در تجارت خارجی ایران از محل کاهش واردات تجهیزات فناورانه صنعتی و همچنین افزایش صادرات تجهیزات و فرآیند صنعتی به کشورهای دیگر از محل این سیاست محقق خواهد شد.

سخن پایانی

اعطای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به‌ویژه برای تقویت صنایع بزرگ مبتنی بر دانش مفید است. این صنایع به‌شدت بر فعالیت‌های نوآوری، تحقیق و توسعه برای ایجاد محصولات و خدمات پیشرفته متکی هستند.

دولت با ارائه مشوق‌های مالیاتی، به رشد صنایع دانش‌بنیان که ظرفیت بالاتری برای ایجاد مالکیت معنوی، ایجاد مشاغل با ارزش و کمک به رشد اقتصادی دارند، کمک می‌کند. در مجموع با هدایت منابع صنعت به سمت تحقیق و توسعه، تکمیل زنجیره‌های ارزش صنعتی، کاهش کسری تجاری کشور در حوزه صادرات و واردات، خنثی‌سازی تاثیر تحریم‌های فناوری و تامین مالی توسعه فناوری، می‌توان رشد اقتصادی، افزایش رقابت‌پذیری و توسعه صنایع بزرگ دانش‌بنیان را تقویت کرد.