صنعت چاپ در مارپیچ مشکلات
لید صنعت چاپ، صنعت بزرگ و بااهمیتی است. این صنعت در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته در بین ۵ صنعت نخست جای گرفته، اما به‌گفته کارشناسان و فعالان آن، در کشور ما در جایگاه مناسبی قرار ندارد و دچار بحران شده است.
لید صنعت چاپ، صنعت بزرگ و بااهمیتی است. این صنعت در بیشتر کشورهای توسعه یافته در بین ۵ صنعت نخست جای گرفته، اما به گفته کارشناسان و فعالان آن، در کشور ما در جایگاه مناسبی قرار ندارد و دچار بحران شده است. فرسودگی ناوگان صنعت چاپ، یکی از چالش های پیش روی این صنعت است. در حال حاضر بسیاری از چاپخانه های کشور از فناوری های قدیمی و عمدتا فرسوده استفاده می کنند و یک سری دستگاه های خاص پیشرفته در ایران وجود ندارد و بیشتر ماشین آلات این صنعت با واردات تامین می شوند که آن هم سخت شده و صنعت چاپ را با چالش های متعددی مواجه کرده است. صمت در این گزارش، وضعیت این صنعت و دغدغه ها و مشکلات فعالان آن را از کارشناسان و فعالان صنعت چاپ کشور جویا شده که در ادامه می آید. با ما همراه باشید.
صنعت چاپ مغلوب سیاست گذاری های اشتباه
فرشید فرنگی، کارشناس صنعت چاپ درباره وضعیت این صنعت به صمت گفت: اینکه می گویند کالاها بدون بسته بندی و چاپ هویت ندارند، یعنی صنعت چاپ بسیار مهم و در اقتصاد تاثیرگذار است. واقعیت این است که در کشور ما اهمیتی به این صنعت استراتژیک داده نمی شود و این گونه است که ما نه شاهد حمایت های بانکی هستیم و نه دولتی. ترکیه در همسایگی ما برای تولیدکنندگان خود نه تنها در صنعت چاپ، بلکه در بیشتر صنایع دارای مزیت، مشوق های صادراتی تعریف می کند، اما برعکس در کشور ما شاهد ممنوعیت ها و محدودیت هایی هستیم که سر راه فعالان صنعت در بخش های مختلف گذاشته می شود. با این شرایط توان رقابت در بازارهای بین المللی را نداریم و صنعت ما روز به روز ضعیف تر و کوچک تر می شود. کشورهای دیگر، براساس اعتباری که واحد صنعتی دارد به آنها تسهیلات می دهند و بانک ها همراه تولید هستند، اما در کشور ما اداره ها باید مجوز بدهند و در ادامه شاهد هیچ گونه حمایتی ازسوی بانک ها نیستیم. فرنگی افزود: در حالی که در دنیا، صنعت چاپ را به عنوان هویت دهنده به تولید ملی قبول دارند، متاسفانه در کشور ما چاپ را هنوز فقط مختص کتاب می بینند و این بزرگ ترین لطمه ای است که از نگاه فرهنگی به صنعت چاپ وارد می شود. اگر صنعت چاپ مانند نفت در جایگاه خاص و استراتژیکی قرار بگیرد، درآمدزایی بسیاری برای صنایع وابسته خواهد داشت و بیشتر موردتوجه قرار خواهد گرفت؛ درنتیجه می توانیم یک خروجی مناسب داشته باشیم. وی ادامه داد: یکی از دلایل اینکه درباره صنعت چاپ سیاست گذاری ها درست نیست و از این صنعت حمایت نمی شود به عدم اطلاع مسئولان و مدیران رده میانی و بالایی در حوزه تصمیم گیری و سیاست گذاری برای این صنعت برمی گردد.
صنعت چاپ نیازمند مدیران آگاه
این کارشناس صنعت چاپ اظهار کرد: درست این است که مدیران رده های میانی و بالا که در سیاست گذاری های صنعت چاپ دخالت دارند، آموزش ببینند تا به شناخت برسند و بتوانند درست تصمیم گیری کنند. این موضوع نه تنها در صنعت چاپ، بلکه در تمام صنایع، لازم و ضروری است. متاسفانه آنچه شاهد آن هستیم سیاست گذاری براساس اطلاعات غلط است که آسیب های زیادی به اقتصاد کشور وارد می کند. باید از اخذ تصمیمات احساسی و شعار دادن دوری کنیم و بپذیریم بعضی کالاها را نباید تولید کرد. به عنوان نمونه، وضعیت خشکسالی را در تولید کاغذ در نظر بگیریم. باتوجه به اینکه ما به سمت خشکسالی می رویم و کشور ما بی آب می شود، بزرگ ترین اشتباه این است که به تولید کاغذ بپردازیم. گاه براساس تصمیمات اشتباه و در حمایت از این تصمیمات، دولت اقداماتی انجام می دهد که مشکلات صنعت چاپ را بیشتر می کند. به عنوان نمونه، در راستای حمایت از تولید داخل، ورود کاغذها و مقواهای خاص را محدود می کند یا تعرفه های سنگین بر آنها می بندد و در نتیجه از فرصت رقابت هم در بازار صادراتی و هم داخلی به خاطر گران شدن کالا، محروم می شویم. نتیجه تصمیمات امروز در آینده خود را نشان می دهد. فرنگی خاطرنشان کرد: ما از کشورهای توسعه یافته هم الگوبرداری نمی کنیم. در کل کشور، حدود ۴ هزار چاپخانه کوچک و بزرگ داریم و کشور همسایه ما ترکیه با جمعیت و شرایطی شبیه ما، حدود ۲۲ هزار چاپخانه فعال دارد. آنها در صنعت چاپ رشد کردند، چون باصرفه تولید می کنند و به جایگاه خوبی رسیدند که به راحتی به بازارهای آزاد دسترسی دارند، اما ما درگیر سیاست های اشتباه شدیم و جایگاه مناسبی در صنعت چاپ نداریم. در حال حاضر، حدود ۹۰ درصد صنعت چاپ کشور از مواد اولیه گرفته تا ماشین آلات، وابسته به خارج است. در زمینه ماشین آلات وضعیت بسیار نامناسبی داریم. بیش از ۷۰ درصد ناوگان صنعت چاپ کشور فرسوده شده و میانگین سنی آنها بین ۴۰ تا ۶۰ سال است که دلیل عمده آن نبود سیاست گذاری ها درست و حمایت های دولتی و بانکی است. واقعیت این است که در همه جای دنیا تا اعتبارات بانکی در کنار یک مجموعه نباشد، آن مجموعه توسعه پیدا نمی کند.
فرنگی در بیان راهکار برون رفت صنعت چاپ از مشکلاتی که دارد، گفت: اول اینکه آدم های باسوادی را که کندوکاو می کنند و پیگیر هستند در مسند تصمیم گیری بگذارند تا به دنبال شناخت فرهنگ و استانداردها و وضعیت بازار صنعت چاپ باشند و در نهایت بتوانند سیاست گذاری مناسبی برای این صنعت انجام دهند. دوم اینکه انسجام و هماهنگی بین نهادهای متولی از بانک و گمرک گرفته تا وزارت صمت و ارشاد حاکم باشد. اگر هر کدام از این نهادها، ساز خود را بزنند و جزیره ای تصمیم بگیرند و عمل کنند، منجر به بروز فاجعه می شود. اگر می خواهیم آینده این صنعت را درست کنیم، باید ضعف ها را بپذیریم و از این صنعت به معنای واقعی حمایت کنیم.
فرنگی در پایان با اشاره به اینکه متاسفانه اهمیت صنعت چاپ را باور نداریم و این گونه است که این حوزه متولیان متعددی دارد، افزود: وقتی صحبت از صنعت چاپ می شود، نخستین چیزی که به ذهن می آید، کتاب است؛ بر همین اساس وزارت ارشاد خود را متولی آن می داند، اما واقعیت این است که تمام صنایع از لوازم خانگی گرفته تا خودرو و دارو به صنعت چاپ و بسته بندی نیاز دارند. در ادامه هم زمانی که این آگاهی ایجاد شد، در حد همان حرف ماند. باید مجلس در کمیسیون های صنایع و تلفیق و سیاست گذاران، متولی این صنعت را آگاهانه تعیین کنند. تعیین تکلیف این مسئله باید در سطح کلان انجام شود؛ یعنی کارگروه ها تصمیم بگیرند به عنوان یک دستورالعمل بفرستند وزیر مطالعه کند و به مسائل این صنعت آگاه شود. سپس آن را با اعداد و ارقام تایید کند، به مجلس بفرستد، مجلس تایید کند و به قانون تبدیل شود. راحت است، اما متاسفانه کسی که در رأس تصمیم گیری است، حتی به مخیله اش هم خطور نمی کند که واقعا این موضوع مهمی است و باید متولی صنعت چاپ یک نهاد مشخص باشد. در امریکا، سومین رسته پولساز، صنعت چاپ و بسته بندی است، اما در کل خاورمیانه، فقط یک تا 2 درصد این بازار در دست کشور ما است. با این شرایط، چگونه می توانیم در این صنعت رقابت کنیم. کشورهایی که تا دیروز اسمی از آنها در نقشه نبود، امروزه در بازار چاپ و بسته بندی سهم طلبی می کنند و جالب این است که بسیاری از آنها ریشه های هویتی خود را از بازار ایران گرفته و بعد مستقل و قوی شدند.
صنعت چاپ در محاصره مشکلات
علی مغانی، رئیس اتحادیه چاپخانه داران استان خراسان رضوی درباره وضعیت این صنعت به صمت گفت: در حال حاضر، صنعت چاپ در همه بخش ها دچار چالش است. از آنجا که بیشتر ماشین آلات و تجهیزات صنعت چاپ وارداتی است و درگیر مشکلات مربوط به تخصیص ارز، تحریم ها و محدودیت های گمرکی هستیم، نمی توانیم به موضوع نوسازی و بازسازی ورود کنیم. در بخش ماشین آلات، بخشی از نیاز این صنعت با واردات ماشین آلات دست دوم برطرف می شود، اما متاسفانه محدودیت ها و تعرفه های گمرکی این راه را هم بر صنعت چاپ بسته است. ماشین آلات صنعت چاپ سنگین هستند و گمرک نیز تعرفه آنها را وزنی محاسبه می کند. این رویکرد اشتباه است و صنعت فرسوده ما را دچار چالش های متعددی می کند و فرصت نوسازی را از فعالان آن می گیرد. اگر در زمان سیاست گذاری ها از کارشناسان و فعالان نظرسنجی شود و نظرات آنها موردتوجه قرار بگیرد، برخی از این تصمیم های اشتباه گرفته نخواهد شد. مغانی افزود: برای واردات ماشین آلات نو هم نوسانات نرخ ارز بیشترین مشکلات را ایجاد کرده است. ما وابستگی زیادی به واردات تجهیزات صنعت چاپ داریم، اما فعالان ما در این صنعت با جهش هایی که نرخ ارز در چند سال گذشته داشته، توان خرید ماشین آلات و تجهیزات نو را ندارند. اینکه مدیریت و سیاست گذاری درستی در زمینه صنعت چاپ نداریم، این صنعت را به محاق برده است. علاوه بر موارد یادشده، طبق مصوبه هیات وزیران تمام ماشین آلات باید با مجوز وزارت صمت ثبت سفارش شوند، این در حالی است که نمی دانیم متولی ماشین آلات صنعت چاپ کدام وزارتخانه است؛ وزارت ارشاد یا وزارت صمت. اگر متولی صنعت چاپ به طور خاص مشخص شود، دست کم در زمان پیگیری مشکلاتی که داریم کمتر سردرگم خواهیم شد. ماشین آلات صنعت چاپ متولی ندارند و طبیعی است که وارد چرخه نوسازی و بازسازی هم نشوند و برای آنها برنامه و تسهیلاتی هم تعریف نشود.
مغانی در تشریح انتظارات فعالان صنعت چاپ از دولت اظهار کرد: انتظار داریم دولت نخست متولی صنعت چاپ را مشخص کند و در ادامه به طورجدی به دنبال حل مشکلات این صنعت باشد. متولی این صنعت باید بداند که از یک سو ماشین آلات و تجهیزات صنعت چاپ گران است و ما نمی توانیم ماشین آلات نو وارد کنیم و از سوی دیگر، هیچ ارزی برای نوسازی و بازسازی اختصاص داده نمی شود، همچنین گمرکات هم برای واردات ماشین آلات دست دوم رویکرد مناسبی ندارد. وی افزود: در گذشته متولی صنعت چاپ چه در بخش محتوا و چه ماشین آلات وزارت ارشاد بود که از ۵ سال پیش بخشی از این صنعت زیرمجموعه وزارت صمت قرار گرفت. وزارت صمت هم در این مدت هیچ کاری انجام نداده؛ یعنی ما از آنجا مانده و از اینجا رانده شده ایم. پیش از این فعالان صنعت چاپ راحت تر با وزارتخانه متبوع خود ارتباط برقرار می کردند، اما اکنون که صنعت چاپ زیر نظر وزارت صمت قرار گرفته، هیچ چیزی مشخص نیست و برای انجام برخی کارها ما را بین وزارت صمت و ارشاد پاس می دهند و در نهایت هم به نتیجه ای که باید نمی رسیم. درباره این مشکل خاص، انتظار داریم دولت تکلیف را روشن کند و ما را از بلاتکلیفی نجات دهد. اگر متولی صنعت چاپ مشخص باشد، می توانیم از او مطالبه گری کنیم که چرا چند سال است امکانی برای نوسازی و بازسازی به فعالان صنعت چاپ داده نشده است. در این میان، تحریم ها نیز به چالش های این صنعت افزوده است. گفتنی است تمام صنایع برای بسته بندی به صنعت چاپ وابسته هستند و این صنعت اشتغالزایی بالایی هم خواهد داشت. مغانی در پایان تاکید کرد: برای کمک به صنعت چاپ دولت باید دستورالعمل ها و سیاست گذاری های حمایتی واردات ماشین آلات و تجهیزات این صنعت را راحت تر کند، متولی آن را مشخص کند و معافیت گمرکی یا تسهیلاتی برای واردات ماشین آلات صنعت چاپ تعریف کند تا این صنعت بسیار مهم بتواند در توسعه کشور نقش آفرینی کند.
سخن پایانی
سال هاست از ورود صنعت چاپ به ایران می گذرد و این صنعت در کشورمان فراز وفرودهای بسیاری را تجربه کرده، اما باوجود قدمتش، هنوز نتوانسته آنچنان که باید و شاید با رشد جهانی همگام شود. این صنعت به دلیل وابسته بودنش به واردات در دوران تحریم و نوسان و افزایش قیمت ارز، دچار مصائب گوناگون شده و از دنیا عقب مانده است. ضمن آنکه نبود سرمایه در گردش و سخت بودن جذب سرمایه از بخش خصوصی، موجب شده فعالان صنعت چاپ با روندی کندتر از گذشته فعالیت کنند. صاحبان این صنعت نیز همچون دیگر مشاغل و صنایع با چند برابر شدن نرخ ارز و نبود تبادلات بین بانکی جهانی نتوانستند به طور شایسته این صنعت را به روز نگه دارند، به طوری که امروز بیش از هر چیز، نبود دستگاه ها و ماشین آلات پیشرفته و استفاده از تجهیزات فرسوده و کم بازده وضعیت صنعت چاپ را آشفته کرده است.
وزارت صمت و ارشاد پاسخگو باشند
جهانگیر رضایی-عضو اتحادیه چاپخانه داران استان قم
صنعت چاپ در دنیا از شاخص های توسعه است، اما متاسفانه این صنعت در کشور ما وضعیت مناسبی ندارد و در حال حاضر در موارد گوناگون از تامین مواد اولیه گرفته تا قطعات و تجهیزات با چالش های جدی مواجه است. به دلیل مشکلاتی که این صنعت با آنها دست به گریبان است، تیراژ تولید باوجود تقاضایی که وجود دارد، بسیار پایین است. صنعت چاپ در بخش ماشین آلات و تجهیزات مشکلات زیادی دارد. این صنعت جزو صنایعی است که فناوری های آن هر ۳ تا ۴ سال یک بار بروزرسانی می شود، اما متاسفانه در کشور ما از کشورهای دیگر عقب مانده و در این میان هم بانک های حمایت چندانی از این صنعت نمی کنند. از سوی دیگر هم رغبت و انگیزه ای برای ارتقای آن وجود ندارد و بیشتر فعالیت های این صنعت بر حوزه چاپ و بسته بندی متمرکز شده است. صنعت چاپ به طور خاص یک صنعت وابسته به واردات است که بیشتر نیازهای آن از کشور آلمان تامین می شود. البته واردات سخت است و گرانقیمت بودن ماشین آلات و تجهیزات و عدم حمایت بانک ها به وضوح صنعت چاپ را دچار مشکل کرده است. در این میان، بانک ها هم تعامل خوبی با فعالان این صنعت ندارند و درحالی که گردش مالی در این صنعت بالا نیست، حمایت های مالی دولت شامل حال آن نمی شود؛ از این رو انتظار این است که این تعامل بهبود یابد و تسهیلات راحت تر در اختیار فعالان این صنعت قرار بگیرد. تامین قطعات و مواد اولیه به آورده مالی قابل توجهی نیاز دارد که در این بخش هم دولت می تواند به کمک صنعت چاپ بیاید. مشکلات صنعت چاپ هم متاثر از تحریم هاست و هم مدیریت داخلی این صنعت در کشور. مسیر برای توسعه صنعت چاپ هموار نیست و یکی از راه هایی که دولت می تواند به صنعت چاپ کمک کند، تبدیل شهرک صنعتی چاپ به یک منطقه آزاد است که در صورت همراهی وزارت صنعت، معدن و تجارت و براساس قوانین مناطق آزاد و ارتباط راحت تر بین المللی بخش زیادی از مشکلات فعالان صنعت چاپ برطرف خواهد شد و به گردش مالی این صنعت کمک می کند. این پیشنهاد در ابتدای دهه ۹۰ ازسوی اتحادیه چاپخانه داران پیگیری شد، اما در نهایت به دلیل عدم حمایت متولیان امر و همچنین نبود انگیزه برای اجرای آن، به نتیجه نرسید.صنعت چاپ ما در حالی در تنگنا قرار دارد و به آن توجهی نمی شود که در کشورهای توسعه یافته برای آن اهمیت خاص و ویژه ای قائل هستند و جزو صنایع استراتژیک به شمار می رود. واقعیت این است که ازسوی مسئولان کشور نگاه درستی به صنعت چاپ نمی شود. دولت از طریق نهادهای گوناگون از آموزش و پرورش گرفته تا ارشاد و سازمان حج و زیارت و ... وارد صنعت چاپ شد که به جرأت می توان گفت خیانت بزرگی در حق این صنعت بود. یعنی عکس اصل ۴۴ عمل کردند و صنعتی که در اختیار مردم و اتحادیه ها بود، به دست نهادها و سازمان های دولتی افتاد. این موضوع در اواخر دهه ۷۰ اتفاق افتاد و آسیب بسیار بزرگی به صنعت چاپ وارد کرد. در حال حاضر، بسیاری از سرمایه های بخش صنعت کشور خوابیده و به نوعی این سرمایه ها هدر رفته است. متاسفانه مسیر را اشتباه رفتند. به دلیل همین تصمیمات اشتباه، بسیاری از فعالان صنعت چاپ از این صنعت خارج شدند. البته هنوز هم می توان این اشتباه را با واگذاری بخش های دولتی صنعت چاپ به بخش خصوصی جبران کرد؛ در صورتی که مدیریت درستی بر این صنعت حاکم شود و دولت بیشتر نقش نظارتی داشته باشد.
موضوع چالش برانگیز دیگر درباره صنعت چاپ، وجود دو متولی به نام وزارت صمت و ارشاد است که از دهه ۸۰ مطرح بوده است. پیشنهاد اتحادیه این بود که در بخش نرم افزاری وزارت ارشاد و در بخش سخت افزاری وزارت صمت، مدیریت این صنعت را برعهده داشته باشند، اما متاسفانه این دو نهاد با هم کنار نیامدند. بعد از صنعت هوا وفضا، پیچیده ترین صنعت، صنعت چاپ است که در تمام صنایع از صنایع فرهنگی گرفته تا صادراتی و وارداتی ردپای آن دیده می شود. متاسفانه نه وزارت ارشاد بودجه خوبی برای صنعت چاپ در نظر می گرفت و نه وزارت صمت و در نهایت آسیب متولیان دوگانه را صنعت چاپ دید. هر دو وزارتخانه مدعی تولی گری صنعت چاپ هستند، اما درنهایت حرکت مثبتی برای حمایت از این صنعت نکردند. اگر وزارت صمت و ارشاد مدعی حمایت از این صنعت هستند، سند ارائه دهند و بگویند در کدام بخش به این صنعت کمک کرده اند. آیا در نوسازی تجهیزات و ماشین آلات مصوبه ای برای کمک به صنعت چاپ دارند؟ آیا تسهیلاتی برای کمک به این صنعت در تامین سرمایه در گردش در نظر گرفته اند؟ کدام بودجه و سرفصل برای کمک صنعت چاپ بوده است؟ وزارت ارشاد هم فقط نظارت نرم افزاری می کند، اما حمایت نرم افزاری ندارد. به عنوان مثال می تواند مشتریان کلانی از خارج کشور برای صنعت چاپ بیاورد. آیا این کار را کرده و توان انجام آن را داشته است؟ انتظار این است که وزارت صمت و ارشاد پاسخگو باشند و بگویند به طور خاص کجا به داد صنعت چاپ رسیده اند.
