تولید بهره‌ور نیست
روز ملی بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف، بهانه‌ای برای تکرار اهمیت استفاده موثر و مطلوب از زمان، امکانات، سرمایه، فرصت‌ها و نیروی انسانی در راستای تولید، بهینه‌سازی مصرف و در نتیجه، رسیدن به رشد همه‌جانبه اقتصادی است.
روز ملی بهره وری و بهینه سازی مصرف، بهانه ای برای تکرار اهمیت استفاده موثر و مطلوب از زمان، امکانات، سرمایه، فرصت ها و نیروی انسانی در راستای تولید، بهینه سازی مصرف و در نتیجه، رسیدن به رشد همه جانبه اقتصادی است. از اهداف مهم بهره وری می توان به کاهش هزینه، افزایش تولید، ارتقای خدمات، افزایش کیفیت و استفاده بهینه از زمان اشاره کرد. وضعیت کلی بهره وری در صنعت و تولید در کشور در یک جمله خلاصه می شود؛ اینکه ما تولید بهره ور نداریم. به راستی چرا اهداف ما برای تحقق بهره وری و در ادامه بهینه سازی مصرف محقق نشده است؟ صمت در این گزارش، وضعیت بهره وری در بخش صنعت کشور را از فعالان و کارشناسان حوزه صنعت جویا شده که در ادامه می آید. با ما همراه باشید.
بهره وری در محاصره محدودیت های تولید محقق نمی شود
امید رضایی، کارشناس و فعال حوزه صنعت درباره وضعیت بهره وری در کشور به صمت گفت: اگر وضعیت کنونی صنعت را با وضعیت پیشین آن مقایسه کنیم و بهره وری را بر این اساس بسنجیم، باتوجه به پیشرفت علم و دستاوردهای آن و تجربیاتی که به دست آمده، حتما بهره وری رشد داشته است. در این قیاس، بهره وری صنعت باتوجه به استفاده از فناوری و تکنیک های به روزتر نسبت به دوره قبل، رشد داشته و موضوع عجیبی نیست. در مقابل، اگر میزان بهره وری صنعت کشور را با کشور پیشرفته دیگری بسنجیم که البته این رویکرد بسیار معقول تر است و می تواند قیاس مناسب تری باشد، به طور قطع با بهره وری که در حال حاضر در کشورهای پیشرفته یا در حال توسعه شاهد آن هستیم، فاصله قابل توجهی داریم.
رضایی با اشاره به اینکه دور بودن صنعت کشور از بهره وری دلایل گوناگونی دارد، اظهار کرد: بخشی از این موانع از کنترل و اختیار ما خارج است. از جمله مواردی که دخل و تصرف زیادی در آنها نداریم، محدودیت هایی است که صنعت کشور با آنها دست وپنجه نرم می کند. در شرایطی هستیم که نمی توانیم از فناوری های روز دنیا استفاده کنیم، برای بروزرسانی تجهیزات تولید محدودیت داریم و برای بهبود و ارتقای ماشین آلات فعلی نیاز به تجهیزات زیرساختی داریم که امکان تامین آنها نیست. اگر هم امکان تامین شان وجود داشته باشد، باتوجه به حاشیه سود و قیمت تمام شده تولید، با مشکل کمبود نقدینگی مواجهیم.
واقعیت این است که بخشی از بروزرسانی زیرساخت ها باید با کمک و سرمایه گذاری که بانک ها باید به حوزه صنعت اختصاص دهند، انجام شود که در این زمینه عملا آنچه قرار است از طریق بانک ها به عنوان حمایت از تولید در کشور انجام شود، صرفا در حد شعار است و با واقعیت فاصله بسیار زیادی دارد. ما برای رشد تولید و صنعت، تسهیلات حمایتی بانک ها را نمی بینیم و این نوع حمایت ها صرفا روی کاغذ باقی مانده است. درست این است که نقدینگی جمع آوری و از سوی بانک ها به تولید اختصاص داده شود، اما در عمل چنین اتفاقی نمی افتد و از این رویکرد ازسوی بانک ها استقبال نمی شود. بانک ها بیشتر متمایل به صرف سرمایه های خود در بازارهایی هستند که ارزش افزوده بیشتری دارند و سود بیشتری نصیب آنها می کنند.
این کارشناس حوزه صنعت ادامه داد: امروز تولید ما مشکلات و چالش های خاص خود را دارد و درگیر موارد متعددی شده که مسیر حرکت آن را سخت کرده و سودی که در سرمایه گذاری ها یا فرصت های موازی دیگر، غیر از صنعت و تولید است، در تولید نیست. طبیعتا بانک ها هم به آن سمت می روند که جای تاسف دارد.
وی با اشاره به اینکه از تولید به طور واقعی حمایت نمی شود، اظهار کرد: باید دست اندرکاران، نهادهای نظارتی و دولت، تدبیری برای حل مشکلات تولید که آن را از بهره ور بودن دور کرده، بیندیشند. نمی توانیم انتظار داشته باشیم بهره وری در سطح قابل قبولی باشد، اما تمام هزینه های آن را برعهده سرمایه گذار، کارآفرین یا صاحب کسب وکار قرار دهیم. واحدهای تولیدی در نهایت می توانند قطعات و مواد اولیه موردنیازشان را تامین کنند، چون حاشیه سود چندانی ندارند که این فرصت و توان را داشته باشند تا در راستای تامین زیرساخت ها اقدام کنند. در این میان، حتی اگر نقدینگی هم تامین باشد، امکان خرید ماشین آلات را نداریم و به دلیل محدودیت های موجود فعلا نمی توانیم ماشین آلات و تجهیزات مان را به روز کنیم.
رضایی افزود: در این شرایط که ازسویی مشکل تامین نقدینگی و به علت تحریم ها، محدودیت در برقراری روابط بین المللی داریم و از سوی هم، امکانات برای بروزرسانی دانش و تجهیزات فراهم نیست، درست این است که به دنبال راهکاری برای داشتن تولید بهره ور باشیم و دست روی دست نگذاریم. آنچه در این روند می تواند به ما کمک کند و تاثیر بسزایی در کوتاه مدت و میان مدت به جا بگذارد، ارتباط تنگاتنگ صنعت و دانشگاه است؛ موضوعی که بارها درباره آن صحبت و بر اهمیت آن تاکید شده، اما توجه به آن هم فقط در حد شعار است. در این راستا، صحبت از تشکیل شرکت های دانش بنیان، مراکز شتابدهنده و... می شود که البته در برخی موارد هم تشکیل آنها موثر بوده، اما تداوم نداشته یا به عبارتی تجاری سازی نشده است. فقط یک ایده ارائه و تعداد محدودی هم محصول تولید شده ، اما در نهایت نتوانسته آن گونه که بایدوشاید پاسخگو و در کاهش مشکلات بخش صنعت موثر باشد.
موضوع دیگری که در شرایط کنونی قدری به تحقق تولید بهره ور سرعت می دهد و کمک کننده خواهد بود، استفاده از دانش داخل کشور است که از دانشگاه ها، مراکز فناوری و مراکز علمی به دست می آید و به ارتباط صنعت و دانشگاه برمی گردد. متاسفانه فاصله بین صنعت و دانشگاه در کشور بسیار زیاد است؛ نه نتوانسته ایم دانشگاه را به صنعت نزدیک کنیم و نه در نزدیک کردن صنعت به دانشگاه موفق بوده ایم.
نخست زیرساخت ها را فراهم کنیم
این فعال حوزه صنعت در پاسخ به این پرسش که بهره ور نبودن تولید به طور خاص اشاره به چه ویژگی دارد که در تولید نادیده گرفته شده یا کمرنگ مانده، گفت: در این زمینه، مثالی از صنعت خودرو شاید کمی به روشن شدن موضوع کمک کند. ظرفیت سازی برای صنعت خودرو، به اندازه تولید سالانه ۳ میلیون دستگاه خودرو بوده و بر همین اساس، ظرفیت قطعه سازان هم برای تامین نیاز تولید ۳ میلیون خودرو ایجاد شده است؛ این در حالی است که در خودروسازی های ما درمجموع حدود یک میلیون یعنی ۳۰ درصد ظرفیت خودرو تولید می شود و همین نمونه ساده نشان از این دارد که صنعت خودرو ما بهره ور نیست؛ یعنی ظرفیت سازی شده، اما چون تنها ۳۰ درصد آن محقق شده، پس بهره ور نیست. بخش زیادی از صنایع ما با ۶۰ تا ۷۰ درصد ظرفیت فعالیت می کنند، چون به دلایلی که عنوان شد، امکان تولید براساس کل ظرفیت شان را ندارند و بر همین اساس، سال به سال بهره وری ما در بخش تولید از کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه فاصله می گیرد. تولید ۳ میلیون خودرو در برنامه ۱۴۰۴ و سند چشم انداز هدف گذاری شده و بسیار بعید است در زمان باقیمانده، تولیدت مان در صنعت خودرو به این عدد برسد و هدف نهایی این بخش را محقق کند.
رضایی در پاسخ به این پرسش که نقطه آغاز حرکت به سمت بهره ور شدن کجاست، اظهار کرد: اولا اهداف تعریف شده با واقعیت ها خیلی فاصله نداشته باشند. شاید زمانی که برای تولید ۳ میلیون خودرو در سال هدف گذاری شده، شرایط به لحاظ اقتصادی، تورم و تعاملات خیلی بهتر از امروز بوده؛ پس باید در اسناد سیاست گذاری ها و اهداف برنامه های بلندمدت، بازنگری شود. واقعیت این است که در برخی موارد تهدیدهای بیرونی نمی گذارند به اهداف مان برسیم؛ از این رو باید براساس واقعیت ها جلو برویم و جاهایی که لازم است در اهداف مان بازنگری کنیم. دوما به این پرسش ها پاسخ بدهیم که آیا برای رسیدن به اهداف مان در یک بخش خاص، تمام عناصر، سازمان ها و نهادهای ذی ربط همزبان هستند، زیرساخت ها آماده و پای کار هستند؟ یا اینکه نه، فقط هدفی تعیین کرده ایم و دوست داریم به آن برسیم؟ برای رسیدن به هدف تعریف شده باید هزینه کرد که این امر مستلزم همدلی و همراهی و یک کار تخصصی است، اما متاسفانه ما شاهد این رویکرد نیستیم و همراهی و همدلی نمی بینیم؛ یعنی بسیاری از وزارتخانه ها و سازمان های ما جزیره ای عمل می کنند و بر اقداماتی که انجام می دهند، یکپارچگی حاکم نیست. در این میان، حداقل انتظار برای تحقق بهره وری کاهش هدررفت زمان، هزینه حمل ونقل و استهلاک، تامین اینترنت و زیرساخت فناوری است و بر این اساس پرسش دیگر این است که اصلا چنین امکاناتی را داریم؟ وقتی هنوز در سرعت و حجم اینترنت مشکل داریم؛ یعنی در پله اول هستیم. به عبارتی می توان گفت هدف گذاری غیرواقعی نبوده و باتوجه به سرمایه گذاری انجام شده و نیروی انسانی انجام شده، اما چون زیرساخت آن فراهم نیست باید مورد بازنگری قرار گیرد تا در نهایت زیرساخت فراهم شود و بتوان با شیب ملایمی به آن رسید.
وی در پایان تاکید کرد: اساس تحقق بهره وری در سطح بالا، برنامه ریزی و داشتن زیرساخت های مناسب است و اینکه تمام نهادها و عناصر همزمان و همدل باشند. اول باید مقدمات اصلی فراهم شود تا بعد وارد مسائل جزئی تر و تخصصی شویم.
صنعت و دانشگاه دور از هم هستند
علیرضا جباریان فام، کارشناس و فعال حوزه صنعت نیز در زمینه وضعیت بهره وری در کشور به صمت گفت: بهره وری در صنعت ما بسیار پایین است و حتی نسبت به همسایگان، وضعیت مناسبی نداریم. ماشین آلات بخش صنعت قدیمی هستند و مصرف برق بالایی دارند، در حالی که توان تولید آنها کم است. اینکه اکثر تجهیزات ما دستی هستند و هنوز بروزرسانی نشده اند، بهره وری بخش صنعت را بسیار کاهش داده است. در بخش دیگر، سطح پایین بهره وری تولید مربوط به منابع انسانی و نیروی کار است. واقعیت این است که فاصله زیاد بین صنعت و دانشگاه باعث شده نیروها مهارت های تخصصی لازم و دانش روز را به موقع دریافت نکنند. سومین موضوع مربوط به وضعیت کارخانجات است که براساس استانداردها ایجاد نشده اند. همین امر بهره وری تولید را در سطح بسیار ضعیفی نگه داشته و باعث شده قیمت تمام شده محصولات بالا برود و در نهایت تولید بهره وری نداشته باشیم.
جباریان فام درباره راهکار حرکت به سمت بهره وری اظهار کرد: نوسازی ماشین آلات و تجهیزات تولید در اولین مرحله می تواند از هزینه های تولید کاسته و توان ما را بالا ببرد. اینکه تجهیزات به روزتر مصرف برق کمتری دارند به این معناست که در بحث انرژی بهره وری موردنظر محقق می شود و در کلان به نفع اقتصاد کشور خواهد بود. وقتی تکنولوژی ماشین آلات در بخش صنعت بالا برود، میزان تولید افزایش پیدا خواهد کرد و در نهایت رشد اتفاق می افتد. راهکار دیگر به ارتباط دانشگاه و صنعت و آموزش تخصصی نیروهای انسانی برمی گردد. باید در این زمینه برنامه ریزی منسجمی داشته و به طورجدی ورود کنیم. اکثر صنایع ما ارتباط تخصصی با مراکز علمی و دانشگاه ها ندارند. تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت به طورقطع بهره وری ما را در حوزه تولید بالا می برد و گامی خواهد بود به سمت رشد اقتصادی که نباید آن را نادیده گرفت. البته دولت باید به این موضوع ورود کند و با سیاست گذاری های مناسب امکان نزدیکی صنعت به دانشگاه و روابط متقابل آنها را فراهم کند. این اقدام در بلندمدت تولید را به روز می کند و رونق می بخشد.
این فعال حوزه صنعت در ادامه با اشاره به اینکه نقش دولت در ایجاد زمینه برای به روز کردن تولید بسیار زیاد است، ادامه داد: دولت با در اختیار قرار دادن تسهیلات یا فراهم کردن زیرساخت های مادر می تواند نخستین گام ها را در راستای تحقق بهره وری بردارد. مشکلات مربوط به تولید و عوامل موثر بر آنها نه تنها در واحدهای کوچک، بلکه در صنایع بزرگ ما هم باعث ایجاد چالش هایی شده که در نهایت ضعف بهره وری و دور شدن از رشد اقتصادی را به دنبال دارد. اگر دولت تسهیلاتی ارائه دهد و تولیدکننده تجهیزات روزآمد را خریداری کند، هزینه انرژی کاهش می یابد، تولید افزایشی و صادرات محقق می شود. البته بخشی هم به استاندارد نبودن کارخانجات برمی گردد که تولیدکنندگان بیشتر در آن نقش دارند و باید دانش این بخش را هم بیاموزند تا چیدمان درستی برای واحد تولیدی خود داشته باشند.
جباریان فام در پایان گفت: بهره وری یک شاخص مشخص با تعاریف پذیرفته و شناخته شده برای اقتصاد است. نیروی انسانی، ماشین آلات، انرژی، تجهیزات و... عواملی هستند که در جریان تولید روی بهره وری تاثیر می گذارند. این عوامل جزئیات گوناگونی را در برمی گیرند و برای تحقق بهره وری باید تمام این عوامل را همه جانبه موردتوجه قرار داد.
سخن پایانی
براساس بررسی های انجام شده، دستیابی به بهره وری و بهبود مستمر و پایدار آن، نیازمند توجه کردن به بهره وری و اهمیت استراتژیک قائل شدن برای آن به عنوان یک فرآیند مدیریتی است، چون فرآیند مدیریتی، مستمر، پیوسته و پایدار است و هنگامی که شکل گرفت به طور مداوم و لاینفک به عملکرد سازمانی تبدیل می شود و خلاف برنامه به یک دوره زمانی خاص محدود نمی شود.
