تولید صادرات‌محور شرط اصلی توسعه
تولید صادرات‌محور در حوزه‌های غیرنفتی، یکی از الزامات و محوری‌ترین مولفه رشد و شکوفایی اقتصادی به‌شمار می‌رود؛ بنابراین تولیدکنندگان باید این نگرش را به‌عنوان یکی از استراتژی‌های اصلی مدنظر داشته باشند و اهمیت ویژه‌ای برای تولید کالای باکیفیت قائل شوند.
تولید صادرات محور در حوزه های غیرنفتی، یکی از الزامات و محوری ترین مولفه رشد و شکوفایی اقتصادی به شمار می رود؛ بنابراین تولیدکنندگان باید این نگرش را به عنوان یکی از استراتژی های اصلی مدنظر داشته باشند و اهمیت ویژه ای برای تولید کالای باکیفیت قائل شوند. در این میان، از یک سو ارائه محصول با نرخ مناسب، پایبندی به تعهدات، بسته بندی مناسب کالا و شناسایی بازارهای هدف از ضروریات است و از سوی دیگر باید زیرساخت ها و الزاماتی فراهم باشد تا در نیازسنجی اولیه پیش از تولید و همچنین هنگام تولید با رعایت استانداردهای موردنیاز و همچنین حضور در بازارهای هدف بتوانیم تولید صادرات محور را به معنای واقعی محقق کنیم. صمت با برخی از فعالان حوزه صنعت درباره الزامات تولید صادرات محور و موانع و محدودیت هایی که در این بخش با آنها مواجه هستند به گفت وگو نشسته که در ادامه می خوانید. با ما همراه باشید.
تولید صادرات محور، نیازمند محیط رقابتی است
تولید صادرات محور امکان استفاده از ظرفیت بازارهای جهانی را فراهم می کند و واحدها و بنگاه های تولیدی را قادر می سازد تا از محدودیت های بازار داخلی رهایی یابند و علاوه بر کسب درآمدهای ارزی، از صرفه های اقتصادی حاصل از مقیاس تولید نیز بهره کافی ببرند. برای توسعه اقتصاد با تاکید بر تولید صادرات محور باید از مزیت های کشور در صنایع تبدیلی بهره ببریم تا در نهایت بتوانیم به افزایش صادرات غیرنفتی برسیم.یکی از مهم ترین مشکلات تولیدکنندگان، شناسایی بازارهای هدف و نیازهای آنها و حفظ این بازارهاست؛ بنابراین با شناسایی نیاز کشورهای هدف می توان به درستی در این مسیر گام برداشت. در این میان، توجه به تولید صادرات محور و اقدامات موثر در راستای بهبود و ایجاد ارزش افزوده، نیازمند ایجاد محیط رقابتی برای پیشبرد آن است. کالاها و خدمات در صورتی رقابتی هستند که در مقایسه با کالاها و خدمات مشابه در کشورهای دیگر با نرخ مناسب تر و کیفیت بالاتر ارائه شوند، اما متاسفانه رقابت های منفی، عدم آموزش و نگاه سنتی همواره از عوامل مهمی بوده که در حرکت موفق این بخش اثر مخرب داشته است. در این راستا، شناخت بازار، نیازسنجی مصرف کننده در بازارهای هدف و درک درست از ذائقه و تقاضای مصرف کنندگان در این بازارها، از ملزومات اساسی است.
باوجود اینکه همواره بر حرکت در مسیر توسعه صادرات و تولید محصولات صادرات محور تاکید می شود، هنوز به الزامات این حرکت توجه نمی شود و یکی از مشکلات عمده ما در این بخش این است که بدون شناخت کافی وارد بازارها می شویم و همین امر سبب می شود واحدهای تولیدی و صنعتی آسیب ببینند و در رقابت با سایر رقبا با شکست روبه رو شوند. برای ورود به بازارهای هدف باید زمان بندی منطقی و شناخت کافی وجود داشته باشد. در عین حال، شناخت و مطالعه درست از توانمندی های صنعتی و تجاری کشورهای گوناگون نکته بسیار مهمی است که فعالان اقتصادی نباید از آن غافل شوند، چراکه ممکن است کشور هدف صادرات، خود ظرفیت کافی در تولید محصول صادراتی ما را داشته باشد یا بازار از آن محصول اشباع باشد؛ بنابراین بازار هدف، کشور مقصد و محصول صادراتی باید به طور استراتژیک و کارشناسی شده از پیش انتخاب شوند. خوشبختانه بسیاری از شرکت ها و واحدهای تولیدی در ایران این قابلیت را دارند که پاسخگوی نیازهای منطقه باشند؛ بنابراین اگر از این فرصت با شناخت کافی از بازارهای هدف استفاده شود، می توانیم علاوه بر افزایش میزان صادرات، شاهد ماندگاری در بازارهای هدف نیز باشیم. در همین راستا مواردی همچون تغییر دیدگاه های سنتی و حرکت به سمت بازارهای مدرن و آموزش و بهره گیری از شیوه های نوین بازاریابی و روابط بین الملل، تجارت آموزش محور و شناخت درست حقوق بین الملل، آشنایی و پیاده سازی دقیق استانداردهای بین المللی، تحول نوآورانه در شیوه های بسته بندی و طراحی محصولات، شناخت درست ذائقه و خواسته ها و نیازهای بازارهای کشورهای مقصد، تلاش همه جانبه، علمی و مطالعات عمیق در جهت بهبود و ارتقای کیفیت محصولات، ایجاد شبکه توزیع مدرن و تقویت شرکت های رقابت پذیر و کمک به گسترش رقابت مثبت و سازنده از راهکارهای مهم و موثر برای داشتن تولید صادرات محور، حضور موفق در تجارت خارجی و کمک به رشد اقتصاد بین المللی است.
همچنین ارائه مشوق و تسهیلات مناسب، کم بهره و بلندمدت، کاهش تعرفه های گمرکی، تسهیل الزامات فنی و تکنولوژیک و قوانین دست وپاگیر و موانع موجود بر سر راه تولیدکنندگان، توجه به مزیت های بالقوه و بالفعل کشور، فراهم کردن بسترهای مناسب برای روابط تجاری بیشتر واحدها با خارج از کشور و ایجاد واحدهای بازاریابی در بخش های دولتی و سفارتخانه ها و واگذاری اعتبارات ارزی می تواند به توسعه صادرات در این بخش و خروج از رکود کمک شایان توجهی کند. ضمن اینکه برای تسخیر بازارهای منطقه ای و جهانی وجود مراکز بازاریابی و فروش نیز نقش اساسی دارند.
توان رقابت داریم
صنعت موتورسیکلت، یکی از صنایعی است که باتوجه به در اختیار داشتن واحدهای به روز و فعال و اینکه ظرفیت تامین نیاز داخلی را دارد، می تواند با تولید صادرات محور به پیشرفت کشور کمک کند. بهمن ضیاءمقدم، دبیر انجمن صنعت موتورسیکلت ایران با تاکید بر ظرفیتی که در صنعت موتورسیکلت برای حرکت در مسیر تولید صادرات محور وجود دارد، درباره الزامات تولید صادرات محور و موانع آن، به صمت گفت: باتوجه به پیشینه و توان صنعت موتورسیکلت، این صنعت ظرفیت این را دارد که با تولید کالاهای صادرات محور به توسعه و پیشرفت کشور کمک کند. در حال حاضر، تولید ما در این صنعت براساس استانداردهای جهانی انجام می شود، پس محصولات ما در بازارهای جهانی دارای قدرت رقابت هستند.
وی افزود: متاسفانه باوجود قابلیت هایی که داریم، هنوز به طور جدی به حوزه صادرات ورود نکرده ایم که دلایل مختلفی در این راستا مطرح هستند. یکی از دلایلی که صنعت موتورسیکلت در بخش صادرات ضعیف است، به حضور رقیب قدرتمندی به نام چین برمی گردد. همان گونه که می دانید در تولیدات ما اغلب استانداردهای جهانی رعایت می شود، اما در نهایت وقتی بحث رقابت به ویژه در بازارهای جهانی به میان می آید علاوه بر استانداردهای تولید باکیفیت، داشتن نرخ رقابتی محصولات نیز دارای اهمیت و تعیین کننده است. در بحث قیمت تمام شده عوامل متعددی تاثیرگذار هستند که بخش عمده آن به عنوان نمونه نرخ ارز و تامین مواد اولیه به ثبات اقتصادی و موضوعات کلان برمی گردد و خارج از اختیار و توان تولیدکننده است. ضیاءمقدم ادامه داد: نرخ تمام شده محصولات ما در مقایسه با کالاهای چینی بالاتر است که این تفاوت قیمتی از قدرت رقابتی محصولات ما می کاهد و یکی از دلایل عمده عدم موفقیت ما در صادرات است؛ پس تولید براساس استانداردهای جهانی و قیمت تمام شده رقابتی، از الزاماتی است که در گام نخست باید فراهم باشد تا بتوانیم در مسیر ایجاد صنایع صادرات محور گام برداریم. وی اظهار کرد: دولت نقش اصلی را در هموارسازی مسیر تولید صادرات محور دارد. یکی از وظایف مهم دولت در این بخش، ایجاد بازارهای صادراتی است که در این زمینه، روابط بین المللی قوی می تواند بسیار کمک کننده باشد و این یک وظیفه حمایتی ازسوی دولت است. البته واقعیت این است که حتی با فرض اینکه کالای ما براساس استانداردهای جهانی تولیدشده و نرخ آن هم در بازارهای دیگر کشورها رقابتی باشد تا دولت ورود نکند، مسیر برای تولیدکننده هموار نخواهد شد. تولیدکننده باید حمایت شود تا بتواند تمام توان خود را صرف تولید باکیفیت و رقابتی کند و نگرانی از بابت بازار محصولاتش نداشته باشد و علاوه بر این بتواند از بازارهای جهانی به نفع اقتصاد کشور بهره ببرد.
وی ادامه داد: در حال حاضر در راستای تولید صادرات محور، مهم ترین بحث قیمت تمام شده است که متاسفانه ما در این بخش مزیت رقابتی نداریم و به دلیل بالا بودن نرخ تمام شده اصلا نرخ محصولات ما قابل مقایسه با محصولات دیگر کشورها در بازارهای هدف نیست. یکی از دلایل موفقیت چین در تسخیر بازارهای جهانی نیز به همین اختلاف قیمت ها برمی گردد. براساس سیاست ها و برنامه های حمایتی که این کشور از تولید دارد، در نهایت تولیدکنندگان آن محصولاتی را عرضه می کنند که به دلیل قیمت تمام شده بسیار پایین، همواره تقاضاهای زیادی در بازارهای جهانی دارند.
ضیاءمقدم در پایان در پاسخ به این پرسش که دولت چه کمکی می تواند به تحقق تولید صادرات محور کند، اظهار کرد: دولت از طریق برگزاری نمایشگاه ها و گفتمان های بین المللی می تواند در شناخت بازار کشورهای هدف به تولیدکننده کمک کند تا با اطمینان بیشتری برنامه ریزی کرده و تولیداتی رقابتی داشته باشد. در این میان، تشکل هایی مانند اتاق بازرگانی هم می توانند گام هایی بردارند. تعداد زیادی از صنایع ما مانند صنعت موتورسیکلت این ظرفیت بالقوه را دارند که محصولات تولیدی خود را براساس الزامات صادرات محور بودن تولید کنند؛ به شرط اینکه موانع تولید برطرف شود و دولت حمایت های لازم را با ایجاد زیرساخت ها و قوانین و مقررات کمک کننده از تولید و تولیدکننده داشته باشد.
تولید صادرات محور با ارتقای فناوری
صنعت کفش نیز از جمله صنایعی است که توان و ظرفیت بسیار زیادی برای گام نهادن در مسیر تولید صادرات محور دارد. این صنعت در حال حاضر هم بخشی از نیاز کشورهای همسایه را تامین می کند که البته توان و ظرفیتی به مراتب بیشتر دارد و با فراهم بودن شرایط می تواند بازوی مهمی در صادرات غیرنفتی کشور باشد. احمد خادم، عضو انجمن صنعت کفش تبریز نیز با اشاره به اینکه کشورهای توسعه یافته از صنعت کفش به عنوان سکوی پرتاب استفاده کردند، درباره الزامات تولید صادرات محور به صمت گفت: افزایش کیفیت محصولات تولیدی داخلی و توسعه صنعتی کشور از کانال گسترش بازارهای هدف یا به عبارتی، افزایش صادرات صنعتی می گذرد. در واقع اگر نظام تصمیم گیری اقتصادی کشور، هدف خود را توسعه صادرات صنعتی تعریف کند، صنایع داخلی برای آنکه بتوانند سهمی از بازارهای بین المللی را از آن خود کنند، به ناچار ملزم به افزایش ارتقای فناوری تولید، بهبود بهره وری و افزایش قدرت رقابت پذیری کالاهای خود خواهند بود. این راهبرد هم منجر به تقویت تولید فناورانه داخلی خواهد شد و هم با متنوع کردن منابع درآمد ارزی کشور به ثبات و رشد اقتصادی کمک می کند.
این فعال صنعت ادامه داد: صنعت کفش ایران به دلایل متعددی از جمله اشتغال بیش از ۷۰ هزار نفری، تولید بیش از ۷۰ میلیون فوت پا چرم سبک و سنگین در کارخانه های چرم تهران، تبریز و مشهد، وجود بازارهای صادراتی ۵۰۰ میلیون نفری کشورهای همسایه، انرژی و منابع انسانی ارزان، تولید مواد پلیمری در مجتمع های پتروشیمی و کارخانه های پایین دستی تولید پلی اورتان و زیره کفش از مزیت رقابتی برخوردار است که ظرفیت قابل توجه و چشمگیری برای حضور قوی یک صنعت در بازارهای جهانی است و می تواند بخشی از نیازهای ارزی کشور را تامین کند و علاوه بر آن به عنوان برند شناخته شده در این بازارها ماندگار شود. وی افزود: بخشی از الزامات تولید صادرات محور برای تمام صنایع و تولیدات است و در بخشی هم براساس نوع محصول و کالایی که تولید می شود، ضروریات متفاوتی وجود دارد. حرکت در مسیر تولید صادرات محور به دلیل اینکه از عوامل متعدد داخلی و خارجی در ابعاد گوناگون نشأت می گیرد، سخت تر است، اما در مقابل نتایج خوبی دارد. در این میان، به طور خاص دلایل عدم تحقق سهم موردانتظار از صادرات کفش را می توان عدم انتقال فناوری، عدم ورود سرمایه های خارج از صنعت و تمایل نداشتن بانک ها به سرمایه گذاری در این صنعت به دلیل آشنا نبودن با ظرفیت های بالقوه این صنعت، ایجاد نشدن مراکز آموزشی در مقاطع مختلف طراحی و تولید، ایجاد نشدن شهرک های تخصصی کفش به ویژه کفش های اسپرت و دسترسی نداشتن تولیدکنندگان به مواد اولیه متنوع دانست.
خادم در تشریح راهکارهای پیشنهادی ایجاد بازارهای صادراتی پایدار کفش در منطقه اظهار کرد: ایجاد شهرک های تخصصی کفش با رویکرد سرمایه گذاری خارجی، ایجاد مراکز آموزشی در مقاطع مختلف علمی و عملی، تخصیص تسهیلات بانکی برای ایجاد کارخانه های مواد اولیه و کفش با بهره رقابتی و به صفر رساندن تعرفه وارداتی تمامی مواد اولیه در صنعت کفش از جمله راهکارهایی است که به حرکت صنعت کفش در مسیر تولید صادرات محور کمک می کند. بکارگیری این راهکارها در تعداد زیادی از صنایع ما که در کشور دارای مزیت رقابتی هستند می تواند تاثیرگذار باشد.
سخن پایانی
باوجود تمام امیدهایی که به صنعت و تولید کشور بسته ایم، واقعیت این است که بخش تولید ما آنقدر قوی نیست که به معنای واقعی صادرات محور باشد و به همین دلیل، وقتی به جزئیات صادرات کشور نگاه می کنیم، بیشتر شاهد صادرات کالاهای خام و نیمه ساخته هستیم تا کالاهای صنعتی با ارزش افزوده بالا. این مسئله البته به مشکلات ساختاری برمی گردد و اینکه صنعت ما سال هاست از این مشکلات در سطح کلان رنج می برد. نرخ های بالای سود بانکی، هزینه زیاد بیمه تامین اجتماعی، افزایش نرخ ارز و تورم دورقمی در اقتصاد ما ریشه کرده و تا زمانی که این مشکلات از سر راه تولید برداشته نشود، بخش تولید آماده صادرات محوری نخواهد شد. کلید حل عمده این مشکلات هم در دست حاکمیت است.
