فیبرهای نوری رشته ‌ های باریک و بلندی هستند که از ماده ‌ ای شفاف مانند شیشه یا پلاستیک ساخته شده ‌ و در مقایسه با کابل ‌ های معمولی پهنای باند بالاتری دارند. این رشته ‌ های شفاف بخش مهمی از تجهیزات ارتباطی زیرساختی جهان را تشکیل می ‌ دهند و یکی از اصلی ‌ ترین ابزارهای توسعه مخابرات به شمار می ‌ روند. امروزه از این تکنولوژی در صنایع جنگ افزاری نیز استفاده می ‌ شود که از جمله آن می ‌ توان به برقراری ارتباط و کنترل با آنتن رادار، کنترل و هدایت موشک ‌ ها و ارتباط زیر دریایی ‌ ها اشاره کرد. اگر استفاده از فیبر نوری در حوزه درمان و تشخیص بسیاری از بیماری ‌ ها و آزمایشات را نیز بر فهرست مزایای این فناوری بیافزاییم، بر اهمیت تولید این کالا پی می ‌ بریم. این درحالی است که فناوری یاد شده سهم قابل توجهی در بخش ارتباطات ایران نداشته و از ظرفیت ‌ ها و فرصت ‌ های تولید این فناوری، بهره ‌ برداری لازم نشده است. صمت در این گزارش به آنچه تا امروز در این فناوری گذشته و ضرورت تولید فیبرنوری با بهره از توان داخل پرداخته است.

وعده تولید فیبر نوری با تولید داخلی محقق می ‌ شود؟

به گفته عیسی زارع ‌ پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، براساس مصوبه شورای ‌ عالی فضای مجازی تا سال ۱۴۰۴ باید ۸۰ درصد خانوارها و ۱۰۰ درصد کسب ‌ وکارها با متوسط سرعت ۲۵ مگابیت ‌ برثانیه به پهن ‌ باند ثابت دسترسی داشته باشند، بر این مبنا، دسترسی ۲۰ میلیون خانوار و ۵ میلیون کسب ‌ وکار تا سال ۱۴۰۴ به اینترنت پهن ‌ باند ثابت باید بر بستر فیبر نوری شکل بگیرد. زارع ‌ پور معتقد است؛ برنامه ‌ ریزی و راهبری توسعه زیرساخت ‌ های ارتباطی پر سرعت و با کیفیت پهن ‌ باند ثابت با تاکید بر بستر فیبر نوری ( FTTX ) نیازمند برنامه ‌ ریزی مدون با پیش ‌ بینی موانع و الزامات است و درحال ‌ حاضر رگولاتوری تلاش می ‌ کند کلیات این برنامه را با مشارکت و جمع ‌ بندی نظرات بازیگران اصلی این حوزه تدوین کند. بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند ایران ظرفیت ‌ های خوبی برای تولید فیبر نوری دارد اما چالش ‌ های بزرگی نیز پیش روی تولیدکنندگان است که با حمایت دولت باید مرتفع شود. هرچند که مجید سلطانی، مدیرعامل شرکت مخابرات ایران معتقد است؛ با اتکا به توان دانش متخصصان بومی، می ‌ توان زمینه ارتقا سیستم ‌ های مخابراتی را ایجاد کرد.

ضرورت تامین نقدینگی برای توسعه فیبر نوری

داود زارعیان؛ معاون تجاری و خدمات مشتریان شرکت مخابرات ایران در گفت ‌ وگو با صمت گفت: ایران در دهه ۷۰ تولید فیبر نوری و کابل مسی را در کارخانجات شهید قندی یزد آغاز کرد. نیمه اول سال ۱۳۷۰ نیز کارخانه تولید فیبر نوری در تهران راه ‌ اندازی شدکه وابسته به مجموعه کارخانه ‌ های شهید قندی بود. هر ۲ کارخانه زیر نظر وزارت پست، تلگراف و تلفن وقت بود. رفته ‌ رفته با توسعه طرح ‌ های خصوصی ‌ سازی هر ۲ کارخانه به بخش خصوصی واگذار شدند که درحال ‌ حاضر نیز درزمینه تولید کابل مسی، کابل برق و فیبر نوری فعال هستند. در کنار کارخانه شهید قندی چند کارخانه دیگر نیز در کشور شروع به تولید فیبرنوری و کابل مسی کردند اما تولید آنها به ‌ اندازه تولیدات کارخانه شهید قندی نیست.

زارعیان با تاکید بر خودکفایی در بحث تولید کابل(به ‌ جز بخش مواد اصلی) گفت: اگر شرکت ‌ های اپراتوری بتوانند نقدینگی لازم را تامین کنند، امکان تولید گسترده و صادرات ‌ محور نیز وجود دارد.

معاون تجاری و خدمات مشتریان شرکت مخابرات ایران با اشاره به برنامه توسعه فیبر نوری در کشور گفت: بر اساس برنامه وزارت اطلاعات و ارتباطات، تا پایان دولت سیزدهم باید ۲۰ میلیون پوشش فیبر نوری محقق شود که با برنامه ‌ ریزی می ‌ توان به این هدفگذاری رسید. بحث دوم نیز اتصال به فیبر نوری است که اصولا ۳۰ تا ۴۰ درصد در سال ‌ های اول، بعد از پوشش امکان ‌ پذیر است.

زارعیان تولید فیبر نوری به ‌ عنوان شبکه اصلی انتقال اطلاعات در کشور را یک ضرورت انکارناپذیر دانست و گفت: روزبه ‌ روز مصرف اینترنت در کشور افزایش پیدا می ‌ کند و به این ترتیب نیاز به اینترنت با سرعت ‌ بالا یک ضرورت است.

معاون تجاری و خدمات مشتریان شرکت مخابرات با اشاره بر ضرورت سرعت در توسعه فیبر نوری تاکید کرد: ایران یکی از قدیمی ‌ ترین تولیدکنندگان کابل فیبر نوری در جهان است. اما دانش فن و مواد اولیه مورد نیاز برای تولید فیبرنوری در کشور وجود دارد و علاوه بر آن در مرکز یک بازار خوب صادراتی برای کابل و فیبر نوری قرار داریم. بنابراین ایران برای تولید و فروش این کالاها دارای موقعیت استراتژیکی است که می ‌ توان با بهره از آن علاوه بر جلوگیری از ارزبری به ارزآوری نیز رسید.

فرصتی که از دست رفت

محمدحسن بیگدلو کارشناس حوزه فیبر نوری در گفت ‌ وگو با صمت گفت: سال ۱۳۷۰ تولید فیبر نوری در مرکز تحقیقات مخابرات به صورت آزمایشگاهی آغاز شد. برخی از اساتید مخابرات مانند محمدصادق ذبیحی تکنولوژی فیبر را وارد ایران کردند و این تکنولوژی در سال ۱۳۷۲ وارد عرصه تولید شد. در سال ۱۳۷۳ نیز به صورت رسمی فیبر تولید می ‌ کردیم. تا سال ۱۳۸۱ تولید فیبر نوری ادامه داشت اما با کوتاه نگری برخی مسئولان وقت کارخانه فیبر نوری تعطیل شد. دوباره سال ۱۳۸۵ کارخانه شهید قندی، فیبر مولتی ‌ مود را حدود ۶ ماه تولید کرد که این ‌ بار روند تولید به طور کامل متوقف شد.

بیگدلو اظهار کرد: برخی از کارشناسان خبره این حوزه تلاش بسیاری کردند تا دستگاه ‌ های قدیمی احیا شوند اما تلاش ‌ ها موفق ‌ آمیز نبود. در نهایت هم مجموعه شهید قندی، کارخانه فیبر نوری را به شرکت خدمات ارتباطی و الکترونیکی ایرانیان نت فروخت. قطعات دستگاه ‌ ها باز شده و به صورت آهن ‌ پاره از کارخانه خارج شد. دستگاه ‌ های کنترل کیفیت هم در سال ۱۳۸۸ طی قرارداد شخصی به کارخانه شهید قندی یزد فرستاده شد. دستگاه ‌ های کنترل کیفیت ‌ خیلی حجیم نیستند و به صورت رومیزی قابل استفاده هستند.

وی افزود: دستگاهی به عنوان ژئومتریک در آن زمان وجود داشت که پارامترهای هندسی فیبر نوری را اندازه ‌ گیری می ‌ کرد. در ایران همان یک عدد دستگاه ژئومتریک موجود بود. در فرآیند یاد شده، به جز دستگاه ‌ های کنترل کیفیت، مابقی دستگاه ‌ ها به صورت قطعات منفک مانند آهن ‌ پاره از رده خارج شده و در مزایده به فروش رفتند.

این کارشناس با اشاره به ارزبری واردات فیبر نوری و صرفه ‌ جویی ارزی در صورت تولید داخلی گفت: بحث تکنولوژی فیبر نوری موضوعی نیست که با بهره مالی قابل ‌ مقایسه باشد. در سال ۱۳۸۷ که کارهای تحقیقاتی را آغاز کردیم، فیبرهای خاص برای صنایع مختلف تولید می ‌ شد و نیاز بسیاری از صنایع استراتژیک را برطرف می ‌ کرد. در اصل زمانی که تکنولوژی تولید فیبر را داشته باشیم؛ امکان تولید انواع فیبرها برای کشور ایجاد می ‌ شود. در مورد تولید فیبرنوری موضوع صرفه ‌ جویی در ارزبری نسبت به از دست دادن تکنولوژی از اهمیت دوم برخوردار است.

وی با تاکید بر اهمیت دستاورد فناورانه فیبرنوری گفت: سطح فناوری فیبر نوری کشورهایی مانند چین در دهه ۷۰ همانند ایران بود و دستگاه کنترل کیفیت ایران جزو بهترین دستگاه ‌ ها به شمار می ‌ رفت. اما به دنبال نبود حمایت لازم این تولیدات متوقف و دستگاه ‌ ها از رده خارج شدند. با اینهمه درحال ‌ حاضر در بحث تولید و صادرات کابل وضعیت خوبی داریم و با حمایت دولت می ‌ توانیم با تکیه بر توان شرکت ‌ های خصوصی در موضوع تولید فیبر نیز به موفقیت برسیم.

وی در پایان گفت: هنوز نیروهای متخصصی که تجربه تولید فیبر نوری را داشتند، حاضر به ادامه این روند هستند اما نباید چرخ را از ابتدا ساخت. تولید فیبر نوری هنوز توجیه ‌ پذیر است و تیم تولیدکننده دوباره می ‌ تواند گردهم ‌ آیند. به علاوه اینکه بازار تولید فیبر در دنیا گسترده شده و در حوزه واردات تجهیزات می ‌ توانیم مذاکرات را آغاز کنیم.

تحریم، مانع همیشگی توسعه فناوری

جلال ترابی، کارشناس فناوری اطلاعات در گفت ‌ وگو با صمت گفت: مسئولان در بحث بومی ‌ سازی فیبر نوری مدعی هستند که روند کار کامل شده است اما این اظهارات با واقعیت فاصله دارد. به همین دلیل نیز وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از راه ‌ اندازی ۲۰ میلیون پورت فیبر نوری تا پایان دولت سخن می ‌ گوید.

ترابی افزود: عملا پهنای باند کشور آنگونه که ادعا می ‌ شود، بالا نرفته و این امر زمان دسترسی کاربران به اینترنت دیتا و ADSL کاملا مشهود است. در اصل در موضوع فیبر نوری با ۲ حوزه «زیرساخت» و «دیتاسنترها» مواجه هستیم.دولت مدعی تکمیل زیرساخت ‌ هاست اما در محور دیتاسنترها جای کار بسیار است.

ترابی بااشاره به محدودیت ‌ های ناشی از تحریم گفت: تحریم ‌ ها دستیابی به یک سری از فناوری ‌ ها را با مشکل مواجه کرده و به همین دلیل روند توسعه تولید فیبر نوری نیز کند شده است. البته گام ‌ هایی برای بومی ‌ سازی تولید مواد اولیه نیز برداشته شده است. مواد اولیه ‌ ای که داخل فیبر نوری استفاده می ‌ شود، درحال ‌ حاضر وارداتی است.

وی افزود: در بحث فیبر نوری اگر بومی ‌ سازی به صورت کامل انجام شود، منجر به کاهش هزینه ‌ ها خواهد شد و به خودکفایی خواهیم رسید. ایران توانایی تولید بعضی از مواد اولیه برای تولید فیبر نوری را دارد. پیش ‌ بینی می ‌ شود تا چند سال آینده به صورت کامل توانایی تولید مواد اولیه را داشته باشیم.

سخن پایانی

بسیاری از کارشناسان تولید فیبرنوری در کشور را ضروری دانسته و معتقدند در شرایط کنونی باید از ظرفیت ‌ ها و منابع کشور در این خصوص استفاده شود. از سوی دیگر برای تولید فیبر نوری در کشور، توجه به نگاه ‌ های فناورانه از الزاماتی است که باید در دستور کار دولت قرار گیرد.

برهمین اساس نیز چندی پیش، تفاهمنامه همکاری توسعه بومی ‌ سازی تار نوری، مابین وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، ستاد توسعه فناوری ‌ های اقتصاد دیجیتال و هوشمند ‌ سازی معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری، کانون هماهنگی دانش صنعت و بازار فاوا سندیکای صنعت مخابرات ایران و کانون زنجیره ارزش سیلیکان به امضا رسید.