پژوهش نه‌تنها در صنعت خودرو، بلکه در تمام صنایع باید اولویت نخست کشور باشد. البته در صنعت خودرو، به بهانه اینکه وضعیت آشفته این صنعت در چند سال اخیر، توان و زمانی برای متولیان امر در راستای پرداختن به پژوهش نمی‌گذارد، این امر به فراموشی سپرده شده که البته پذیرفته نیست. صنعت در هر شرایطی باید دست در دست علم روز پیش برود. در حالی واحدهای تحقیق و توسعه در صنعت خودرو ما در سکوت و بی‌انگیزگی روزگار می‌گذرانند که از یک سو افراد توانمندی دارند که به‌معنای واقعی پژوهشگر هستند و از سوی دیگر، متولیان امر مدام از اتفاق‌های جدید در صنعت خودرو می‌گویند که لاجرم از جاده تحقیق و توسعه می‌گذرد. صمت به بهانه روز پژوهش در این گزارش از کارشناسان کم و کیف تحقیق و توسعه در صنعت خودرو کشور را جویا شده که در ادامه می‌خوانید.

تحقیق و توسعه در اولویت خودروسازی‌ها نیست

سعید مدنی، کارشناس صنعت خودرو درباره وضعیت تحقیق و توسعه در صنعت خودرو به صمت اظهار کرد: واقعیت این است که صنعت خودرو در حال حاضر با وجود پیگیری‌های وزیر صمت و متولیان امر، حال و روز خوشی ندارد. در این شرایط، بیشتر انرژی و وقت فعالان این صنعت صرف حفظ صنعت خودرو و وضعیت موجود آن است. هنوز هم نتوانسته‌اند این صنعت را به یک ثبات نسبی برسانند تا با کمی فراغ بال بتوانند به پژوهش در صنعت خودرو بپردازند. البته خودروسازی‌های ما نیروهای توانمندی در اختیار دارند و اگر فضای مناسبی در اختیار آنها قرار بگیرد می‌توانند کارهای زیادی در صنعت خودرو انجام دهند، اگرچه بدون برقراری ارتباطات جهانی و اعمال فشار تحریم‌ ها، بسیار سخت است. در نهایت اینکه تا تعاملات بین‌المللی ما گسترده نشود، توسعه در صنعت خودرو رخ نخواهد داد.

مدنی ادامه داد: صنعت خودرو به صنایع گوناگون وابسته بوده و نیازمند همکاری با بخش‌های گوناگون است که در این بخش به‌دلیل مشکلاتی در برقراری ارتباطات بین‌المللی، نمی‌توانیم ورود کنیم. در مقابل بخش خصوصی هم بیشتر به دنبال سودبردن است و مسیری را انتخاب می‌کند که به سود بیشتری ختم شود. شرایط صنعت خودرو در کشور ما ناپایدار است و دولت هم تقریبا در تمام امور صنعت خودرو دخالت می‌کند که این رویکرد باعث شده انگیزه‌ای برای توسعه و تحقیق در صنعت خودرو وجود نداشته باشد. چون کارهای پژوهشی زمانبر است تا به نتیجه برسد؛ بنابراین باید شرایط به‌گونه‌ای باشد که خودروسازی‌ها با خیال آسوده بتوانند به آن بپردازند.

افراد توانمندی داریم

کارشناس حوزه خودرو با اشاره به اینکه در حال حاضر خودروسازان مبلغ زیادی به قطعه‌سازان، بانک‌ها و... بدهکار هستند، گفت: صنعت خودرو در شرایط کنونی در بهترین حالت با ۶۰ تا ۷۰ درصد ظرفیت اصلی خود فعالیت می‌کند. ظرفیت صنعت خودرو ما سالانه تولید یک میلیون و ۸۰۰ هزار دستگاه خودرو است، اما عملا در سال جاری شاید به تولید یک میلیون و ۲۰۰ هزار خودرو هم نرسد. وقتی صنعت خودرو در بخش‌های گوناگون درگیر مشکلات و چالش‌های ریز و درشت است، دیگر فرصتی برای پژوهش باقی نمی‌ماند. البته با تمام این سختی‌ها در خودروسازی‌ها گاه شاهد اتفاقاتی هستیم که به همت نیروهایی است که توانمند بوده و در بخش‌های فنی و مهندسی مشغول به فعالیت هستند. این افراد توانمند برای اینکه بتوانند در بخش تحقیق و توسعه به‌معنای واقعی اتفاق‌هایی را رقم بزنند، نیاز به پشتیبانی دارند که به‌واسطه شرایط آشفته صنعت خودرو به شکل مناسب انجام نمی‌شود.

مدنی افزود: برای انجام هر کاری باید انگیزه‌ای وجود داشته باشد. یکی از مواردی که برای ورود به مرحله پژوهش و تحقیق و توسعه محصول انگیزه ایجاد می‌کند، تولید صادرات‌محور است. وقتی فضا بسته است و رقابتی نیست، صنعت رشد نخواهد کرد. اگر تولیدات ما در صنعت خودرو صادرات‌محور باشد و برای عرضه در بازارهای جهانی تولید کنیم، به طبع باید با دانش و تکنولوژی روز پیش برویم. در یک صنعت، حلقه‌های گوناگونی وجود دارند که با هم در ارتباط هستند. بودجه باشد، تحقیق و توسعه هم انجام دهیم، اما تعاملات و ارتباطات ما برقرار نباشد، در نهایت به نتیجه دلخواه نمی‌رسیم. البته خودروسازها به نحوی می‌توانند در بخش تحقیق و توسعه به توان خودشان متکی باشند و قدری از وابستگی به شرکت‌های بزرگ خودروسازی خارج کنند، اما باید با بقیه شرکت‌های خودروساز و قطعه‌سازان ارتباط داشته باشند. وی ادامه داد: تورمی که در اقتصاد وجود دارد و قیمت تمام‌شده محصولات ما را بالا برده و از حالت رقابتی خارج کرده است، در کنار نبود ارتباطات بین‌المللی، این خطر وجود دارد که صرفا به مونتاژکار تبدیل شویم. موضوعی که در حال حاضر هم به‌نوعی شاهد آن هستیم. در این صورت در صنعت خودرو به جایگاه خاصی نخواهیم رسید و چون برنامه خاصی برای ساخت داخل نداریم به طبع توسعه‌ای هم اتفاق نخواهد افتاد.

جای خالی پژوهش واقعی در صنعت خودرو

مدنی در ادامه گفت: در حال حاضر نگرانی که درباره صنعت خودرو کشور وجود دارد این است که متاثر از مشکلات سیاسی، عدم‌امکان صادرات محصولات تولید داخل، پایین بودن میزان تولید و... صرفا به سمت واردات خودرو کامل یا سی‌کی‌دی سوق پیدا کنیم و کم‌کم صنعت خودرو ما کارگر خودروسازی‌های دیگر شود. این در حالی است که در حال حاضر توان بالایی در صنعت خودرو داریم و از امکان ساخت خطوط تولید، مونتاژ، استانداردهای کیفی و زنجیره تامین و خدمات پس از فروش برخورداریم که البته باید قوی‌تر شوند. تمام این توانمندی‌ها، انگیزه است که خودروسازان بزرگ جهان در کشور ما سرمایه‌گذاری کنند تا در نهایت توسعه صنعت خودرو ما هم اتفاق بیفتد.

کارشناس حوزه خودرو با اشاره به اینکه تحقیق و توسعه در صنعت خودرو ما نمود چندانی ندارد، گفت: در دوره‌ای به‌روز کردن صنعت خودرو در دستور کار جدی بود و براساس الزامات قانونی پیشرفت‌هایی هم به دست آمد. تارا و شاهین نتیجه این دوره بود و حتی در حال حاضر برخی اقدامات به‌دنبال پژوهش‌های همان دوره انجام می‌شود. با این حال، هنوز تحقیق و توسعه به‌معنای واقعی در خودروسازی‌های ما انجام نمی‌شود. ازسویی هم نیروهای توانمندی در واحدهای تحقیق و توسعه و فنی داریم که در نهایت برخی از آنها را به‌واسطه مهاجرت به خارج ازدست‌داده‌ایم یا خواهیم داد و نتیجه و ثمره ۲۰ سال تجربه و یادگیری، نصیب کشورهای دیگر می‌شود. درست این است که تمام مسائل سیاسی، اقتصادی، مالی و فرهنگی و... را با هم ببینیم و برنامه‌ریزی کنیم تا به نتیجه دلخواه برسیم. در چشم‌انداز ۱۴۰۴ باید ۳ میلیون خودرو تولید کنیم،‌ خط پژوهشی و حتی روند خودروهای برقی و... هم در این چشم‌انداز پیش‌بینی‌شده، اما در اجرا رها مانده‌اند.

کارشناس حوزه خودرو در پایان با تاکید بر اینکه با سمینار و اظهارنظر به جایی نمی‌رسیم، اظهار کرد: کشورهای دیگر ۵ دقیقه جلسه می‌گذارند و ۵۰ روز روی همان ۵ دقیقه کار می‌کنند، اما ما بر عکس بی‌شمار جلسه و سمینار و همایش برگزار می‌کنیم، در نهایت ۵ دقیقه کار کرده و با کوچک‌ترین مشکل آن را رها می‌کنیم. در نهایت اینکه برای حرکت درست در مسیر توسعه صنعتی که از تحقیق و توسعه شروع می‌شود، نیاز به برنامه‌ای زمان‌بندی‌شده با آیتم‌ها و تارگت‌های مشخص داریم که تهیه آن وظیفه دولت است.

تحقیق‌وتوسعه حرف اول صنعت خودرو

محسن رزمخواه، کارشناس حوزه خودرو درباره نقش تحقیق و توسعه در صنعت خودرو به صمت گفت: حدود ۸۰ درصد یک خودرو به‌لحاظ ارزش مربوط به قطعات آن و حداقل کیفیت خودرو هم تا ۸۰ درصد مربوط به کیفیت قطعات آن است. یک خودرو باکیفیت خودرویی است که در آن از قطعات باکیفیت استفاده شده باشد؛ بنابراین اگر کیفیت قطعات مناسب نباشد، محصول نهایی هم نمی‌تواند کالایی باکیفیت باشد. در حال‌حاضر بخشی از مسئله کیفیت خودرو مربوط به کیفیت قطعات مورداستفاده در آن است، اما بخش دیگری از کیفیت آن، به فرآیند مونتاژ برمی‌گردد. دانش مونتاژ، دانشی حساس و مهم بوده و اگر قطعات به‌درستی کنار هم مونتاژ نشوند، هم کیفیت خودرو زیرسوال می‌رود و هم کیفیت قطعه را از بین می‌برد. اگر قطعات بدنه خوب باشند، اما به‌درستی مونتاژ نشوند، سروصدای داخل اتاق خودرو ممکن است موضوع را به قطعه‌سازان مرتبط کند. البته این‌گونه نیست که بدنه مناسب تولید نشده، بلکه در بحث مونتاژ مشکلاتی وجود داشته و براساس دانش مونتاژ انجام‌نشده است؛ بنابراین به این موضوع برای کیفیت خودرو باید توجه شود.

رزمخواه ادامه داد: ارتباط آلایندگی و کیفیت قطعات موضوع دیگری است که می‌توان دو عامل مهم در این‌باره عنوان کرد؛ موتور خودرو و سوخت. باید موتوری تولید شود که با استفاده از سوخت باکیفیت مانند سوخت با استاندارد یورو ۶ احتراق مناسبی داشته و البته سوخت مورداستفاده در آن هم باید باکیفیت باشد. خودروهای وارداتی به‌ویژه آنهایی که قیمت بالایی دارند، دارای موتورهای پیشرفته‌ای هستند، اما باید از سوخت باکیفیت هم استفاده کنند. اگر برای این موتورها سوخت باکیفیت استفاده نشود با موتور پیکان تفاوتی نخواهند داشت، چون در نهایت دودی که از اگزوز آنها خارج می‌شود، آلاینده است؛ بنابراین هم موتور خودرو باید براساس طرحی پیشرفته تولید شده باشد و هم سوختی که مصرف می‌شود، باید مناسب و باکیفیت باشد. اینکه کیفیت نظر مشتریان را جلب نکرده به این برمی‌گردد که باید نخست کیفیت قطعات و دیگر کیفیت مونتاژ لحاظ شود. اگر قطعه کیفیت مناسبی نداشته باشد محصول نهایی کیفیت لازم را نخواهد داشت. در بحث مونتاژ هم اگر درست عمل نشود، همین‌طور است. اگر در هر دو بخش مشکل داشته باشیم، در نهایت وضعیت فعلی صنعت خودرو و کیفیت محصولات رقم خواهد خورد.

وی افزود: از سوی دیگر، سخنانی که درباره مدل خودروها و ارتقای کیفی قطعات مطرح می‌شود اینکه چرا کیفیت محصولات متناسب با استانداردهای روز جهان در حوزه صنعت خودرو نیست، عنوان می‌کنند که این موضوع به مدل خودرو برمی‌گردد و تا زمانی‌که خودرویی مربوط به ۳ دهه قبل است، نمی‌توان انتظار داشت کیفیت قطعات یا خودرو افزایش یابد، نوعی بهانه آوردن است.

رزمخواه در ادامه خاطرنشان کرد: نمونه وارداتی برخی مدل‌های قدیمی که در حال‌حاضر در کشور تولید می‌شوند، بسیار باکیفیت‌تر از نوع داخلی آن است. به چند دلیل، دانش تولید قطعات در ایران هنوز به سطح بین‌المللی نرسیده و قطعه‌سازان داخلی باید بپذیرند که در دانش فنی استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته در مقیاس اقتصادی تولید، ضعف دارند. اگر بخواهیم قطعه‌ای باکیفیت و نرخ مناسب تولید و عرضه کنیم باید دانش فنی مناسب را در اختیار داشته و مجهز به ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته باشیم. سرمایه‌گذاری سنگین نیاز است و البته باید مراکز تحقیق و توسعه پیشرفته هم فعالیت داشته باشند. پول نیاز است و در اندازه‌هایی که امروز بیشتر واحدهای قطعه‌سازی ما هستند، پاسخگو بسیاری از این موارد نیست. برای همین مسئله است که تاکید داشتم و دارم که ادغام باید در قطعه‌سازی انجام شود. واحدها باید در هم ادغام شوند تا توان مالی آنها بالا رفته و بتوانند روی دانش فنی و ماشین‌آلات سرمایه‌گذاری و در نهایت هم محصول با کیفیتی تولید کنند. در ادامه، رقابت با تولیدکنندگان میلیونی در جهان است که در شیوه‌های تولید ما را راهنمایی کند.

وی در پایان گفت: چالش موجود در صنعت خودرو اینکه این صنعت با روندی کند به سوی فناوری حرکت می‌کند به دولتی بودن کارخانجات خودروسازی برمی‌گردد. در این شرایط، حس رقابت وجود ندارد و انحصار حاکم است؛ بنابراین انگیزه لازم برای تولید محصول باکیفیت با توجه به فناوری جهانی را ندارد. در حالی‌که بخش خصوصی دل‌نگرانی زیادی برای حفظ مشتری و سودآور بودن تولید دارد، در حوزه کیفیت تمام تلاش خود را به‌کار می‌گیرد که در فضای رقابتی بتواند به حیات خود ادامه دهد. اما فرآیند دولتی بودن در صنعتی مانند صنعت خودرو باعث شده دولت در هر شرایطی اجازه ندهد، تولید متوقف شود، حتی اگر تولید سودده نباشد یا توان رقابت با محصولات مشابه خود را نداشته باشد. لذا ضروری است در حوزه ساختار صنعت خودرو اصلاحات اساسی انجام شود تا تحقیق و توسعه حرف اول و آخر را در تولید و کیفیت محصولات بزند.

سخن پایانی

بنا بر این گزارش، کارشناسان معتقدند در صنعت خودرو ما پژوهش به محاق رفته و به‌واسطه مشکلات و اولویت‌های مهم‌تر از داشتن فعالیت‌های پژوهشی به‌معنای واقعی و به‌عنوان سرآغاز توسعه دور شده‌ایم. در این شرایط دولت باید برنامه‌ریزی‌شده به صنعت خودرو و توسعه آن ورود کند تا پژوهش جایگاه واقعی خود را بیابد.