چاره‌ای از روی ناچاری
اوایل پاییز سال ۹۹ نخستین زمزمه‌های جدی عرضه خودرو در بورس کالا به گوش رسید که هدف اصلی آن، ایجاد شفافیت در معاملات و تحقق هدف تبدیل خودرو به یک کالای مصرفی اعلام شده بود و در نهایت اردیبهشت امسال، اولین عرضه خودرو در بورس انجام شد و بازار به‌نوعی این رویکرد جدید در عرضه خودرو را پذیرفت.
اوایل پاییز سال ۹۹ نخستین زمزمه های جدی عرضه خودرو در بورس کالا به گوش رسید که هدف اصلی آن، ایجاد شفافیت در معاملات و تحقق هدف تبدیل خودرو به یک کالای مصرفی اعلام شده بود و در نهایت اردیبهشت امسال، اولین عرضه خودرو در بورس انجام شد و بازار به نوعی این رویکرد جدید در عرضه خودرو را پذیرفت. حال بیش از ۶ ماه از اولین عرضه خودرو در بورس کالا گذشته، اما همچنان بازار خودرو نوسان دارد و روی ثبات و آرامش را به خود ندیده است. صمت به سراغ فعالان و صاحب نظران این بازار رفته تا از دلایل موافقت و مخالفت شان با عرضه خودرو در بورس کالا بپرسد و از حال و روز این روزهای بازار خودرو باخبر شود. با صمت همراه باشید.
بورس به حباب قیمتی خودرو رسمیت می بخشد
علی خسروانی، فعال بازار خودرو درباره عرضه خودرو در بورس کالا به صمت گفت: بورس کالا، محل عرضه کالاست و فی نفسه عرضه کالا در بورس راهکار خوبی است، اما با روند کنونی عرضه خودرو در بورس کالای کشور به دلیل فرآیند نامناسبی که دارد، مخالف هستم.
خسروانی ادامه داد: به نظر می رسد عرضه خودرو در بورس کالا، پوششی برای گرانفروشی شرکت هاست. قیمت خودروهای تولید داخل دستوری تعیین می شود و مصوب است و وقتی به عنوان مثال، خودرویی که نرخ مصوب آن ۲۰۰ میلیون تومان است، در بورس عرضه و با قیمت ۳۰۰ میلیون تومان فروخته می شود، برای شرکت ها به نوعی کشف قیمت به شمار می رود و قیمت واقعی آن خودرو را ۳۰۰ میلیون تومان اعلام می کنند، اما در واقع می توان گفت چون فضا غیررقابتی است، این کشف قیمت درست نیست. وی افزود: نمی توان در بازاری که خودرو به کالایی سرمایه ای تبدیل شده، آن را در بورس عرضه کرد. در واقع انجام این کار به نوعی قیمت شویی است و به یک قیمت نادرست رسمیت می بخشد و به این دلیل با آن مخالف هستم.
خسروانی درباره تاثیر عرضه خودرو در بورس کالا بر بازار اظهار کرد: عرضه خودرو در بورس کالا، تاثیر افزایشی یا کاهشی بر قیمت خودرو در بازار نخواهد داشت و در نهایت قیمت بورس، تابعی از قیمت بازار خواهد بود. اتفاقی که در این روند رخ می دهد این است که قیمت بالای حاشیه بازار رسمیت پیدا می کند و چون در بورس عرضه می شود، قبح گرانی از بین می رود. این فعال بازار خودرو اظهار کرد: با روند یادشده عرضه خودرو در بورس به جای اینکه منجر به تخلیه حباب قیمتی شود، به حباب قیمتی رسمیت می بخشد. برای اینکه این مشکل برطرف شود، باید بازار خودرو را رقابتی کنیم تا در این فضا، قیمت واقعی تعیین شود.
خسروانی ادامه داد: با قیمت گذاری دستوری مخالف هستم، چون قیمت خودرو بدون توجه به هزینه تمام شده خودروساز، تعیین و منجر به زیاندهی او می شود. قیمت هر کالا باید در بازار تعیین شود؛ پس باید آزادسازی قیمت ها را عملی کرد و برای این کار، نیاز به فضای رقابتی داریم؛ یعنی باید واردات را آزاد و تعرفه حمایت از تولید تعیین کنیم. البته در بحث تعرفه، واردات بی رویه، بی ضابطه و بدون حمایت از تولید مدنظر نیست و باید به این موارد توجه کنیم.
وی افزود: برای ایجاد فضای رقابتی نخست باید انحصار شکسته شود. وقتی انحصار شکسته می شود، دست خودروساز هم باز است تا قیمت مناسبی روی محصولش بگذارد و بازار در واقع خودش کشف قیمت می کند. در این میان، بورس کالا هم یک بازار است و به کشف قیمت کمک می کند.
این فعال بازار خودرو گفت: تجربه ثابت کرده با عرضه خودرو در بورس، قیمت خودرو در بازار کاهش پیدا نخواهد کرد و تنها نتیجه عرضه خودرو در بورس این بوده که عرضه خودرو با قیمت بالا، رسمیت پیدا می کند. در واقع مهم عرضه خودرو در بورس نیست؛ آنچه در این زمینه اهمیت دارد، این است که این عرضه در تیراژ بالا و بدون محدودیت باشد. واقعیت این است که عرضه قطره چکانی، کمک چندانی به بازار خودرو نمی کند.
وی افزود: در حال حاضر برای واردکننده از تعرفه و هزینه گمرک گرفته تا مالیات و سود بازرگانی خودرویی که می خواهد وارد کند، همه در ابهام است؛ یعنی تاجر و فعال اقتصادی وارد یک فضای مه آلود می شوند که در آن مشخص نیست چه خواهد شد. اگر واردات خودرو را آزاد بگذاریم و طبق ضوابطی، افراد اجازه واردات خودرو داشته باشند و تمام فرآیند تعرفه مالیاتی، هزینه بازرگانی و گمرک مشخص باشد، اتفاقی که در نهایت رخ می دهد این است که رانت ایجاد نمی شود.
رانت، پیامد انحصار
خسروانی با اشاره به عرضه خودرو در بورس کالا با هدف رانت زدایی اظهار کرد: رانت در انحصار ایجاد می شود و در فضای انحصاری نمی توان جلوی رانت را گرفت. در این شرایط، درست این است که فضا برای همه باز باشد و بازار، قیمت را براساس عرضه و تقاضا تعیین کند. اگر فرصت برای همه یکسان و رقابتی باشد، به طور خودکار رانت از بین می رود، اما وقتی به عده ای محدود، مجوز واردات تعداد محدودی خودرو داده شود، چون این امتیاز منحصرا برای آنهاست، امکان سوءاستفاده هم وجود دارد. در نهایت هم باید در یک سازکار خاص، ناظری باشد تا از موقعیت سوءاستفاده نشود.
خسروانی در ادامه افزود: اگر فضا رقابتی و باز، واردات آزاد و قیمت دستوری حذف شود، عرضه خودرو هر جا باشد، چه در بورس و چه در یک فروشگاه، مهم نیست؛ مهم این است که در این فضای رقابتی، قیمت براساس مکانیسم بازار تعیین شود.
وی اظهار کرد: یکی دیگر از مواردی که در این عرضه ها مطرح است، عرضه خودرو در بورس به صورت قطره چکانی است تا هدف که کشف قیمت است، محقق شود. این هم موضوع مهمی نیست و حتی اگر صفر تا صد محصولات خودروساز داخلی هم در بورس عرضه شود و جز بورس هیچ جای دیگری عرضه نداشته باشند، برای رسیدن بازار خودرو به آرامش، بهتر است فضا باز باشد و قیمت هم دستوری نباشد. در این میان این سوال مطرح است که چرا تعداد محدودی خودرو در بورس عرضه می شود؟ و پاسخ این است که هدف فقط گرفتن یک قیمت رسمی از طریق بورس است که قیمت واقعی نیست و به نوعی قیمت سازی است.
خسروانی در پایان گفت: متاسفانه شاهدیم که شرکت های خودروساز با ایجاد کد بورسی، قیمت های بورس را هم تحت تاثیر قرار می دهند؛ یعنی شرکت با کد بورسی عوامل خودش، با قیمت بالا محصولات خودش را خریداری می کند و در نهایت قیمت محصولات شان در بازار افزایش می یابد. عرضه خودرو در بورس کالا از روی ناچاری
حسن کریمی سنجری، کارشناس صنعت خودرو نیز در پاسخ به این پرسش که آیا موافق عرضه خودرو در بورس هستید یا خیر در گفت وگو با صمت اظهار کرد: نمی توان به این سوال بدون در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و مدیریتی بازار خودرو و همین طور وضعیت عرضه و تقاضای خودرو پاسخ داد؛ مگر اینکه در شرایط کاملا متفاوتی قرار داشته باشیم. وی افزود: عرضه خودرو در بورس کالا، سابقه جهانی ندارد و اصولا خودرو کالایی نیست که ویژگی های آن با کالاهایی که در بورس کالا عرضه می شود، مطابقت داشته باشد. در واقع شرایط خرده فروشی کالایی که دارایی ثابت است و برای خرید آن، نیاز به تخصص برای راهنمایی و مشاوره شخص خریدار وجود دارد و معمولا به صورت مویرگی از طریق نمایندگی های فروش و با حق انتخاب خریدار عرضه می شود، فعلا در بورس کشور ما وجود ندارد و خودرو را با نرخ دستوری از طریق قرعه کشی به خریدار واگذار می کنیم. طبیعتا در این شرایط، عرضه خودرو در بورس کالا شرایط بهتری به وجود می آورد؛ یعنی فروش از طریق بورس در مقایسه با قیمت گذاری دستوری و فروش خودرو با روش قرعه کشی، روش مناسب تر و توصیه شده تری است.
از عرضه قطره چکانی پرهیز شود
کریمی سنجری درباره تاثیر عرضه خودرو در بورس کالا بر بازار اظهار کرد: نخستین نتیجه عرضه خودرو در بورس کالا این است که شرکت های خودروساز را از شرایط زیان خارج و به تامین نقدینگی آنها کمک می کند تا بتوانند تیراژ تولیدشان را افزایش دهند. دومین تاثیر این اقدام این است که باتوجه به اینکه قیمت دستوری نیست و در مکانیسم بازار تعیین می شود، امکان دارد بخشی از متقاضیان سبد خودرو که صرفا برای استفاده از اختلاف قیمت خودرو در کارخانه و بازار ثبت نام می کردند، کنار بروند و قدری فشار تقاضا کم شود. این روند باعث می شود قیمت خودرو در کف بازار قدری متعادل شود.
وی افزود: در میان مدت، اگر اولا قیمت گذاری و قرعه کشی به طور کامل حذف شود و دوم اینکه واردات خودرو به همان شیوه ای که دولت اعلام کرده، سریع تر آزاد شود، به نظر می رسد نوسان قیمت ناشی از وجود شکاف بین عرضه و تقاضای خودرو از بین برود؛ یعنی دیگر قیمت خودرو در بازار تحت تاثیر کمبود عرضه در مقابل تقاضا نیست. البته امکان دارد خودرو تحت تاثیر نرخ ارز یا جابه جایی شاخص های گوناگون اقتصادی گران شود، اما اگر دو اتفاق همزمان بیفتد، اول اینکه همه خودروها در بورس کالا عرضه شوند و از عرضه قطره چکانی پرهیز کنیم یعنی هر چه تولید می شود در بورس کالا عرضه شود و دوم اینکه واردات هم سریع تر عملیاتی شود، قدری شرایط بازار خودرو بهتر خواهد شد و دیگر افزایش قیمتی ناشی از اختلاف عرضه و تقاضا نخواهیم داشت.
کریمی سنجری درباره واردات خودروهای خارجی به بورس با هدف جلوگیری از ایجاد رانت نیز اظهار کرد: در حال حاضر عرضه در بازار خودرو به ویژه بازار خودروهای خارجی، قدری نسبت به تقاضا تاخیر دارد و اختلاف قیمت در بازار زیاد است. قیمت خودروهای خارجی در بازار خیلی بالاست و حتی با تعرفه های بسیار بالا هم نمی توان بازار این خودروها را سامان داد؛ بنابراین دولت برای اینکه کشف قیمت کند و در واقع قدری هم سود ببرد، تا کل این سود در اختیار دلالان قرار نگیرد، ناچار خودروها را در بورس کالا عرضه می کند. این کارشناس صنعت خودرو افزود: اگر خودرو مستقیم به بازار عرضه شود، چون بازار خیلی تشنه عرضه خودرو است، قیمت ها بسیار بالا می رود. پس دولت به ناچار در بورس کالا، کشف قیمت می کند و براساس آن، قیمت نهایی خودرو می شود قیمت تمام شده با سود معقول؛ بنابراین می توان گفت قیمتی که با آن خودرو در بورس کالا به فروش می رسد، به مکانیسم بازار نزدیک تر است. به نظرم باوجود شرایطی که داریم بورس کالا بهترین راهکار برای سامان دادن به وضعیت بازار خودرو و قیمت گذاری است.
سخن پایانی
بازار خودرو همچنان در التهاب است و چون متقاضیان زیادی دارد، چالش های آن به موضوع گفتمان اکثریت افراد جامعه تبدیل شده است. این تحلیل های گاه کارشناسانه و گاهی سطحی و کم عمق، با هر اتفاقی در بازار خودرو محور خاصی پیدا می کند و در هفته هایی که خودرو در بورس کالا عرضه می شود، محور این گفت وگوها می شود مزایا و محاسن عرضه خودرو در بورس. به نظر برخی کارشناسان و صاحب نظران صنعت خودرو، آنچه بی شک در این روند محقق خواهد شد، کمک زیادی به بازار خودرو نخواهد کرد و دولت چاره ای جز اینکه خودرو را در بورس عرضه کند تا قیمت آن در بازار کمی متعادل شود، ندارد. در مقابل برخی هم معتقدند عرضه خودرو به عنوان یک کالا در بورس می تواند مفید باشد؛ البته نه با سازکار کنونی. این گروه بر این باورند روندی که برای عرضه و کشف قیمت خودرو در بورس دنبال می شود، به اشتباه انتخاب شده است. هر چه هست بازار خودرو راه های زیادی رفته تا بتواند روی ریل قرار بگیرد و به آرامش برسد و امیدواریم به زودی شاهد این اتفاق باشیم.
