آشفته‌بازار اسقاط خودروهای فرسوده
صادق بشیری، کارشناس صنعت خودرو نیز درباره الزامات اسقاط خودروها و بحث آلودگی هوا در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: درباره آلودگی هوا، گرچه خودروها و موتورسیکلت‌ها متهم اصلی هستند، اما از آلودگی‌ها به‌واسطه استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌های کشور نباید غافل شد.
از جمله موضوعاتی که با سرد شدن هوا و بروز پدیده وارونگی دما و افزایش آلودگی، همواره زیر ذره بین قرار می گیرد و رسانه ها به دنبال کسب اطلاعات جدید درباره آن، به این در و آن در می زنند و مسئولان در نطق پیش از دستور، دوباره طرح های جدید برای آن پیشنهاد می دهند، بحث اسقاط خودروهای فرسوده است که اجرای آنها تاثیر بسیار زیادی بر کاهش آلودگی هوا دارد. در این میان، متولیان امر، سخن از طرح های تاثیرگذاری به میان می آورند که موردقبول واقع شده اند، اما در نهایت، به دلایلی اغلب نامشخص، به مرحله اجرا نرسیده اند. صمت در این شماره برای پاسخ به سوال های خود در این زمینه با کارشناسان مربوط گفت وگوهایی ترتیب داده که در ادامه می آید. با صمت همراه باشید.
رکود در روند اسقاط خودروهای فرسوده
سید امیر احمدی، دبیر انجمن صنفی مراکز اسقاط و بازیافت خودرو کشور در این زمینه در گفت وگوی با صمت اظهار کرد: اگر بخشی از قانون ساماندهی صنعت خودرو که خودروساز را موظف می کرد ۲۵ درصد تولیدات خود را به جایگزینی یا به عبارتی خروج خودروهای فرسوده تخصیص دهد، با همان کیفیتی که مجلس در نظر گرفته بود، اجرا می شد، چون مواردی مانند کاهش آلودگی هوا، کاهش تصادفات جاده ای و مشکلاتی که در این زمینه در حال حاضر با آنها روبه رو هستیم در این قانون دیده شده بود، این مشکلات کلا برطرف می شد.
احمدی در ادامه افزود: در حال حاضر، مرجعیت و صلاحیت ساماندهی صنعت خودرو به وزارت صنعت، معدن و تجارت داده شده و باتوجه به اینکه منافع حاصل از اسقاط خودروها، به این وزارتخانه می رسد هیچ وقت رشدی که در سال های ۹۲ و ۹۳ در زمینه خروج خودروهای فرسوده داشتیم را شاهد نخواهیم بود؛ یعنی برنامه اسقاط خودروهای فرسوده در قالب یک محرک باعث ترغیب مردم به تحویل خودرو فرسوده برای جایگزینی آن با خودرو نو نشده و در نهایت شاهد تعریف و اجرای برنامه خاصی در این زمینه نبوده ایم. در حال حاضر، براساس همین طرح جایگزینی که در حال اجرا است و در قانون بودجه ۱۴۰۱ دیده شده، صرفا ۱۰ درصد ظرفیت خودروسازان به طرح جایگزینی اختصاص پیدا خواهد کرد و به نظر من، بعد از این، رکود شدیدی در حوزه اسقاط و بازیافت خودروهای فرسوده داشته باشیم.
وی در پاسخ به اینکه آیا الزامات اسقاط خودروهای فرسوده محقق شده یا خیر، اظهار کرد: ما درباره خروج خودروهای فرسوده قوانین متعددی داریم و در این زمینه قانون کم نداریم، اما به جرأت می توان گفت هیچ کدام از آنها به طور کامل اجرایی نشده است. مثلا براساس قانون هوای پاک باید ۳۰ درصد تولیدات خودروساز، صرف نوسازی خودروها شود و با اینکه این قانون، قانون تاثیرگذاری در این زمینه به شمار می رود، تاکنون به مرحله اجرا نرسیده است. احمدی خاطرنشان کرد: یا اینکه قانون رفع موانع تولید و بهینه سازی مصرف سوخت را داریم، اما شاهد اجرای برنامه های آنها نیستیم و این قانون نیز از جمله قوانینی به شمار می رود که به مرحله اجرا نرسیده است. وی افزود: از دیگر قوانین مربوط به اسقاط خودروهای فرسوده واردات خودرو است. براساس قانون و مصوبه هیات دولت باید به ازای وارداتی که انجام می شود، درصدی خودرو فرسوده اسقاط شود، این در حالی است که از سال ۹۶ واردات خودرو ممنوع شده و به نوعی این قانون در محاق مانده و به دلیل این محدودیت، قانون یادشده تاثیری که باید را نداشته است.
سونامی فرسوده ها
دبیر انجمن صنفی مراکز اسقاط و بازیافت خودرو کشور با اشاره به طرح های گوناگونی که به مرحله اجرا نرسیده اند، افزود: باتوجه به قوانینی که وضع شده، اما به مرحله اجرا نرسیده اند و همین بحث ۱ . ۵ درصدی که در حال حاضر اجرایی شده و طبق آن قرار است به ازای تولید هر خودرو ۱ . ۵ درصد بهای آن به سازمان محیط زیست داده شود و جایگزین برنامه اسقاط یک خودرو فرسوده به جای تولید ۴ خودرو است، به نظر می رسد دولت می خواهد با پول آلودگی هوا را کم کند، جاده ها را اصلاح و حوادث جاده ای را کمتر کند و این گونه است که اهداف ما در این بخش محقق نمی شود.
احمدی در ادامه خاطرنشان کرد: باتوجه به تردد ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار خودرو فرسوده در کشور که حجم بسیار زیادی است و سال به سال هم بر تعداد آنها افزوده خواهد شد و خروجی که داریم، یعنی تعداد خودرویی که سالانه اسقاط می شود -سال قبل حدود ۳۰ هزار خودرو از رده خارج شد- در سال ۱۴۰۴ حدود ۸ میلیون خودرو فرسوده در کشور خواهیم داشت که فاجعه است و ادامه این روند یعنی سونامی خودروهای فرسوده. علاوه براین اگر خودروهای جدیدی را که تحویل داده می شوند و کیفیت لازم را ندارد، به این موارد اضافه کنیم، خود گویای شرایط بحرانی ما در این بخش است.
راهکارهای خوب، اما در محاق
دبیر انجمن صنفی مراکز اسقاط و بازیافت خودرو کشور درباره راهکارها و پیشنهادات انجمن در این زمینه گفت: در مرحله نخست باید به هر شکلی که امکان دارد، موضوع اسقاط خودروهای فرسوده را در حجم بالا محقق کنیم. این موضوع همواره برای ما یک دغدغه جدی است و در این زمینه طرح های مختلفی ارائه کردیم. از جمله یک سال و نیم پیش درباره بهینه سازی مصرف سوخت و جایگزینی خودروهای فرسوده طرحی را به دفتر ریاست جمهوری ارسال کرده ایم. البته عزمی برای اجرای این طرح ها ازسوی نهادهای متولی وجود ندارد و با اینکه به عنوان نمونه طرح ما در زمینه بهینه سازی مصرف سوخت همه جا برای اجرا تایید شد و مهم تر از همه اینکه، خروجی آن به نفع قشر آسیب پذیر و محروم است و می تواند مشوق خوبی باشد تا مردم خودروهای فرسوده خود را تحویل دهند و آن را با خودرویی نو جایگزین کنند، در نهایت اجرایی نمی شود؛ برای اینکه ظاهرا بنا نیست این اتفاق بیفتد.
وی افزود: در حال حاضر، آمار مصرف سوخت در کشور قابل توجه است و برای تامین نیاز داخل باید واردات بنزین و گازوئیل داشته باشیم. اینجا این سوال مطرح می شود که عمده این مصرف لجام گسیخته دست کیست؟ پاسخ مشخص است، خودروهای پرمصرف فرسوده.
احمدی در پایان با اشاره به تاثیر طرح اسقاط خودروهای فرسوده، گفت: متولی اصلی کاهش آلودگی هوا، سازمان محیط زیست است که باید عزم جدی در این زمینه داشته باشد تا طرح های مربوط به این موضوع در نهادها و بخش های گوناگون که به نوعی به کاهش آلودگی هوا کمک می کنند، به جریان بیفتد. در راستای پیشنهاداتی که ارائه داده ایم، برخی نهادها با ما هماهنگ هستند که البته باز هم منجر به نتیجه مطلوبی نمی شود. مثلا سازمان بهینه سازی مصرف سوخت در جلسات تخصصی خاصی تاییدیه داده و نهاد استراتژیک ریاست جمهوری روی طرح نظر مثبت دارد، اما طرح در نهایت اجرایی نمی شود. طرح بهینه سازی مصرف سوخت می تواند به پیشرفت تولید خودرو کمک کند و محرک خوبی باشد برای جمع آوری خودروهای فرسوده و کاهش آلودگی هوا و همچنین می تواند تلفات تصادفات را کاهش دهد و تاثیرات قابل توجه دیگری در کشور داشته باشد.
هنوز اسقاط فرسوده ها در اولویت نیست
صادق بشیری، کارشناس صنعت خودرو نیز درباره الزامات اسقاط خودروها و بحث آلودگی هوا در گفت وگو با صمت اظهار کرد: درباره آلودگی هوا، گرچه خودروها و موتورسیکلت ها متهم اصلی هستند، اما از آلودگی ها به واسطه استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه های کشور نباید غافل شد. در همین زمینه به نظر می رسد پنهان کاری وجود دارد و اطلاعات شفافی ارائه نمی شود و سازمان حفاظت محیط زیست به دلایل موجه و غیرموجه به طور شفاف و قاطع عمل نمی کند. به نظر می رسد این سازمان تبدیل به یک سازمان تشریفاتی شده که ملاحظات و محدودیت های مختلفی دارد و در این زمینه ناچار است کنار بیاید و به مکاتبات و هرازگاهی به مصاحبه های رسانه ای بسنده می کند.
بشیری افزود: درباره سیاست های اسقاط خودروهای فرسوده و جایگزینی آنها با خودروهای روز، شاهدیم که گردش کار در این صنعت به گونه ای شده که هزینه از رده خارج کردن خودرو در سال های اخیر افزایش یافته، به همین دلیل تمایل به جایگزینی خودروها ازسوی صاحبان خودروها و حتی خودروسازان کاهش پیدا کرده و چه بسا کلا از بین رفته است.
این کارشناس صنعت خودرو در ادامه اظهار کرد: افزایش غیرمنطقی نرخ خودرو نیز تقاضای پایدار برای جایگزینی خودرو را تحت الشعاع قرار داده و از طرفی محدودیت در عرضه ادامه دار خودرو، عرضه پایدار خودرو را از بین برده و بنا به دلایل دیگری که در ادامه اشاره می شود، جایگزینی خودروهای فرسوده با مانع جدی رو به رو شده است. بشیری خاطرنشان کرد: تمایل به داشتن خودرو جدید و دل کندن از خودروهای با کارکرد و طول عمر بالا، شرایط و مقتضیات خودش را می طلبد و واقعیت این است که هر سیاست و تکنیکی ریشه در نیاز دارد؛ از این رو می توان گفت داشتن هوای پاک هنوز در اولویت نیازهای سیاست گذاران صنعت خودرو یا سایر سیاست گذاران کشور قرار نگرفته و اولویت های دیگری، اولویت اسقاط خودروهای فرسوده را تحت الشعاع قرار داده است.
مقصرانگاری دیگران
این منتقد صنعت خودرو همچنین گفت: تمایل به استفاده از خودروهای فرسوده از روی ناچاری، بنا به این دلایل می تواند قابل توجه باشد؛ اینکه سازکار اسقاط خودروهای فرسوده در پارادایم گذشته قدم می زند و به دنبال مقصرانگاری دیگران است؛ رویکرد سیاست های حمایتی از خودروسازان و معافیت آنها از جایگزینی خودرو، همه بافته های گذشته را برای اسقاط خودرو از بین برده است؛ افزایش جهش نرخ خودروهای تکراری، جذابیت های مالی جایگزینی خودرو را متوقف کرده و در نهایت اینکه، ناهماهنگی های بین نهادی و نبود مدیریت یکپارچه و دلسوز در کنار ضعف های نظارتی، مولفه ها و متغیرهای جایگزینی خودروهای فرسوده را به هم ریخته است. البته ممنوعیت واردات خودرو و تخصیص نیافتن منابع مالی لازم مزید بر علت شکست این سیاست شده است.
بشیری در پاسخ به این پرسش که موفقیت طرح جایگزینی خودروهای معیوب و فرسوده نیازمند ایجاد جذابیت های گوناگون مالی و انگیزشی است، در این زمینه کدام تدابیر مالی و انگیزشی دیده شده، افزود: مطالعه رفتار مصرف کنندگان در جایگزینی خودروها نشان می دهد تمایل به استفاده از رفاه بیشتر، امکانات و ایمنی بهتر و بیشتر از گذشته، هزینه های کمتر، رنج و زحمت کمتر از گذشته و بهره مندی از تسهیلات، استفاده از فرصت و صرفه اقتصادی و احساسی و... می تواند در این زمینه راهگشا باشد که هیچ کدام از تدابیر اینچنینی در طرح اسقاط خودرو فرسوده نمود ندارند. مردم ترجیح می دهند خودرو فرسوده خود را تعمیر کنند و با آن کنار بیایند؛ یعنی چرخه معیوبی ایجاد شده که به نفع مکانیک ها و تعمیرکاران خودرو، قطعه فروشان و چه بسا فروشندگان قطعات قاچاق کم کیفیت یا قطعات بدون شناسنامه متفرقه می چرخد. وی خاطرنشان کرد: فاجعه بارتر اینکه در ماه های اخیر، خبری منتشر شده مبنی بر اینکه سرمایه گذاری متفاوتی در اسقاط خودرو با تخصیص درصدی از نرخ خودرو به سازمان محیط زیست در دستور کار قرار گرفته که آن هم از جیب مشتریان دریافت می شود. با این اوصاف، نه تنها منابع حمایتی دولت در این زمینه کارساز نبوده، بلکه بار مالی طرح غیرمستقیم به مشتریان و متقاضیان منتقل می شود.
این کارشناس صنعت خودرو درباره ریشه این مشکلات اظهار کرد: به طور کلی می توان اذعان کرد اکوسیستم قابل قبولی در این زمینه وجود ندارد و متغیرهای موفقیت این رویکرد در کنار هم نیستند که همه این بن بست ها ریشه در انحراف در سیاست های صنعتی خودروسازی و زیست محیطی کشور دارد. واقعیت این است که امروزه مدیریت برپایه سازمان های مرتبط در قالب شبکه می تواند به موفقیت برسد و عملکردهای جزیره ای و استفاده از مدل های تاریخ مصرف گذشته راه را برای بهبود هموار نخواهد کرد.
بشیری در پایان گفت: موفقیت هر طرحی نیازمند مشارکت، سازگاری و خلاقیت است و ضرورت دارد در این زمینه ستاد مدیریت بحران تشکیل شود و نقشه راه را ترسیم کند. امروزه نه تنها سیاست های بهبود متوقف شده و حتی در جا نمی زند، چه بسا مشکلات انباشته هم شده است؛ از این رو لازم است سازمانی برازنده شرایط موجود، تشکیل شود و مورد حمایت قرار گیرد.
سخن پایانی
بخشی از علت آلودگی هوا به تردد خودروهای فرسوده برمی گردد که این روزها تعداد آنها بسیار زیاد است و براساس اطلاعاتی که به دست آورده ایم، تعداد خودروهای فرسوده از مرحله هشدار گذشته و کم کم به شرایط بحرانی نزدیک می شود و به گفته کارشناسان، اگر اقدام عاجلی در این زمینه انجام نشود، به زودی شاهد سونامی تردد خودروهای فرسوده در سطح کشور خواهیم بود که باتوجه به طرح ها و دستورالعمل های متعدد و گوناگونی که در این زمینه ارائه شده، هشدار جدی و قابل تاملی است.
