جایگزینی قطعات چینی با قطعات اصیل و باکیفیت

به‌طور قطع، دلیل بروز بخشی از تصادفات به سطح کیفی خودرو برمی‌گردد که بخشی مربوط به طراحی خودرو و بخشی هم مربوط به سرویس‌دهی بهنگام آن است. کارشناسان در حوزه تعمیر وسایل نقلیه عنوان می‌کنند که به‌دلیل گرانی قطعات یدکی و نایابی برخی از این اقلام، صاحبان خودرو تمایلی به تعویض قطعات فرسوده و معیوب خودرو خود ندارند یا اینکه در نهایت مبادرت به خرید قطعه کارکرده می‌کنند. به‌عنوان مثال، عمر مفید لاستیک مشخص است اما برخی صاحبان خودرو با وجود صاف شدن آج تایرها ترجیح می‌دهند تا زمانی که خودرو حرکت می‌کند از آن لاستیک‌ها استفاده کنند یا به‌جای تعویض، آنها را تعمیر کنند. صمت در این گزارش در گفت‌وگو با کارشناسان به گرانی قطعات یدکی و تاثیر آن بر ایمنی خودروها پرداخته و به این سوال مهم پاسخ گفته که چگونه می‌توان صاحبان خودرو را تشویق و مجاب به تعویض قطعات در زمان مقرر کرد تا از بروز برخی حوادث ناگوار جاده‌ای پیشگیری شود؟

یک هشدار جدی برای ایمنی

براساس آمار اعلام‌شده از سوی پلیس راهور، ۱۸ درصد جانباختگان حوادث رانندگی، کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال (مرگ سالانه ۳ هزار کودک و نوجوان به‌دلیل حوادث رانندگی) هستند، افرادی که در واقع آینده‌سازان کشور بوده و مرگ آنها، آینده ایران را با جمعیت پیر مواجه می‌کند. به‌تازگی، پلیس پویش ۱۸-۱۸ را راه‌اندازی کرده و برای کاهش آمار مرگ‌ومیرها به‌دنبال فرهنگ‌سازی و استفاده درست از خودرو است.

پاندومی کرونا باعث شد در دو سال ابتدای شیوع این ویروس و قرنطینه افراد، آمار تصادفات در کشور کاهش پیدا کند اما امسال با از سرگیری مسافرت‌ها دوباره شاهد روند صعودی تصادفات و آمار جانباختگان بودیم.

پزشکی قانونی آمار جانباختگان تصادفات نوروزی را بیش از ۱۱۰۰ نفر اعلام کرد و براساس این گزارش به‌طور میانگین روزانه ۵۵ نفر در حوادث رانندگی جان خود را از دست دادند. در حالی‌که بخشی از این تصادفات و مرگ‌ومیرها با سرویس‌دهی بهنگام و تعویض قطعات یدکی به‌طور قطع کاهش پیدا می‌کند.

تنظیم سهم تقصیر

سرهنگ عین‌اله جهانی، معاون اجتماعی و فرهنگ ترافیک پلیس راهور فراجا درباره آمار تصادفات و عدم‌تعویض بهنگام قطعات یدکی به صمت گفت: آمار دقیقی وجود ندارد اما آنچه مسلم است رخ دادن حوادث و سوانح ترافیکی، مولفه‌های متعددی مانند عامل انسانی به‌عنوان راننده، شرایط محیطی موضوعاتی مثل خودرو و راه را دارد. در برخی مواقع به‌دلیل نقص در راه یا قطعه، حادثه‌ای شکل می‌گیرد که در صورت تشخیص، این موضوع از سوی کارشناسان پلیس در توضیح تصادفات می‌آید. در گزارش میزان و نقش این نقص فنی در شکل‌گیری تصادف یا حتی افزایش خسارت‌ها و جراحات (شدت تصادف) بررسی، تحلیل و شناسایی شده و به مراجع قضایی منعکس می‌شود. علاوه‌بر اینکه برابر تبصره ۳ ماده ۱۴ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی مصوبه ۱۳۸۹ سهم تقصیر هر یک از عوامل نیز در گزارش پلیس مشخص می‌شود.

وی افزود: سازمان‌ها، شرکت‌ها و افراد مسئول به مراجع قضایی احضار شده و پاسخگوی کم‌کاری و بی‌دقتی در ایمنی خودرو خواهند بود.

نقص‌های فنی و بروز حوادث

معاون اجتماعی و فرهنگ ترافیک پلیس راهور فراجا در پاسخ به این پرسش که در گزارش‌های پلیس مشخص است دلیل چقدر از تصادفات به قطعات یدکی فرسوده برمی‌گردد، گفت: این جزئیات در گزارش‌ها نمی‌آید. برخی نقص‌ها مربوط به نقص‌های فنی حادث هستند. نقص فنی حادث یعنی راننده در حال حرکت است و بر اثر برخورد شی مثلا با لاستیک، منجربه ترکیدگی آن می‌شود و حادثه رخ می‌دهد. این حادثه ارتباطی به سازنده یا کیفیت قطعات ندارد. اما زمانی که خودرو تحت گارانتی است و به‌دلیلی مثلا پولس خودرو در زمان حرکت می‌برد، این بریدن پولس تحت گارانتی، یک موضوع غیرقابل قبول بوده که سازنده را محکوم می‌کند.

سرهنگ جهانی یادآور شد: اگر سطح ایمنی خودرو از شرایطی عبور کند و مثلا تایر صاف شده و راننده همچنان مبادرت به استفاده از آن کند، در صورت بروز حادثه مثل ترکیدگی تایر، راننده مقصر شناخته می‌شود و برابر ماده ۷۱۸ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات، مجازات راننده تشدید می‌شود، زیرا از قطعه فرسوده و مستعمل استفاده کرده است.

او ادامه داد: گرانی قطعات یدکی سبب‌شده صاحبان خودرو از کالاهای کارکرده و دست دوم استفاده کنند. مثلا در حالی که لاستیک صاف‌شده دوباره برای آن آج درست کرده یا از روکش آج‌دار استفاده می‌کنند.

معاون اجتماعی و فرهنگ ترافیک پلیس راهور فراجا تاکید کرد: این اقدامات خطرات بسیاری برای صاحب خودرو، سرنشینان و نیز سایر خودروهای در حال تردد دارد. هنگامی‌که عمق آج ساییده شد و به 1/6 میلی‌متر رسید، دیگر دوام اولیه را نداشته و نباید در وسیله نقلیه مورداستفاده قرار گیرد. اگر عمق آج لاستیک کمتر از 1/6 میلی‌متر باشد هنگام ترمز، قدرت نگهداشت وسیله نقلیه را در سطح آسفالت نخواهد داشت و منجر به بروز حادثه می‌شود. یا بعضا شاهد هستیم لاستیک صاف دارای روکش آج‌دار می‌شود در حالی که در نخستین ترمز این روکش کنده شده و از تایر جدا می‌شود.

وی افزود: بنابراین موضوع فرسودگی لاستیک و قطعات یدکی بسیار مهم است و صاحبان خودرو باید آگاه باشند فقط به‌دلیل نرخ بالای قطعات یدکی نباید جان و سلامت افراد جامعه را به خطر بیندازند.

سرهنگ جهانی با بیان اینکه هزینه‌های مادی و معنوی حوادث رانندگی بسیار بالا بوده و گاهی قابل جبران نیستند، گفت: با اطلاع‌رسانی باید صاحبان خودرو را نسبت‌به پیامدهای کیفری و قضایی این موضوع آگاه کرد. حتی اشخاص حقوقی برابر قانون مجازات اسلامی تحت تعقیب کیفری در محاکم قضایی خواهند بود.

سرهنگ جهانی اظهار کرد: این‌گونه نیست که افراد حقوقی مسئولیت خود را به شرکت‌های بیمه واگذار کنند. بیمه اگر هم خسارت پرداخت کند، شرکت‌ها و سازمان‌ها برابر قانون باید در محاکم قضایی باید پاسخگو باشند.

طبقه‌بندی کیفی

در ادامه امیرحسین صیرفی از فعالان و کارشناسان بازار لوازم یدکی خودرو درباره وضعیت گرانی قطعات و بازار تقاضای آن به صمت گفت: صاحبان خودرو به‌اصطلاح تا جایی‌که قطعه‌ای جا داشته باشد از آن استفاده می‌کنند، مگر قطعه به نقطه‌ای برسد که امکان کار نداشته باشد یا قابل تعمیر نباشد، در این صورت، صاحبان خودرو مبادرت به تعویض آن می‌کنند.

وی در ادامه سخنان خود عنوان کرد: این موضوع را باید از دو زاویه پیگیری کرد؛ نخست نوع کالاها و کیفیت‌های متفاوت آنها و دیگری، قدرت خرید مصرف‌کننده.

او افزود: یکی از بحث‌های داغ این روزهای بازار قطعات یدکی، مبارزه با قاچاق کالاست. مشخصه اصلی کالای تقلبی، کیفیت آن بوده که امسال این سطوح کیفی در بازار متفاوت شده است. تامین قطعات یدکی از چند طریق انجام می‌شود؛ گاهی تامین‌کنندگان خط تولید خودروساز ( OE ) قطعات یدکی را نیز با بسته‌بندی خودشان به بازار عرضه می‌کنند. کیفیت قطعاتی که از سوی تامین‌کنندگان خط تولید خودروساز برای تامین بازار یدکی تولید و عرضه می‌شود اگر به اندازه خط تولید نباشد، تفاوت خیلی ناچیزی با آن دارد. بخشی دیگر از این قطعات هم با عنوان خدمات پس از فروش ( OEM ) با برند خودروساز وارد بازار می‌شود.

صیرفی یکی دیگر از روش‌های عرضه قطعات یدکی را همکاری یک قطعه‌ساز با چند تولیدکننده عنوان کرد و گفت: در این شرایط، انواع قطعات در یک بسته‌بندی به بازار عرضه می‌شود و پس از آن، برندهای خدمات پس از فروش از کشورهای گوناگون از چین، تایوان و کره‌جنوبی تا اروپا و امریکا هر قطعه‌سازی بسته به اهداف خودش با سطح کیفی قطعه‌ای را تولید و به بازارها عرضه می‌کنند؛ بنابراین در بازار قطعات یدکی خودرو در یک طبقه‌بندی کیفی از اصلی‌ترین اقلام تا ضعیف‌ترین کالاها موجود است. به‌عنوان مثال، درباره کیفیت برخی لنت‌ترمزها عنوان می‌شود که مقوا در آنها استفاده می‌شود.

تنزل بازار لوازم یدکی

صیرفی در ادامه سخنان خود به موضوع قدرت خرید مردم اشاره کرد و گفت: صاحب یک خودرو گرانقیمت، همیشه به‌دنبال خرید کالاها و قطعات اصلی با برند خود خودروساز است و بعد از اینکه کمی از عمر خودرو می‌گذرد و ارزش آن کاهش پیدا می‌کند یا کیلومتر خودرو عدد بالایی را نشان می‌دهد، ترجیحش تامین قطعات از خدمات پس از فروش است. به این ترتیب، با توجه به عمر خودرو سطح توقع برای تامین قطعات یدکی متفاوت می‌شود.

او ادامه داد: بنا بر مدل خودرو،‌ صاحبان آن مبادرت به خرید قطعات یدکی می‌کنند. به‌عنوان مثال، صاحبان خودروهای چینی به‌دنبال قطعات چینی هستند. بنابراین مصرف‌کننده بنا بر پولی که دارد، تصمیم می‌گیرد کدام کالا را با چه سطح کیفی برای وسیله نقلیه خود خریداری کند. گاهی این برآورد مالی در ماشین‌آلات سنگین و راه‌سازی یا پروژه‌های عمرانی مانند خواب ماشین روزانه برای صاحبانش ضرر و زیان به همراه دارد. آنها بیشتر دنبال خرید قطعات یدکی با سطح کیفی بالا هستند اما صاحب خودرو ارزان‌قیمتی مانند پراید که با آن مسافر جابه‌جا می‌شود، همیشه به‌دنبال ارزان‌ترین قطعات است.

این فعال بازار قطعات یدکی خودرو با بیان اینکه مصرف‌کننده به اندازه پولی که دارد سطح کیفی کالای موردنیاز خود را انتخاب می‌کند، گفت: اگر مصرف‌کننده تا دیروز می‌توانست یک کالا با سطح کیفی عالی خریداری کند، امروز با افزایش نرخ محصولات، توان خرید قطعات با سطح کیفی پایین‌تر را دارد. هنگامی که این طبقات و بازار تقاضا جابه‌جا می‌شود، طبیعی است که فروشنده هم متناسب با تقاضای مصرف‌کننده کالاها را خریداری و تامین می‌کند. به این معنی که گرانی‌ها سبب می‌شود میانگین سطح کیفی کالاهای بازار به مرور کاهش پیدا کند، زیرا تقاضا برای کالای ارزان‌تر که کیفیت پایین‌تری دارد، بیشتر شده است.

او تصریح کرد: در حال‌حاضر چون قدرت خرید مشتری با کالای ارزان‌قیمت تطبیق بیشتری دارد، بازار آرام‌آرام از عرضه کالاهایی با سطح کیفی بالا به کالاهایی با سطح کیفی پایین‌تر سوق پیدا می‌کند. وقتی سطح کیفی کالا کاهش پیدا می‌کند، به‌طور قطع سطح ایمنی خودرو هم کاهش پیدا می‌کند و نتیجه این تغییرات، تلفات جانی و مالی ناشی از حوادث جاده‌ای است.

این کارشناس حوزه قطعات یدکی اظهار کرد: در واقع افزایش نرخ نسبت مستقیم با ریسکی که مصرف‌کننده و صاحب خودرو با آن مواجه است، دارد. هرقدر نرخ قطعات افزایش پیدا کند، ایمنی خودرو با توجه به قدرت خرید فعلی کاهش پیدا می‌کند و به همان نسبت تعداد تصادفات، مرگ‌ومیر، استهلاک خودرو و... بیشتر می‌شود. امروز بسیاری از افراد، تقاضای قطعات چینی را دارند. این روند هزینه‌های مترتب را هم برای صاحب خودرو بالا می‌برد. اگر طول عمر کالا اصلی یک سال باشد با کاهش کیفیت به ۶ ماه تقلیل پیدا می‌کند و صاحب خودرو باید در سال دو بار هزینه تعمیر بپردازد، اما چون مصرف‌کننده دچار روزمرگی شده، باز هم قطعات ارزان را ترجیح می‌دهد. تمام این پارامترها (گرانی قطعات و کاهش سطح درآمد مردم) در تصمیم‌گیری مشتری برای خرید اثر منفی گذاشته و در کلان هم سطح کیفی بازار قطعات یدکی را تنزل داده است.

سخن پایانی

بنا بر این گزارش، در کنار کیفیت خودروها، کیفیت قطعات یدکی نیز یکی از دلایل مهم بروز تصادفات جاده‌ای به‌شمار می‌رود. افزایش نرخ قطعات یدکی از مرداد سال ۹۷ تا امروز و نیز بالا رفتن نرخ تورم و کاهش ارزش پول ملی سبب شده صاحبان خودرو با توجه به همین مسائل، به قطعات یدکی با سطح کیفی دوم و سوم رو بیاورند. امروز تقاضا برای قطعات ارزان‌قیمت حتی کارکرده بسیار بیشتر از قطعات اصیل با نرخ بالا بوده و به همین نسبت نیز سطح کیفی بازار قطعات یدکی کاهش پیدا کرده است. در نتیجه روز به روز باید در انتظار یک حادثه خودرویی باشیم. به‌عنوان مثال، هفته گذشته یک خودرو دوگانه‌سوز به دلیل انقضای مخزن گاز منفجر شد. بسیاری از صاحبان خودرو به‌دلیل گرانی حاضر به تعویض قطعات فرسوده نشده و ترجیح می‌دهند زمانی که خودرو حرکت می‌کند، از قطعات نهایت استفاده را داشته باشند.