به ‌ دنبال افزایش شدید مصرف برق در تابستان و کمبود برق مورد نیاز کشور، متاسفانه مسئولان برای حل این مشکل راحت ‌ ترین و دم ‌ دستی ‌ ترین راهکار را در پیش می ‌ گیرند و قطع برق صنایع و به ‌ طورمشخص ۲ صنعت فولاد و سیمان را در دستور کار قرار داده ‌ اند. این مسئله اگرچه در ظاهر تنها به قطعی برق کارخانه ‌ های تولیدکننده فولاد و سیمان محدود است، اما در واقع به تعطیلی بسیاری از صنایع و حوزه ‌ های بالادستی و پایین ‌ دستی این ۲ صنعت نیز منجر شده است.به ‌ عنوان نمونه، در صنعت فولاد، تعطیلی و کاهش شدید تولید، به تعطیلی و کاهش شدید تولید صدها واحد تولیدی کوچک که تامین ‌ کننده مواد اولیه و قطعات مورد نیاز صنعت فولاد هستند نیز منجر می ‌ شود. برخی کارشناسان و فعالان معدنی معتقدند، اگرچه قرار بود برای تداوم تولید، بخشی از برق این صنایع تامین شود، اما گزارش ‌ ها حاکی از آن است که به ‌ دلیل کمبود برق، قطع برق این صنایع فراتر از آنچه تصور می ‌ شد، اتفاق افتاده است. با این ‌ همه هشدارهای کمبود برق در تابستان نیز آغاز شده و صمت در این گزارش به مشکلات صنایع معدنی در صورت قطع برق تابستان پرداخته است.

قطع برق، کاهش عرضه و رشد قیمت

آن ‌ طور که اطلاعات موجود نشان می ‌ دهد، قطع برق صنایع فولاد و سیمان منجر به کاهش شدید تولید و عرضه محصولات داخلی و حتی صادراتی می ‌ شود. سیاری معتقدند، معضل قطع برق یکی از مهم ‌ ترین دلایل گرانی نرخ سیمان و فولاد است. چنانچه در سال ‌ های گذشته قطع برق کارخانه ‌ های سیمان و فولاد منجر به کاهش تولید و عرضه شد. در این شرایط به ‌ دلیل کمبود ایجادشده و به ‌ دلیل اینکه در بازار مصرف، نیاز متقاضیان سیمان برآورده نمی ‌ شود، افزایش نرخ طبیعی است.همچنین اطلاعات موجود نشان می ‌ دهد ایران از جمله کشورهایی است که به ‌ دلیل دریافت گاز و برق ارزان، به ‌ سمت احداث کوره ‌ های الکتریکی در صنایع فولادسازی رفته و ۸۰ درصد فولاد را از طریق کوره ‌ های الکتریکی تولید می ‌ کند. این به ‌ معنای آن است که قطع برق هزینه ‌ های زیادی را به تولیدکننده ‌ های فولاد تحمیل می ‌ کند. برخی برآوردها نشان می ‌ دهد که قطع برق روزانه بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیارد تومان برای صنعت فولاد هزینه دارد.

صنایع معدنی پنجه در پنجه کمبود برق

غلامرضا خلیقی، مدیرعامل فولاد غرب آسیا در گفت ‌ وگو با روزنامه صمت عنوان کرد: با نگاهی به عملکرد صنعت فولاد در ۲ سال گذشته می ‌ توانیم دورنمایی از روند تولید در این زنجیره برای سال آینده داشته باشیم. این فعال صنایع معدنی بااشاره به اینکه فعالان زنجیره فولاد در ۲ سال گذشته با محدودیت ‌ های جدی در روند تامین برق و گاز مصرفی خود روبه ‌ رو بودند، گفت: این کمبودها را باید مهم ‌ ترین چالش این صنعت دانست که از میزان تولید در واحدهای مختلف کاسته است؛ یعنی تولیدکنندگان از برنامه ‌ های تولید خود عقب ماندند. این افت تولید به ‌ منزله کاهش سودآوری و بهره ‌ وری در این زنجیره است.

این فعال صنعت فولاد افزود: باتوجه به آمار ارائه ‌ شده از سوی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، شاهد افت تولید در این زنجیره بوده ‌ ایم؛ یعنی از ظرفیت ‌ های نصب ‌ شده در این بخش استفاده نشده است.

خلیقی در پیش ‌ بینی شرایط تولید واحدهای فولادی کشور گفت: انرژی همچنان به ‌ عنوان بحرانی جدی بر عملکرد فولادسازان اثرگذار است. معمولا هر سال از یک ‌ سو نرخ انرژی برق و گاز افزایش می ‌ یابد که به ‌ منزله اثرگذاری آن بر هزینه تمام ‌ شده تولید در حوزه ‌ های مختلف صنعتی است. از سوی دیگر نیز، محدودیت ‌ های موردبحث در تامین انرژی صنایع رخ می ‌ دهد و به ‌ نظر می ‌ رسد این فرآیند امسال نیز ادامه داشته باشد.

این فعال صنایع معدنی افزود: از نخستین ماه سال، هشدارها نسبت به کمبود برق تابستان آغاز شده و برخی معتقدند، ممکن است کمبود برق، امسال جدی ‌ تر از سال ‌ های گذشته باشد؛ در این صورت، تولیدکنندگان صنایع معدنی و شرکت ‌ ها با افزایش هزینه انرژی و افت تولید در سایه قطع انرژی، با مشکلات جدی روبه ‌ رو خواهند شد. این فعال صنعت فولاد گفت: نتیجه مذاکرات رفع تحریم یکی دیگر از مواردی است که بر عملکرد صنایع اثرگذار است. چنانچه این مذاکرات به نتیجه مطلوبی برسد، می ‌ توانیم به افزایش سرمایه ‌ گذاری در حوزه ‌ های مختلف در کشور امید داشته باشیم. در ادامه، با برقراری تعاملات بانکی میان ایران و سایر کشورها، بسیاری از چالش ‌ های تولیدکنندگان و سرمایه ‌ گذاران رفع می ‌ شود. در همین حال، میزان دسترسی تولیدکنندگان به بازارهای جهانی تسهیل می ‌ شود، اما تا زمانی که نتیجه دقیق این مذاکرات روشن نشود، نمی ‌ توان برنامه دقیقی را برای تحلیل شرایط آینده ارائه داد.

پیامدهای قطع برق برای صنایع

سیدبابک ابراهیمی، دانشیار مهندسی مالی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی بااشاره به روند تکراری قطع برق در تابستان گفت: هرساله با گرم شدن تدریجی هوا و افزایش خاموشی ‌ ها، قطعی برق صنایع کلیدی کشور به ‌ عنوان نخستین راهکار مدنظر قرار گرفته است و این روند هر ساله تکرار می ‌ شود.

وی افزود: غافل از اینکه، در میان همه واحدهایی که با قطعی برق مواجه می ‌ شوند، صنایع فولاد، سیمان و پتروشیمی که از اتفاق جزو صادرات ‌ محورترین صنایع کشور به ‌ حساب می ‌ آیند، به ‌ شدت از این موضوع متضرر می ‌ شوند و زیان ناشی از آن نه ‌ تنها سهامداران خرد و بازار سرمایه را متاثر می ‌ کند، بلکه درآمدهای مفروض صندوق ‌ های بازنشستگی که سهامداران اصلی شرکت ‌ های فولادی و سیمانی کشور هستند و دارایی ‌ های بین ‌ النسلی بازنشستگان نیز از این موضوع، عدم ‌ النفع سنگینی را متحمل می ‌ شوند. برآوردها نشان می ‌ دهد، قطعی برق، ضرر چند میلیارد دلاری را به شرکت ‌ های فولادی ‌ ها و سیمانی و تعدادی از شرکت ‌ های پتروشیمی تحمیل می ‌ کند.

سیدبابک ابراهیمی با تاکید بر اینکه اعمال سیاست خاموشی به صنایع بزرگ در ماه ‌ های گرم سال، آسان ‌ ترین و راحت ‌ ترین راه برای مدیریت بحران برق در شرایط اضطرار است، گفت: این سیاست بدون شک پرهزینه ‌ ترین راه نیز هست، چرا که این اقدام آسیب ‌ های سنگینی به اقتصاد کشور می ‌ زند و نرخ محصولات مهمی همچون میلگرد، ورق، آهن، سیمان و... را افزایش خواهد داد و به ‌ تبع آن، افزایش تورم بخشی را به ‌ دنبال خواهد داشت.

وی افزود: از طرف دیگر، به ‌ دلیل مشکلاتی که در تولید و مصرف گاز در زمستان وجود دارد، هر سال برخی صنایع با قطع گاز هم مواجه می ‌ شوند و این یعنی در تابستان قطع برق و در زمستان قطع گاز می ‌ تواند چالش تولید را در صنایع بیشتر کند. از طرفی، دولت و مجلس با هدف جبران منابع بودجه ‌ ای و حرکت به ‌ سمت توسعه صنایع پایین ‌ دستی، سیاست افزایش نرخ خوراک و سوخت صنایع پتروشیمی را نیز اعمال کرد که زیان ناشی از این افزایش قیمت ‌ ها و همچنین قطعی برق ضربه ‌ ای جدی به این شرکت ‌ ها و به ‌ تبع آن بر پیکر نیمه ‌ جان صندوق ‌ های بازنشستگی وارد خواهد کرد.

به ‌ گفته این استاد دانشگاه، برخی برآوردها نشان می ‌ دهد بحران آب هم چالش دیگری است که ممکن است در صورت به نتیجه نرسیدن طرح ‌ های انتقال آب، فعالیت صنایع را با چالش جدی مواجه کند. در ادامه، پس از تحلیل اثرات قطعی برق بر صنایع مختلف کشور به بررسی راهکارهایی برای رفع این مشکل خواهیم پرداخت.

مشکل سرکوب نرخ برای سیمانی ‌ ها

ابراهیمی سرکوب نرخ سیمان در سال ‌ های گذشته را عامل کاهش حاشیه سود این صنعت عنوان کرد و گفت: هر نوع کاهش از ظرفیت بهینه تولید می ‌ تواند بر درآمد شرکت ‌ های سیمانی تاثیرات زیادی داشته باشد. در این شرایط، شرکت ‌ هایی می ‌ توانند موفق عمل کنند که قبل از شروع فصل گرما، ذخیره استراتژیک کلینکر به ‌ عنوان ماده اولیه تولید سیمان خود را افزایش داده باشند. وی افزود: بعضی از تولیدکنندگان سیمان ممکن است در این شرایط به مصرف سوخت ‌ های فسیلی گران ‌ تر روی بیاورند و این موضوع می ‌ تواند هزینه تمام ‌ شده تولید را برای این شرکت ‌ ها افزایش دهد.

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه صنعت فولاد مهم ‌ ترین صنعتی است که با قطعی برق دچار زیان ‌ های جدی می ‌ شود، تاکید کرد: این صنعت پس از صنعت پتروشیمی، دومین صنعتی است که بخش مهمی از ارزش بازار سهام را در اختیار دارد. همچنین برآورد می ‌ شود هر روز قطعی برق، بیش از چند صدهزار تن از میزان تولید فولاد کشور را کاهش دهد.

وی افزود: قطع برق همچنین به توقف فعالیت واحدهای احیای مستقیم، واحدهای ذوب، ریخته ‌ گری، نورد، ذوب ‌ القایی و قوس الکتریکی و کنسانتره ‌ سازی نیز منجر خواهد شد و در عمل شرکت ‌ های فولادسازی در دوره قطعی برق به ‌ طورکامل تعطیل خواهند بود.

پیشنهادها و راهکارها

به ‌ گفته این استاد دانشگاه، به ‌ نظر می ‌ رسد دولت در ۲ سال گذشته سعی کرد شرایط شرکت ‌ های تولیدی را با نگاهی عمیق ‌ تر مدنظر قرار دهد و در این راستا مقرر شد قطعی برق شرکت ‌ ها یک روز در هفته و برای مدت ۸ ساعت باشد و با اعلام قبلی انجام گیرد. بااین ‌ همه شرکت ‌ های فولادی، سیمانی و معدنی خسارت سنگینی را تحت ‌ تاثیر قطعی برق بدون اطلاع متحمل شدند. البته طبق قانون اگر قطعی برق بدون اطلاع قبلی باشد، شرکت ‌ ها اجازه شکایت خواهند داشت و می ‌ توانند طلب خسارت کنند.

وی افزود: اما به ‌ طورقطع این راهکارهای مقطعی نمی ‌ تواند مشکل اصلی را که همانا زیان میلیارد دلاری حاصل از قطعی برق است، مرتفع کند. بنابراین باید تصمیمات جدیدی با استفاده از راهکار عرضه در بورس انرژی در نظر گرفته شود و نیروگاه ‌ های غیردولتی بتوانند به ‌ صورت آزادانه برق خود را به دور از مداخله دولت در بورس به فروش برسانند. با اتخاذ این سیاست، صنایع می ‌ توانند از این برق استفاده و بخشی از مشکلات خود را برطرف کنند.

ابراهیمی ادامه داد: اگر دولت و به ‌ طوراخص وزارت نیرو بتواند با بکارگیری سیاست ‌ های منعطف و هوشمندانه، ظرفیت مناسب و معناداری را به نیروگاه ‌ های عمدتا خصوصی در بورس انرژی تخصیص دهد، این ظرفیت توسط مشترکان برق در یک فضای مبتنی بر رقابت قابل ‌ خریداری خواهد بود. بدیهی است، هر مشتری که نرخ بیشتری پیشنهاد دهد، برنده این بازار رقابتی خواهد بود تا جایی که برق قابل ‌ عرضه توسط نیروگاه ‌ ها تمام شود. در زمان ‌ های کمبود برق، چون رقابت بین خریداران بیشتر می ‌ شود، نرخ برق عرضه ‌ شده افزایش خواهد یافت و این امر بازخورد مناسبی برای سرمایه ‌ گذاری در توسعه و ایجاد ظرفیت جدید نیروگاهی خواهد بود.

این کارشناس اقتصاد بااشاره به اینکه بیشترین مصرف انرژی برق کشور عمدتا در صنایع انرژی ‌ بر است، گفت: عدم ‌ توسعه و انتقال تکنولوژی مناسب، شکل غیربهره ‌ ور نیز به خود می ‌ گیرد، بنابراین خود این شرکت ‌ ها برای سرمایه ‌ گذاری و توسعه ظرفیت نیروگاهی و ارتقا و افزایش بهره ‌ وری و روش ‌ های تولیدی پیشقدم خواهند شد. البته بکارگیری همزمان 3 سیاست زیر توسط دولت در این زمینه راهگشا خواهد بود و می ‌ تواند قفل مشکل برق کشور را در بازه 2ساله باز کند.

الف) تعیین نرخ عادلانه برای برق مبتنی بر مدل ‌ های اقتصادی به ‌ گونه ‌ ای که سرمایه ‌ گذاری ارزی در این زمینه توجیه ‌ پذیر باشد.

ب) تعهد با ضمانت اجرای مناسب دولت به تامین و انتقال برق پایدار برای صنایعی که در این زمینه سرمایه ‌ گذاری کرده ‌ اند.

پ) تامین گاز برای نیروگاه ‌ های جدیدالتاسیس در قالب یک سیاست ‌ گذاری ملی و نه تک ‌ وزارتخانه ‌ ای باتوجه به محدودیت ظرفیت گازی کشور درحال ‌ حاضر.

سخن پایانی

محدودیت در تامین برق واحدهای فولادی و سیمانی در ماه ‌ های گرم سال و همچنین تامین نشدن گاز این صنایع در هفته ‌ های سرد سال، از میزان ظرفیت تولید در این بخش کاست و هزینه ‌ های متعدد و اضافی را به این صنایع تحمیل کرد. از آنجا که این محدودیت از کمبود زیرساخت ‌ های انرژی در کشور نشأت می ‌ گیرد، احتمال می ‌ رود همین بحران امسال نیز ادامه یابد؛ بدین ‌ ترتیب هر روز بیش از قبل، شاهد بروز چالش ‌ هایی در این بخش خواهیم بود.