بی ‌ توجهی به توسعه زیرساخت ‌ های انرژی در کشور موجب شده بسیاری از صنایع در ماه ‌ های سرد سال با محدودیت جدی در تامین سوخت خود روبه ‌ رو شوند. در چنین شرایطی برخی صنایع از مازوت به ‌ عنوان سوخت جایگزین استفاده می ‌ کنند و برخی دیگر نیز ناچار به کاهش ظرفیت تولید خود هستند. محدودیت گاز صنایع در سال جاری از هفته ‌ های پیش آغاز شده و بسیاری از واحدهای سیمانی کشور از مازوت به ‌ عنوان سوخت جایگزین استفاده می ‌ کنند و برخی دیگر از صنایع به ‌ ناچار از میزان تولید خود می ‌ کاهند، این در حالی است که مازوت سوختی پاک نیست؛ از همین رو جایگزینی آن به ‌ جای گاز، آسیب ‌ هایی را به محیط ‌ زیست، آن ‌ هم در ماه ‌ های سرد سال که آلودگی هوا به بحرانی جدی برای شهرها و کلانشهرها تبدیل می ‌ شود، تحمیل می ‌ کند. البته تولیدکنندگان نیز از این جایگزینی سوخت راضی نیستند و آن را عامل افزایش هزینه تولید و همچنین کاهش بهره ‌ وری تولید عنوان می ‌ کنند. باتوجه به تمام موارد یادشده توسعه زیرساخت ‌ های انرژی تنها راه تداوم تولید برای فعالان صنعتی است.

فشار جایگزینی سوخت به صنایع

حسین چهرگانی، فعال صنعت سیمان در گفت ‌ وگو با صمت اظهار کرد: محدودیت گاز صنایع سیمان از اواخر آبان ‌ آغاز شد و در حال حاضر اغلب صنایع سیمانی کشور برای تداوم فعالیت و تولید خود از مازوت به ‌ عنوان سوخت جایگزین استفاده می ‌ کنند. وی در پاسخ به سوالی مبنی بر تغییر این سوخت و تاثیر آن بر آلایندگی هوا گفت: از گاز به ‌ عنوان سوخت پاک یاد می ‌ شود. تفاوت چشمگیری میان احتراق مازوت و گاز وجود دارد. در ترکیب مازوت عناصر آلاینده ‌ ای همچون سولفور وجود دارد که طی فرآیند احتراق به ‌ شکل SOX منتشر می ‌ شود، به همین دلیل سوخت مازوت به ‌ منزله ورود گازهای گلخانه ‌ ای بیشتری به هوا است. براساس آنچه گفته شد باید اذعان کرد میزان آلایندگی مازوت در قیاس با گاز به ‌ مراتب بیشتر است. البته آلودگی شهرهای بزرگ کشور از دلایل متعددی نشأت می ‌ گیرد و نمی ‌ توان این آلایندگی را تنها به سوخت مازوت در صنایع سیمانی نسبت داد، زیرا فرآیند تولید سیمان به ‌ گونه ‌ ای است که عمده آلایندگی موجود در مازوت را جذب و بی ‌ اثر می ‌ کند. چهرگانی گفت: خطوط تولید صنایع سیمان کشور عمدتا بر پایه مصرف گاز به ‌ عنوان سوخت اصلی، طراحی شده ‌ اند. واحدهای تولید سیمان مجهز به انواع فیلترها هستند که مانع ورود آلایندگی به هوا می ‌ شوند، اما در تغییر سوخت صنایع به ‌ طور مثال اگر گازهای اکسید گوگرد ناشی از سولفور موجود در مازوت ایجاد شود، این فیلترها کارآیی زیادی نخواهند داشت. این فعال صنعت سیمان گفت: ایران در رده کشورهای با بیشترین ذخایر گازی قرار دارد و در طول سال ‌ های گذشته سرمایه ‌ گذاری قابل ‌ توجهی برای راه ‌ اندازی تاسیسات و ایجاد خطوط لوله گاز در کشور صرف شده است. همزمان عموم صنایع کشور نیز برای تغییر سوخت خود هزینه قابل ‌ توجهی را متحمل شده ‌ اند؛ بنابراین از دولت انتظار می ‌ رود زمینه استفاده حداکثری از ظرفیت ذخایر گازی کشور را فراهم کند تا دسترسی صنایع به سوخت پاک محدود نشود. وی در پاسخ به سوالی درباره افزودن فیلترهای ویژه برای جذب آلاینده ‌ های مازوت افزود: اگر صنایع بخواهند در این زمینه اقدام کنند، باید سرمایه زیادی را صرف کنند، اما بهتر و معقول ‌ تر این است که با صرف هزینه و سرمایه ‌ گذاری کمتر دولت محترم فکری برای تامین گاز صنایع کند، چراکه زیرساخت ‌ های توزیع گاز فراهم است اما توزیع مازوت نیازمند ناوگان و هزینه ‌ بر است و مشکلات عدیده ‌ ای دارد. چهرگانی گفت: مدیران و مسئولان حوزه انرژی در هفته ‌ های اخیر مرتب از کمبود منابع گاز کشور سخن گفته ‌ اند. در حال حاضر توازن میان تولید و مصرف گاز کشور برقرار نیست، این در حالی است که هنوز در ابتدای روزهای سرد سال قرار داریم؛ بنابراین احتمالا این محدودیت ‌ ها تا پایان فصل سرما ادامه خواهد یافت. همان ‌ طور که در سال گذشته محدودیت ‌ های یادشده تا اسفند ادامه یافت. این فعال صنعت سیمان تاکید کرد: باتوجه به محدودیت در تامین انرژی، فعالان صنعت سیمان ناچار به تغییر سوخت خود شده ‌ اند، این در حالی است که جایگزینی مازوت به ‌ جای گاز، لطمات متعددی را به این صنایع تحمیل می ‌ کند. وی افزود: خطوط تولید صنایع ما براساس مصرف گاز طراحی ‌ شده و این جایگزینی به ‌ منزله تحمیل خسارت به تولید خواهد بود. علاوه بر این همان ‌ طور که بارها تاکید شده تامین مازوت نیازمند پرداخت هزینه حمل قابل ‌ توجه است و اساسا کمبود ناوگان حمل مشکل جدی ایجاد می ‌ کند و نباید به ‌ سادگی از کنار آن گذشت.

کمبود انرژی، چالش اصلی صنایع

علی ‌ اکبر الوندیان، دبیر انجمن کارفرمایان صنعت سیمان در گفت ‌ وگو با صمت اظهار کرد: محدودیت در تامین گاز صنایع سیمان کشور از آبان ‌ آغاز شده و به ‌ صورت پلکانی در ۳ مرحله تشدید شده است. میزان مصرف گاز صنایع سیمان کشور روزانه ۲۷ میلیون مترمکعب برآورد می ‌ شود، اما در حال حاضر تنها ۶ میلیون مترمکعب گاز در اختیار واحدهای سیمانی کشور قرار می ‌ گیرد. این فعال صنعت سیمان گفت: باتوجه به محدودیت گاز، صنایع سیمان کشور برای تداوم فعالیت خود از مازوت به ‌ عنوان سوخت جایگزین استفاده می ‌ کنند. البته سازمان حفاظت محیط ‌ زیست مجوز استفاده از مازوت به ‌ عنوان سوخت جایگزین را به واحدهایی که در نزدیکی شهرها قرار دارند، نمی ‌ دهد؛ از همین رو اولویت نخست برای تامین گاز صنایع سیمانی کشور به واحدهایی اختصاص دارد که در نزدیکی شهرها قرار دارند. به این ترتیب امکان تداوم تولید برای این کارخانه ‌ ها به مقدار محدود فراهم است. این تصمیم با هدف کنترل آلایندگی ناشی از سوخت مازوت اتخاذ شده و بدیهی است چنانچه گاز موردنیاز این واحدها به ‌ طور کامل تامین نشود، ناچار خواهند بود از ظرفیت تولید خود بکاهند. الوندیان گفت: درباره افزایش آلودگی هوای شهرها در روزهای اخیر صنایع سیمان نقشی ندارند، زیرا کارخانه ‌ های سیمان نزدیک شهرها با ظرفیت محدود، آن هم با استفاده از گاز در حال تولید هستند و مازوت مصرف نمی ‌ کنند و کارخانه ‌ هایی که مازوت مصرف می ‌ کنند در فواصل دوری از شهرها قرار دارند و با مجوز سازمان حفاظت محیط زیست مازوت مصرف می ‌ کنند. وی گفت: شرکت ‌ های سیمانی برای تامین مازوت از شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده ‌ های نفتی ایران با مشکلات زیادی مواجهند. درباره تامین مازوت نیروگاه ‌ ها در اولویت قرار دارند و متاسفانه در موارد متعددی مازوت موردنیاز برخی واحدهای سیمانی از انبارهای نفت سایر استان ‌ ها تحویل داده می ‌ شود. به ‌ عنوان مثال کارخانه سیمانی که در شرق کشور قرار دارد برای تحویل مازوت به انبار نفت شهرری در استان تهران هدایت می ‌ شود، این در حالی است که حمل مازوت از فاصله ‌ های طولانی هزینه قابل ‌ توجهی را به این صنعتگران تحمیل می ‌ کند و بعضا بهای حمل مازوت بالاتر از قیمت خرید مازوت است؛ در نتیجه هزینه تمام ‌ شده محصول را به ‌ شدت افزایش خواهد داد. الوندیان گفت: متاسفانه علاوه بر محدودیت گازی اخیرا محدودیت برق نیز شروع ‌ و تامین انرژی برای صنعت سیمان به یک چالش کلیدی تبدیل ‌ شده و تولید اقتصادی این محصول استراتژیک را تحت ‌ الشعاع قرار داده است. تشدید این محدودیت باعث کاهش تولید خواهد شد و علاوه بر خسارت و زیان به کارخانه ‌ های سیمان تنش بازار و افزایش قیمت ‌ ها را به ‌ دنبال خواهد داشت.

افت تولید فولاد جدی است

بهادر احرامیان، فعال صنعت فولاد در گفت ‌ وگو با صمت اظهار کرد: در طول سال ‌ های اخیر روند تامین انرژی فعالان صنعت فولاد با چالش و محدودیت ‌ های جدی روبه ‌ رو شده و امسال نیز با شروع روزهای سرد سال عملا این محدودیت ‌ ها برای صنایع فولادی کشور آغاز شده است. در چنین شرایطی بسیاری از تولیدکنندگان در حلقه ‌ های مختلف زنجیره فولاد ناچار به محدود کردن تولید خود هستند. وی افزود: ایجاد محدودیت در تامین گاز واحدهای احیای مستقیم عملا به ‌ منزله توقف تولید در این بخش است؛ کما اینکه در هفته ‌ های اخیر میزان تولید آهن ‌ اسفنجی در کشور به ‌ شدت محدود شده است.

احرامیان تاکید کرد: محدودیت یادشده از ناترازی میزان تولید و مصرف گاز در کشور نشأت می ‌ گیرد. در طول سال ‌ های گذشته ظرفیت برداشت از ذخایر گازی کشور متناسب با افزایش جمعیت و همچنین توسعه ظرفیت صنایع، رشد نداشته است. در واقع به سرمایه ‌ گذاری در حوزه انرژی آن ‌ طور که انتظار می ‌ رفت توجه و دقت نشده است؛ بر همین اساس نیز در حال حاضر شاهد بروز چنین محدودیت ‌ هایی هستیم. وی گفت: محدودیت ‌ های یادشده از میزان تولید در صنایع مختلف می ‌ کاهد، در حالی که این افت تولید به ‌ منزله کاهش بهره ‌ وری و همزمان افزایش قیمت تمام ‌ شده خواهد بود. علاوه بر این لطمات قابل ‌ توجهی به کوره ‌ های ذوب و تجهیزات صنایع فولادی کشور تحمیل می ‌ شود. احرامیان در پاسخ به سوالی مبنی بر اثرگذاری این محدودیت در قیمت محصولات فولادی گفت: باوجود آنکه قیمت تمام ‌ شده تولید فولاد تحت تاثیر شرایط یادشده افزایش می ‌ یابد، نوسانات چشمگیری در بازار فولاد کشور شکل نخواهد گرفت، زیرا از یک ‌ سو میزان تولید در اغلب حلقه ‌ های این زنجیره، به ‌ ویژه در بخش محصولات طویل فولادی به ‌ مراتب بالاتر از نیاز کشور است و از سوی دیگر در چند سال اخیر و تحت تاثیر شرایط اقتصادی و رکودی که شاهد آن هستیم، از میزان تقاضا برای فولاد به ‌ شدت کاسته شده است. همین مسائل مانع رشد قابل ‌ توجه بهای فولاد حتی باوجود کاهش عرضه این محصول است. این فعال صنعت فولاد در پایان گفت: بخش بزرگی از ظرفیت جذب ‌ شده به صنایع فولادی کشور در طول دهه ‌ های اخیر با تشویق دولت و با هدف بهره ‌ مندی از ذخایر فراوان انرژی کشور و ارزش ‌ افزایی حداکثری ایجاد شده و دولت مسئول تامین زیرساخت ‌ های موردنیاز برای بهره ‌ مندی از این ذخایر انرژی در کشور است؛ بنابراین اصلاح فرآیند تامین انرژی صنایع ضروری به ‌ نظر می ‌ رسد.

سخن پایانی

گاز به ‌ عنوان سوخت اصلی بسیاری از صنایع فولاد، سیمان، پتروشیمی و حتی نیروگاه ‌ های تولید برق مصرف می ‌ شود. همچنین این سوخت در کشور ما در مصارف خانگی نیز کاربرد دارد؛ بر همین اساس در ماه ‌ های سرد سال با افزایش مصرف گاز در بخش خانگی، مشکلاتی در تامین سوخت صنایع پدید می ‌ آید. این چالش در صنایع مختلف بسته به میزان مصرف آنها به شکل ‌ های مختلف بروز می ‌ یابد و لطماتی را به تولید تحمیل می ‌ کند. ناترازی تولید و مصرف گاز کشور در سال جاری به ‌ قدری شدت گرفته که از هفته پیش احتمال بروز محدودیت در تامین برق صنایع به ‌ دلیل کاهش تولید برق توسط نیروگاه ‌ ها نیز قوت گرفته است. توجه به این نکته ضروری به ‌ نظر می ‌ رسد که سوخت ارزان، یکی از مشوق ‌ های اصلی توسعه صنعتی کشور در سال ‌ های گذشته بوده است؛ به ‌ گونه ‌ ای که بسیاری از صنایع پرمصرف در این سال ‌ ها برپایه بهره ‌ مندی از سوخت ارزان احداث ‌ شده و توسعه ‌ یافته ‌ اند. با این ‌ وجود، همین سوخت ارزان در طول سال ‌ های گذشته مانع بهره ‌ وری کافی مصرف انرژی در صنایع شده است. علاوه بر این، با فروش ارزان انرژی، عملا شرایط مناسب برای توسعه و بازسازی زیرساخت انرژی در کشور مهیا نشده است. این نقص عملکرد حالا گریبان صنعتگران را گرفته و فرآیند تولید آنها را تحت تاثیر منفی قرار داده است. برای مقابله با شرایط یادشده، اصلاح الگوی مصرف در حوزه ‌ های گوناگون و ارتقای سرمایه ‌ گذاری در بخش انرژی ضروری به ‌ نظر می ‌ رسد.