یک دهه توسعه اما نامتوازن
در روزهای آغازین سال که با شروع قرن جدید و پایان یک دهه همراه است، بررسی عملکرد اقتصادی کشور خالی از لطف نیست.
در طول این دهه که با تحریم و محدودیت در روابط بین‌المللی همراه بوده است، ظرفیت‌های بخش معدن و صنایع وابسته به آن و اثرگذاری آن در روند توسعه صنعتی و اقتصادی کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. بدین ترتیب شاهد توسعه ظرفیت تولید در معدن و صنایع معدنی بوده‌ایم. اما انتقاداتی جدی به این توسعه وارد است. ازجمله آنکه نگاه متوازنی به ظرفیت‌سازی‌ها وجود نداشته است. زیرساخت‌های انرژی، حمل‌ونقل و... همپای افزایش ظرفیت صنایع توسعه نیافته‌اند. علاوه بر این شاهد بی‌توجهی به تکمیل زنجیره تولید و ساخت محصولاتی با ارزش افزوده بالا بوده‌ایم. این کمبودها مهم‌ترین انتقاداتی هستند که به عملکرد توسعه‌ای صنایع معدنی در طول یک دهه گذشته وارد می‌شود.
بی‌توجه به استخراج
محمد حیدرزاده فعال صنعت سرب روی در گفت‌وگو با روزنامه صمت اظهار کرد: تولید سرب و روی ظرف ۱۰ سال اخیر در کشور ما رشد داشته، همزمان کیفیت محصولات تولید شده در این صنعت نیز بهبود یافته است. علاوه بر این راندمان بازیابی تولید محصولات از معدن تا محصول نهایی نیز ارتقا یافته است. در همین حال اغلب واحدهای تولیدکننده شمش روی به واحدهای کیک‌شویی با هدف بهره‌مندی هرچه بیشتر از باطله‌ها مجهز شده‌اند.
وی افزود: همزمان با رشد ظرفیت تولید، صادرات سرب و روی نیز ظرف یک دهه اخیر بیشتر شده است. این تولیدکنندگان با وجود تحریم و محدودیت در روابط تجاری توانسته‌اند سهم قابل توجهی از بازارهای جهانی را از آن خود کنند. این صنعت توانسته همپای توسعه، نقش مهمی در اشتغالزایی و ارزآوری کشور بر عهده بگیرد و زمینه تقویت صنایع پایین‌دستی را فراهم کند.
حیدرزاده گفت: ایران پنجمین دارنده بزرگ ذخایر معدنی سرب و روی دنیا است با این وجود تنها ۱.۲ درصد شمش روی دنیا را تولید می‌کند. همین آمار و ارقام حکایت از آن دارد که توسعه صنعت روی در ایران متناسب با ظرفیت‌های کشور نبوده است. یعنی همچنان ظرفیت بالقوه ویژه‌ای برای افزایش سهم صنعت سرب و روی از تولید ناخالص داخلی، اشتغالزایی و ارزآوری برای کشور وجود دارد.
این فعال صنعت سرب و روی در ادامه خاطرنشان کرد: در طول سال‌های گذشته به فرآیند اکتشاف و استخراج معادن سرب و روی کشور توجه کافی نشده است. همانطور که پیش‌تر هم اشاره شد ایران از ذخایر معدنی قابل توجه سرب و روی برخوردار است، با این وجود بسیاری از این ذخایر مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گیرند. درنتیجه با کمبود ماده اولیه در صنعت سرب و روی کشور روبه‌رو هستیم. سالانه چندین میلیون تن خاک معدنی از کشورهای دیگر همچون ترکیه برای تامین مواد اولیه موردنیاز صنایع سرب و روی کشور وارد می‌شود. خرید مواد اولیه تولید سرب و روی با ارز، هزینه تولید در این صنعت را افزایش می‌دهد. بنابراین انتظار می‌رود سیاست‌گذاران به دنبال بهره‌مندی هرچه بیشتر از ذخایر معدنی کشور باشند.
وی گفت: با توجه به ظرفیت‌های موجود و ذخایر معدنی سرب و روی انتظار می‌رود، آینده درخشانی در انتظار این صنعت باشد. اما در کوتاه‌مدت ریسک‌های متعددی در مسیر عملکرد این صنایع وجود دارد. بحران انرژی و کبود برق در کشور به‌ویژه در ماه‌های گرم سال که از بی‌توجهی به توسعه زیرساخت‌های انرژی در کشور نشات می‌گیرد، ظرف ماه‌های آتی عملکرد صنایع سرب و روی کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد و از میزان تولید در این صنعت می‌کاهد. انتظار می‌رود این محدودیت‌ها در سال ۱۴۰۱ به مراتب بیشتر از سال گذشته باشد و این موضوع جدی‌تر از قبل بر عملکرد صنایع تاثیر می‌گذارد. در چنین شرایطی دولت موظف است سرمایه‌گذاری در این بخش را تقویت کند تا سایر صنایع با چالش‌های جدی در مسیر فعالیت و تولید خود روبه‌رو نشوند.
اصلاح مسیر توسعه
آنوش رحام دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: صنعت فولاد در طول یک دهه اخیر با توسعه چشمگیری همراه بوده است. میزان تولید فولاد خام کشور به قدری افزایش یافته که اکنون ایران در جایگاه دهمین فولادساز بزرگ دنیا قرار دارد. اما تعمیق جنبش ارزش افزوده در صنعت فولاد آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته است. وی افزود: در همین حال باید خاطرنشان کرد که توسعه صنعت فولاد به تامین مواد اولیه پایدار و منابع انرژی نیاز دارد. تامین نشدن منابع یاد شده به منزله توقف تولید در بخشی از ظرفیت‌سازی‌های انجام گرفته در این صنعت است. موضوعی که در طول یک سال گذشته شاهد آن بودیم و پیش‌بینی می‌شود این محدودیت‌ها در امسال نیز ادامه یابد. رحام گفت: صنعت فولاد ما به قله توسعه رسیده است. حال باید دست‌یابی به دانش تولید فولاد با ارزش افزوده بالا مورد توجه این صنعت قرار گیرد. در غیر این‌صورت ایران در مقام یک خام‌فروش بزرگ در سطح جهانی باقی خواهد ماند. وی افزود: فولاد مبارکه درحال‌حاضر به‌عنوان یک تولیدکننده مطرح ورق فولادی در دنیا شناخته می‌شود. حال انتظار می‌رود این مجموعه به سمت تولید ورق‌های آلیاژی
خاص پیش برود. دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی گفت: به دنبال حمله نظامی روسیه به خاک اوکراین شاهد رشد قابل توجه بهای انرژی و فلزات در بازارهای جهانی بوده‌ایم. این موضوع درحال‌حاضر می‌تواند به‌عنوان فرصتی برای صنایع فولادی و همچنین سایر صنایع کشور شناخته شود. یعنی ایران جایگاه خود را در زنجیره تامین دنیا ارتقا دهد. وی گفت: در این میان بهینه‌سازی مصرف منابع باید در صنعت فولاد مورد توجه قرار گیرد. فولادسازان کشور به ویژه در حلقه‌های میانی از یارانه قابل توجه انرژی برخوردار هستند بنابراین باید به سمت سرمایه‌گذاری مولد و بهبود مصرف انرژی پیش بروند. اما تحقق اهداف یاد شده نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و توجه به تامین زیرساخت‌های انرژی و لجستیکی دارد. رحام در پایان گفت: در ادامه از مسئولان انتظار می‌رود با وضع عوارض صادراتی روی مواد خام و میانی زنجیره فولاد، امکان تعمیق و ارزش‌آفرینی هرچه بیشتر در زنجیره فولاد را فراهم کرد. هرچندکه این اقدام باید با توسعه ظرفیت‌های صادراتی کشور همگام باشد.
سخن پایانی
در طول یک دهه گذشته شاهد ظرفیت‌سازی قابل توجهی در صنایع معدنی کشور بوده‌ایم. با این وجود این ظرفیت‌سازی همه‌جانبه نبوده و اکنون چالش‌های جدی در مسیر فعالیت صنایع حاصل شده است. ازجمله این کمبودها می‌توان به تامین نشدن انرژی، مواد اولیه، توسعه‌نیافتگی صنایع پایین‌دستی و... اشاره کرد. در همین حال امید داشت توسعه صنایع با برنامه دقیق‌تری دنبال شود.
