اگر تقویم سالانه کشور را ورق بزنید با مناسبت‌هایی مواجه می‌شوید که برخی جهانی و برخی ملی هستند. بعضی از مناسبت‌ها تنها مربوط به تاریخ یک کشور بوده و فقط در تقویم همان کشور ثبت می‌شوند، اما برخی دیگر جهانی بوده و تمام دنیا را در بر می‌گیرند.

مجمع عمومی سازمان ملل، معمولا با پیشنهاد یک یا چند کشور عضو براساس اهمیت، روز یا هفته‌ای را به‌مناسبت موضوعی خاص نام‌گذاری می‌کند. در همین راستا در تقویم سالانه با موضوعات متنوعی مواجه می‌شویم که با ابعاد مختلفی از زندگانی بشر مرتبط هستند؛ از روز بین‌المللی نوروز گرفته تا هفته خلع سلاح و روزهای مرتبط با فرهنگ صلح و عدم خشونت علیه کودکان جهان.

محتوا و شعارهای منتخب برای روزهای بین‌المللی همیشه با زمینه‌های اصلی اهداف سازمان ملل متحد مرتبط هستند.

در این بین شاخص‌هایی مانند حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، ارتقای توسعه پایدار، حمایت از حقوق بشر و تضمین قوانین بین‌المللی و اقدامات بشردوستانه در صدر اهداف نهاد یادشده قرار دارند.

در تقویم جهانی روزی تحت عنوان «علم در خدمت صلح و توسعه» نام‌گذاری شده تا با برگزاری برنامه‌های مختلف برای علاقه‌مندان، هم جایگاه علم در پیشرفت و توسعه روشن شود و هم یکی از موضوعات مهم در مباحث علمی فراموش نشود؛ موضوع مهمی به‌نام «صلح».

واژه «صلح» همواره در مقابل جنگ قرار دارد؛ به‌عبارتی می‌توان گفت جنگ و صلح دو روی یک سکه هستند که علم را به تیغ دولبه‌ای تبدیل می‌کنند که فاصله باریکی بین این دولبه وجود دارد.

بسیاری بر این باورند که تدارک جنگ ازسوی مجموعه‌های نظامی-صنعتی و رسانه‌ای جهان بدون همکاری و کمک بسیاری از دانشمندان متخصص در زمینه‌های گوناگون امکان‌پذیر نبوده و نیست. نمونه‌های بکارگیری علم در شاخه‌های غیرصلح نیز کم نیستند؛ از گازهای جنگی مورد استفاده در جنگ جهانی اول و گازهای جنگی مرتبط با «سیلکون ب» در جنگ جهانی دوم گرفته تا برنامه «منهتن» و ساخت بمب نابودکننده «هیروشیما».

بنابراین از سال ۱۹۹۹ و درج روزی با عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» در تقویم‌ها تاکنون تلاش‌های زیادی صورت گرفته تا از مزایای علم و فناوری در جهت بهبود کیفیت زندگی بشریت بهره‌برداری شود، این در حالی است که به‌گفته بسیاری از پژوهشگران تنها در پاندمی کرونا بود که این هدف نهایی جهانی معنا یافت؛ اینجاست که رابطه بین اخلاق و علم خودنمایی می‌کند.

بسیاری از اندیشمندان جهان پیشنهاد می‌کنند جوامع با هوشمندی، استفاده از علم را در رأس امور قرار دهند. این گروه بر این باورند جوامعی که با هوشمندی، استفاده از علم را در رأس امور قرار دهند پایدارتر خواهند بود و از آنجا که برمبنای داده‌های علمی کارشان را پیش می‌برند، توسعه‌یافته‌تر نیز خواهند شد.

چنگیز آیتماتوف، از نویسندگان مشهور قرقیزی در نطقی که در سال ۲۰۰۰ در «زوریخ» سوئیس ایراد شد، می‌گفت: «بشریت به لطف دانشی گسترده و بهره‌برداری هدف‌دار از بسیاری قوانین عینیت‌گرای دنیای مادی، به سطح بالایی از رشد و توسعه تکنیک و فناوریک دست یافته، اما در جست‌وجوی دستاوردهای اخیر علمی و تکنیکی، طیف معنوی و اخلاقی خویش را از دست داده است.»

این دانشمند معتقد است در جهان امروز یک قانون اساسی و بنیادین عالم وجود نقض شده است؛ قانونی که می‌خواهد سطح رشد و توسعه هوش و اخلاق بشر پیوسته کمی فراتر از سطح پیشرفت علمی و تکنیکی باشد. تنها در این صورت است که انسان به وظیفه خود برای استفاده از دستاوردهای علمی چشمگیر و تکنیک در جهت رفاه حال عموم و برقراری صلح و توسعه آگاه می‌شود.

اما گاهی زنگ خطر استفاده نادرست از علم به‌گوش خواهد رسید؛ علمی هم که می‌تواند در خدمت توسعه و صلح باشد و هم در خدمت جنگ.

امروز براساس نام‌گذاری یونسکو «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» است؛ روزی که بر جهانی عاری از جنگ تاکید دارد و صلح را آینه تمام‌نمای جهان متمدن می‌داند، اما حداقل همین یک روز صادقانه به یک سوال کلیدی پاسخ دهیم.

در جهان امروز علم تا چه حد در خدمت صلح و توسعه بوده و بشر چقدر از این ابزار هوشمند برای توسعه و برقراری صلح بهره برده‌ است.

و از آن مهم‌تر چقدر به هدف و فلسفه روزها و مناسبت‌های تقویمی توجه کرده‌ و چند درصد از مناسبت‌ها را در حد شعار باقی گذاشته ‌است.

ما هم در حرکتی نمادین «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» را گرامی می‌داریم؛ به امید دنیایی عاری از جنگ، خشونت و آوارگی برای تمام انسان‌ها.