-

از حق همسایگی بهره ببریم

مقتدالانام روانبخش عضو هیات علمی دانشگاه

در جهان امروز، ادعا می ‌ شود بسیاری از تعارضات سیاسی و ایدئولوژیک، جای خود را به رقابت ‌ های تجاری و همکاری ‌ های اقتصادی داده ‌ اند؛ به ‌ بیان دیگر گذر از موقعیت ژئوپلتیک به ژئواکونومیک به ‌ شدت و سرعت در حال انجام است. نمونه ‌ های آن را می ‌ توان در اتحادیه اروپا، پیمان ‌ های نفتا (ایالات متحده امریکا، کانادا و مکزیک)، اتحادیه آسه ‌ آن در جنوب شرق آسیا و... مشاهده کرد. آرمان و هدف غایی و نهایی این پیمان ‌ ها، سرمایه ‌ گذاری روی مشترکات، پیوندها، منابع و مزایای نسبی یکدیگر برای رشد و توسعه و افزایش رفاه عمومی است. از طرفی واژه «دیپلماسی تجاری»، در مفهوم دیپلماسی یا سیاستی که به اداره و هدایت روابط تجارت بین ‌ الملل می ‌ پردازد، استفاده می ‌ شود.

در دیپلماسی تجاری، کشورها باتوجه به توانایی ‌ ها و منافع اقتصادی خود می ‌ کوشند در قالب استراتژی ‌ های خاصی به تعقیب اهداف خاص خود بپردازند. موقعیت ایران در جنوب غرب آسیا، کشوری بزرگ، با ثروت و نعمت ‌ های زیاد الهی در بخش ‌ های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، جغرافیایی و... است. ۷ کشور پاکستان، افغانستان، ترکیه، عراق، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان با جمهوری اسلامی ایران مرز خاکی دارند. کویت، قطر، امارات متحده عربی، بحرین، عمان، عربستان، روسیه و قزاقستان ۸ کشوری هستند که از طریق خلیج ‌ فارس، دریای عمان و دریای خزر با کشورمان همسایه به ‌ شمار می ‌ روند. در میان ۱۵ کشور فوق روسیه و ترکیه از نظر سطح رفاه، امکانات سرزمینی و منابع مالی یا توانایی ‌ های صنعتی و اقتصادی، به ‌ مراتب، وضعیتی فراتر از سطح منطقه را دارند یا در تامین نیازهای داخلی خود تا حدودی خودکفا هستند. سایر کشورها هر یک به ‌ نوعی به منابع اولیه یا تولیدات دیگر کشورها محتاج و ناچارند نیازهای خود را از طریق واردات تامین کنند. جمعیت همسایگان دارای مرز خاکی با ایران بالغ بر ۴۰۰ میلیون نفر برآورد می ‌ شود و جمعیت کشورهای دارای مرز آبی با ایران نیز بیشتر ۲۱۰ میلیون نفر است. باتوجه به وجود برخی مسائل سیاسی و نوع دیدگاهی که برخی کشورهای عربی منطقه به ایران دارند، می ‌ توان مدعی بود کشورمان در کل با بیش از ۵۰۰ میلیون نفر همسایه است. افغانستان و عراق از جمله کشورهایی هستند که به ‌ دلایل سیاسی و فرهنگی مبادلات تجاری و اقتصادی ما با آنها به ‌ نسبت فعال ‌ تر از دیگر کشورها بوده است. افغانستان یکی از همسایگان شرقی ما است که مبادلات رو به رشد و خوبی را با تهران داشته است؛ با این حال جمهوری اسلامی ایران سال گذشته کمتر از ۴ میلیارد دلار کالا را به این کشور ۳۸ میلیون نفری صادر کرد. جنگ و خشونت قومی و سیاسی چنددهه ‌ ای به ‌ همراه حضور امریکا و ناتو در این کشور مظلوم و فقیر، آن را به ‌ شدت نیازمند کالا و خدمات خارجی ساخته است. عراق در همسایگی غربی ما نیز تقریبا در همین وضعیت به ‌ سر می ‌ برد. میزان صادرات کالایی ایران به این کشور حدود ۴۰ میلیون نفری در سال گذشته نزدیک ۱۰ میلیارد دلار بوده که تا اندازه ‌ ای شرایط کرونا در آن موثر بوده است. وضعیت صادرات کشور ما به دو کشور پرجمعیت دیگر همسایه یعنی پاکستان و ترکیه قابل دفاع نبوده و به هیچ عنوان متناسب با ظرفیت ‌ های این کشورها نیست. صادرات سال گذشته ایران به پاکستان با جمعیتی بالای ۲۰۰ میلیون نفر، اندکی بیش از یک میلیارد دلار بوده است. از طرفی در فهرست ۱۰ کشور اصلی که پاکستان کالاهای خود را به آنها صادر می ‌ کند، نامی از ایران وجود ندارد. مبادلات بازرگانی ایران و روسیه تنها ۰ . ۳ درصد مبادلات بازرگانی خارجی بزرگ ‌ ترین کشور جهان را تشکیل می ‌ دهد که با ما از طریق دریای خزر مرز دریایی دارد و نسبت به روابط گسترده سیاسی و امنیتی دو کشور، رقمی ناچیز به حساب می ‌ آید. براساس گزارش سازمان گمرک روسیه، ایران با روسیه در سال ۲۰۱۸ یک میلیارد و ۷۴۰ میلیون دلار مبادلات بازرگانی داشته که یک میلیارد و ۲۰۷ میلیون دلار آن را صادرات به ایران و ۵۳۳ میلیون دلار را واردات از ایران شامل می ‌ شود، این در حالی است که در سال ۲۰۱۷ ایران و روسیه یک میلیارد و ۷۰۷ میلیون دلار مبادلات بازرگانی داشته ‌ اند و صادرات کالاهای روسی به ایران یک میلیارد و ۳۱۴ میلیون دلار و واردات از ایران ۳۹۲ . ۲ میلیون دلار بوده است. طبق اطلاعاتی که توسط کمیسیون اقتصادی اوراسیا منتشر شده، میزان تجارت بین ایران و روسیه در سال ۲۰۲۰ برابر با ۲ . ۲۲ میلیارد دلار بوده که ۱ . ۴۲ میلیارد دلار آن را کالاهای صادر شده از روسیه به ایران تشکیل می ‌ دادند. تجارت بین دو کشور ۴۰ درصد در سال گذشته میلادی رشد داشت. در مجموع میزان صادرات ایران به ۱۵ کشور همسایه حدود ۲۵ میلیارد دلار است. بنا به گزارشات سازمان توسعه تجارت ایران، حجم این تجارت برای ایران تا بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار قابل ‌ افزایش است. پاکستان، ترکیه، عراق، افغانستان و روسیه از بیشترین ظرفیت ‌ ها برای تقویت صادرات کالایی ایران برخوردارند. باتوجه به مشکلاتی که تحریم ‌ ها در روند تجارت خارجی ایجاد کرده ‌ اند، راهی جز توسعه صادرات غیرنفتی با تمرکز بر کشورهای همسایه و منطقه وجود ندارد. شناخت نیازمندی ‌ های هر یک از همسایگان در کنار درک توانایی ‌ های منطقه ‌ ای کشورمان می ‌ تواند به مدیریت موفق تجارت با همسایگان کمک کند. به ‌ عنوان نمونه در حوزه روابط با کشورهای سواحل شمالی دریای خزر همچون روسیه به ‌ دلیل ویژگی ‌ های جغرافیایی و اقلیمی ایران و کشور هدف، تمرکز بر صادرات محصولات کشاورزی، مواد غذایی، میوه و لبنیات، خشکبار و گیاهان دارویی یا صنایع دستی می ‌ تواند مفید باشد. توسعه تجارت با همسایگان عملا باعث درهم ‌ آمیزی ‌ های اقتصادی و تجاری می ‌ شود و یک نوع پیمان نانوشته است که همه از آن بهره ‌ مند خواهند شد. بنابراین باید باتوجه به دانش و تجربیات فیمابین، راهکارها و استراتژی ‌ های ذیل را دنبال کرد: شناخت دقیق ‌ تر فرصت ‌ ها و ظرفیت ‌ های بازار کشورهای همسایه؛ تهیه و تنظیم پیمان ‌ های میان ‌ مدت و بلندمدت تجاری با همسایگان؛ بهبود و توسعه امکانات زیرساختی تجارت با کشورهای همسایه؛ ایجاد شهرک ‌ ها و مناطق آزاد مشترک؛ جلوگیری از قاچاق کالا و تسهیل صادراتی و فراهم کردن تسهیلات لازم برای تردد سریع و ساده تجار؛ فعال کردن بیش از پیش سفارت ‌ خانه ‌ ها در راستای توسعه اقتصادی و تجاری؛ انعقاد پیمان ‌ های منطقه ‌ ای و بهره ‌ برداری از پیمان ‌ های موجود مانند پیمان اکو؛ مشارکت بیش از پیش و توسعه اتاق ‌ های بازرگانی؛ استفاده از ظرفیت رسانه ‌ ای و بهره ‌ مندی از شبکه ‌ های برون ‌‌ مرزی؛ ایجاد زمینه ‌ سرمایه ‌‌ گذاری ‌ های خارجی از طریق تبلیغ ظرفیت ‌‌ های اقتصادی و تقویت دیپلماسی عمومی و شرکت فعال بخش خصوصی واقعی در بازار کشورهای همسایه.

دیدگاهتان را بنویسید

بخش‌های ستاره دار الزامی است
*
*

آخرین اخبار

پربازدیدترین