چینی‌ها هر روز سهم بیشتری از اقتصاد ایران را از آن خود می‌کنند. به‌نظر می‌رسد در حوزه مسکن، این سیاست عجیبی است که باتوجه به ظرفیت‌های داخل کشور بازار مسکن ایران دودستی تقدیم چینی‌ها شود. پس از آنکه وزارت راه و شهرسازی، در قراردادی رسمی، ورود چینی‌ها را به ساخت نهضت ملی مسکن اعلام کرد، حالا معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران از واگذاری زمین‌های ذخیره به چینی‌ها برای اجرای طرح «کلید به کلید» در مناطق پایین شهر خبر داده است. بحث ورود چینی‌ها برای ساختمان‌سازی در کشور، ابتدا برای پیشبرد پروژه نهضت ملی مسکن مطرح شد؛ مسئله‌ای که سال گذشته ابتدا از سمت دولت تکذیب و پس از مدت کوتاهی با اظهارات یک نماینده مجلس، مهر تایید بر آن زده شد. در آن زمان، مسئولان می‌گفتند به احتمال زیاد، همکاری با چینی‌ها به واردات تکنولوژی محدود می‌شود و در قبال انتقادات وارد بر این ماجرا نیز، همین گزاره را تکرار می‌کردند. چند ماه پیش نیز خبر رسید که قراردادی برای مشارکت چینی‌ها در ساخت واحدهای نهضت ملی مسکن منعقد شده است. حسن تیزمغز، مشاور وزیر راه و شهرسازی اواسط مهر امسال در نشستی این موضوع را مطرح کرد و از برگزاری جلسه با شرکت‌های خارجی خبر داد. او تاکید کرده بود که حتی برآورد دلاری از ساخت هر متر خانه نیز مشخص شده و طرف‌های خارجی که او از آنها نام برده است، بلژیکی و چینی هستند. قرار بر این است که زمین در اختیار این شرکت‌ها قرار بگیرد و در کنار زمین، مصالح ساختمانی و نیروی انسانی نیز از داخل کشور تامین شود. البته عنوان شده بود که چینی‌ها مشتاق مشارکت در ساخت‌وساز کشور هستند. حالا اما زمزمه‌هایی در حال انتشار است که نشان می‌دهد حضور چینی‌ها تنها محدود به پروژه نهضت ملی مسکن نیست و همکاری با شرکت‌های خصوصی این کشور نیز، ابعادی گسترده‌تری از واردات تکنولوژی دارد. صمت در این گزارش زوایای مختلف ورود چینی‌ها به ساخت‌وساز در کشور را بررسی کرده است.

چینی‌ها گوی سبقت را از سازندگان داخلی ربودند

در این راستا، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، جزئیاتی از طرح شهرداری برای «ساخت مسکن چینی» و همچنین مذاکرات اولیه با چینی‌ها را تشریح کرده است. حمیدرضا صارمی در این‌باره تاکید کرده که فرآیند مذاکره با شرکت‌های ساختمانی چینی، تنها با سازندگان بخش خصوصی این کشور بوده و هنوز توافق یا قرارداد نهایی انجام نشده است.

وی همچنین اصل برنامه شهرداری را «واگذاری زمین‌های ذخیره» به چینی‌ها برای اجرای طرح «کلید به کلید» در مناطق پایین‌ شهر عنوان کرد. براساس این طرح، اراضی قهوه‌ای یا همان زمین‌های ذخیره (قطعات بزرگ‌متراژ بالای یک هکتار) در بافت ‌فرسوده تهران، برای «محله‌سازی» به روش کلیدبه‌کلید به چینی‌ها واگذار می‌شود آن هم در چارچوب یوزانس؛ به این معنا که همزمان با تامین منابع مالی ساخت، انتقال تکنولوژی نیز به تهران انجام خواهد گرفت. ورود شرکت‌های خصوصی خارجی به انبوه‌سازی ایران، در شرایطی در حال وقوع است که عده زیادی از سازندگان سال‌ها است که تحت‌تاثیر گرانی، تورم و نبود متقاضی کافی برای خرید واحدهای آماده‌شده، از کار بیکار شده‌اند. حاشیه سود این سازندگان تا اندازه‌ای افت کرده است که عطای این کار را به لقای آن بخشیده‌اند. این در حالی‌ است که دولت نیز در پروژه نهضت ملی مسکن ثابت کرد، مانند ادوار پیشین و ابرپروژه‌های قبلی، چتر حمایتی گسترده‌ای برای بخش خصوصی ندارد، هرچند در جلسه‌ای قرار شد به خواسته‌های آنها بهای بیشتری بدهد، اما هنوز به‌نظر نمی‌رسد گرهی از مشکلات آنها باز شده باشد. حالا باید پرسید دولت چرا به‌جای استفاده از بخش خصوصی در داخل کشور و مهیا کردن زیرساخت‌هایی برای بهبود فعالیت اقتصادی آنها، اندک عرصه‌ای را هم که باقی مانده است، به بخش خصوصی کشورهای خارجی هدیه می‌کند؟

باید به سازندگان داخلی اعتماد کرد

علیرضا سرحدی، کارشناس بازار مسکن در رابطه با ورود چینی‌ها برای ساخت مسکن در ایران به صمت گفت: برای اجرای پروژه‌های مسکن، باید از ظرفیت سازندگان داخلی استفاده شود. برای این منظور، باید به مجموعه‌های شرکت‌های ساختمانی داخلی اعتماد کرد و ظرفیت رقابتی آنها را در زمینه کیفیت و تکنولوژی ساخت، بهبود بخشید. همچنین، برای تسریع فرآیند ساخت، استفاده از فناوری‌های جدید ضروری است.

وی در ادامه افزود: با این حال، اولویت ما همچنان با سازندگان داخلی است،اما می‌توان در راستای انتقال دانش و تجربه از ظرفیت‌های صنعتی سایر کشورها با شرکت‌های خارجی مانند چین مذاکره کرد.

سرحدی گفت: از زمانی که دولت سیزدهم اعلام کرد تا پایان دوره، قصد ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی را دارد، بسیاری از کارشناسان نگران شدند که در داخل کشور ظرفیت لازم برای ساخت چنین تعداد واحد مسکونی وجود ندارد و همچنین زیرساخت‌ها و امکانات لازم در این زمینه فراهم نیستند، از این‌رو باید تمام راهکارهای روی میز بررسی شوند تا ساخت‌وساز رونق بگیرد.

جنبه‌های مثبت و منفی تهاتر نفت با مسکن

وی افزود: بحث درباره حضور شرکت‌های چینی در ایران، چند سالی است که مطرح است. به‌نظر می‌رسد که چینی‌ها در ازای ساخت واحدهای مسکونی در ایران، پولی دریافت نمی‌کنند، بلکه به‌جای آن نفت ایران را دریافت می‌کنند که البته این یک احتمال است. این کارشناس بازار مسکن خاطرنشان کرد: باتوجه به افزایش قیمت‌ها ساخت‌وساز مشکل‌تر از گذشته شده است، برای ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی و طرح کلید به کلید، می‌توانیم از دانش چینی‌ها کمک بگیریم. اگر چینی‌ها قصد دارند در ایران خانه بسازند، آن را به‌صورت سنتی و با استفاده از مصالح محلی انجام نمی‌دهند و سبک و مدل خاص خود را به‌صورت انبوه و صنعتی به ایران وارد می‌کنند و سعی می‌کنند تا خانه‌های پیش‌ساخته را تولید کنند.

سرحدی در خاتمه به صمت گفت: بنابراین، این کار به انتقال دانش و تکنولوژی ختم نمی‌شود و تنها تعداد محدودی خانه ساخته می‌شود. از سوی دیگر، حضور چینی‌ها در صنعت ساخت‌وساز در ایران، منجر به بیکاری گسترده برای کارگران و مهندسان ایرانی می‌شود. شرکت‌های پیمانکاری و انبوه‌سازی می‌توانند در این پروژه‌ها شرکت کنند، اما به‌دلیل توانایی چینی‌ها در ساخت تعداد زیادی واحد، پروژه‌های بسیار کمتری به شرکت‌های ایرانی ارجاع می‌شود و آنها نمی‌توانند در این حوزه رونق کسب‌وکار خود را ایجاد کنند. ما باید تلاش کنیم تا برای پیشبرد اهداف خود، تمام جوانب را رعایت کنیم.

نیازی به شرکت‌های خارجی نیست

فرهاد بیضایی، کارشناس حوزه مسکن درباره استفاده از شرکت‌های چینی برای تولید مسکن در ایران به صمت گفت: درباره حضور شرکت‌های چینی در صنعت ساخت‌وساز در ایران، باید توجه داشت که شرکت‌های فنی ـ مهندسی داخلی نیز توانایی ساخت مسکن را دارند و نیازی به وابستگی به شرکت‌های خارجی نیست. برای توسعه قراردادهای فنی ـ مهندسی، می‌توانیم به کشورهای همجوار مراجعه کنیم، اما در این راهکار باید به شرکت‌های داخلی هم فرصت‌های مناسبی داده شود و محدودیت‌هایی برای آنها ایجاد نشود.

وی در ادامه بیان کرد: استفاده از تکنولوژی شرکت‌های چینی با واگذاری ساخت مسکن به آنها، با استفاده از ظرفیت فنی ـ مهندسی داخلی و با بررسی سطح تکنولوژی کشورهای دیگر، متفاوت خواهد بود؛ اما می‌توان با اعزام نیروی متخصص داخلی به خارج و بومی‌سازی این فناوری‌ها، به توسعه آنها در داخل کشور پرداخت. به‌عنوان‌مثال، در سال‌های اخیر، قالب‌های تونلی توسط شرکت‌های ترکیه به ایران وارد شده، اما با تلاش شرکت‌های داخلی، بومی‌سازی این فناوری انجام شده و در پروژه‌های داخلی نیز مورداستفاده قرار گرفته است.

بیضایی افزود: باتوجه به اهمیت موضوع حضور شرکت‌های چینی در پروژه‌های ساخت مسکن ملی، چندین‌بار تماس با مسئولان وزارت راه و شهرسازی برقرار شده است و گویا در آینده روند همکاری‌ها سرعت می‌گیرد.

حضور خارجی‌ها در طرح مسکن دولت اجتناب‌ناپذیر است

بیضایی بااشاره به اینکه شرکت‌های داخلی در زمینه صنعتی‌سازی ساخت مسکن به‌هیچ‌عنوان موفق نبوده‌اند، تصریح کرد: باوجود تبلیغاتی که در حال انجام است، صنعتی‌سازی مسکن در ایران به یک پروژه ناموفق تبدیل شده است. اصولا این کار برای کاهش هزینه‌های کل ساخت مسکن و افزایش سرعت ساخت انجام می‌شود؛ اما شرکت‌های بزرگ بخش خصوصی که در زمینه صنعتی‌سازی فعالیت می‌کنند، نه‌تنها این اصل را رعایت نکرده‌اند، بلکه هزینه ساخت مسکن را بسیار بیشتر از شیوه سنتی ساخت با استفاده از مصالح ساختمانی افزایش داده‌اند؛ بنابراین، به‌هیچ‌عنوان ما ظرفیت لازم برای انجام صنعتی‌سازی مسکن را نداریم.

وی اذعان کرد: همچنین، در تمامی سخنان مسئولان وزارت راه و شهرسازی درباره حضور سازندگان ایرانی در طرح قانون جهش تولید مسکن، هیچ گفت‌وگویی درباره ساخت مسکن داخلی به‌صورت صنعتی انجام نگرفته است، زیرا قدرت انجام این کار در کشور وجود ندارد. همچنین، آخرین تکنولوژی ساخت مسکن که در ایران وجود دارد، مربوط به احداث شهرک اکباتان قبل از انقلاب است و از آن زمان به‌هیچ‌عنوان تکنولوژی جدیدی در زمینه ساخت مسکن در کشور آزمایش نشده؛ بنابراین، به‌نظر می‌رسد حضور شرکت‌های خارجی در طرح مسکن دولت، اجتناب‌ناپذیر است.

سخن پایانی

مشکل مسکن در ایران دلایل مختلفی دارد که باید اصلاح شود و مسلما زمان زیادی را می‌طلبد، اما این سوال سال‌ها است که در ذهن کارشناسان وجود دارد که چرا دولت از توان و ظرفیت‌های موجود در بخش مسکن استفاده نمی‌کند و ما باید باوجود انبوه‌سازان، مهندسان و معماران باتجربه و خبره چند وقت یک‌بار به فکر واردات نیرو و تکنولوژی ساخت از کشورهایی مثل چین بیفتیم؟گاهی این موضوعات به‌حدی بغرنج می‌شود که پیشنهادهای عجیب غریبی نظیر تهاتر نفت و گاز برای ساخت مسکن شنیده می‌شود که کار را بسیار سخت‌تر می‌کند و اهداف اصلی برای نجات بازار مسکن را به‌کلی تغییر می‌دهد. تجربه همکاری با کشوری نظیر چین بارها مطرح ‌شده است و اگر با برنامه‌ریزی و هدفمند انجام نشود، جز هدر رفتن زمان و سرمایه‌های کشور، دستاورد دیگری نخواهد داشت.کشور ما مهد معماری و مهندسی است و از این‌رو در جهان کمتر کشوری را می‌توان پیدا کرد که در آن، آثار معماری با این کیفیت و دقت ساخته‌ شده باشد. بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که باید از تمام توان فناوری و دانش داخلی برای ساخت مسکن استفاده کنیم و همزمان در راستای بهبود شرایط اقتصادی گام برداریم تا مشکل بازار مسکن حل شود. اینکه بگوییم کلید حل تولید مسکن، کمک گرفتن از دیگر کشورها است و بس؛ اشتباه است و تنها باید با الگوبرداری و تناسب‌سازی با شرایط کشور، موضوع ساخت‌وساز را یک‌بار برای همیشه حل کنیم.